Η αιματηρή εμφύλια σύγκρουση στην Αιθιοπία και η ανθρωπιστική κρίση στο Τιγκράι

Η Αιθιοπία είναι η δεύτερη αφρικανική χώρα σε πληθυσμό. Είναι επίσης η χώρα της Αφρική με τη μεγαλύτερη ιστορία ανεξαρτησίας. Είναι μια χώρα σε μια περιοχή, το Κέρας της Αφρικής, που είναι διαχρονικά σημαντική στρατηγικά. Αυτό εξηγεί και τη σημασία που έχει η σε εξέλιξη μεγάλη εμφύλια σύγκρουση γύρω από το Τιγκράι, που ήδη διαμορφώνει συνθήκη ανθρωπιστικής κρίσης.

Οι ρίζες της σύγκρουσης

Για να κατανοήσουμε την τρέχουσα σύγκρουση πρέπει να λάβουμε υπόψη μας δύο παραμέτρους. Η πρώτη είναι ότι παρότι υπάρχει μια μακρά σχετική ιστορία κρατικής συγκρότησης της Αιθιοπίας, μιλάμε πάντα για χώρα που είναι πολυεθνική. Η δεύτερη έχει να κάνει με την ιστορία της.

Η πολιτική συγκρότηση του Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου του Τιγκράι, που σήμερα συγκρούεται με την κεντρική κυβέρνηση της Αιθιοπίας, ανάγεται στο διάχυτο αίσθημα υποτίμησης των κατοίκων του Τιγκράι, ιδίως όταν αποκαταστάθηκε η αυτοκρατορία μετά το τέλος της ιταλικής κατοχής.

Στη δεκαετία του 1960 και του 1970 φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Αντίς Αμπέμπα αναζήτησαν την απάντηση σε έναν συνδυασμό ανάμεσα στον μαρξισμό και τον εθνικισμό και στο αίτημα μιας Αιθιοπίας δημοκρατικής αλλά και ουσιαστικά ομοσπονδιακής και ικανής να αποφεύγει την καταπίεση των επιμέρους εθνοτήτων.

Ο ριζοσπαστισμός και η μαζική λαϊκή κινητοποίηση της Αιθιοπικής Επανάστασης του 1974 έδωσαν νέα ώθηση σε αυτές τις διεργασίες μέχρι και τη δημιουργία του Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου του Τιγκράι (TPLF).

Ωστόσο, η εξέλιξη της επανάστασης και η ανάληψη της εξουσίας από μια ομάδα αξιωματικών υπό τον Μεγκίστου Χαϊλέ Μαριάμ, που επέλεξε μια φιλοσοβιετική πολιτική σε συνδυασμό με μια αυταρχική προσπάθεια «μετασχηματισμού από τα πάνω» έφερε το κίνημα του Τιγκράι ουσιαστικά στην αντιπολίτευση και το πέρασμα στην ένοπλη δράση.

Παρότι η εθνότητα των Τιγκράι εκπροσωπεί ένα σχετικά μικρό ποσοστό του πληθυσμού της χώρας, εντούτοις η δράση της ιδίως στη δεκαετία του 1980 ήταν η πιο μαχητική και γι’ αυτόν τον λόγο το TLPF βασική δύναμη ενός ευρύτερου φάσματος δυνάμεων, από διαφορετικές εθνότητες που ήθελαν την ανατροπή του καθεστώτος που είχε εγκαθιδρυθεί, του Επαναστατικού Δημοκρατικού Μετώπου του Λαού της Αιθιοπίας (EPRDF).

Παρότι στο μέτωπο συμμετείχαν και εκπρόσωποι των  δύο μεγάλων εθνοτήτων της χώρας, των Αμχάρα και των Ορόμο, εντούτοις το TPLF κατάφερε να έχει τον πρώτο λόγο στο μέτωπο, κυρίως γιατί είχε υπάρξει το πιο αποτελεσματικό αντάρτικο. Ως αποτέλεσμα, μπόρεσε να περάσει και τη δική του αντίληψη για μια ομοσπονδιακή κρατική οργάνωση που θα έδινε χώρο στις εθνότητες.

Παρότι μέσα στο κλίμα που δημιούργησε η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το EPRDF και το TPLF εγκατέλειψαν τις όποιες μαρξιστικές αναφορές τους και δήλωσαν ότι αποδέχονταν μια πολυκομματική δημοκρατία και μια μεικτή οικονομία, εντούτοις η πολιτική οργάνωση της Αιθιοπίας μπορεί να περιγραφεί ως η μετάβαση από ένα μονοκομματικό κράτος σε ένα κράτος όπου κυριαρχεί ένα κόμμα, με αρκετά αυταρχικά χαρακτηριστικά, παρότι ταυτόχρονα η Αιθιοπία εξελίχτηκε σε μια αρκετά σταθερή χώρα.

Η άνοδος του Άμπιι στην εξουσία

Η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια φάνηκε το 2016, με μεγάλες διαμαρτυρίες που άνοιξαν τον δρόμο για να βρεθεί στην πρωθυπουργία ο Άμπιι Αχμέτ. Επιλέγοντας να προχωρήσει σε ειρήνη με την Ερυθραία, να απελευθερώσει πολιτικούς κρατουμένους και να χαλαρώσει ένα αυταρχικό πλαίσιο γέννησε ελπίδες για έναν μετασχηματισμό της Αιθιοπίας. Η θετική διεθνής εικόνα του ενισχύθηκε από το Νόμπελ Ειρήνης που πήρε το2019 για την επίτευξη της ειρήνης με την Ερυθραία.

Ωστόσο, την ίδια στιγμή ο Άμπιι, που προέρχεται από την εθνότητα των Ορόμο, επιδόθηκε και σε μια προσπάθεια να μειώσει τον ρόλο και την παρουσία των Τιγκράι στη διαχείριση της εξουσίας στην Αιθιοπία. Όμως, αυτή η προσπάθεια φάνηκε ως μια προσπάθεια να επιστρέψει η Αιθιοπία σε μια πιο συγκεντρωτική και λιγότερο ομοσπονδιακή μορφή.

Αυτή η πολιτική αντιμετωπίστηκε από το TPLF ως μια προσπάθεια του εξώθησής του και στέρησης του πολιτικού του ρόλου και έτσι πέρασε στην αντιπολίτευση. Με τη σειρά του ο Άμπιι επέλεξε να ενοποιήσει τα υπόλοιπα κόμματα του EPRDF σε ένα εθνικό κόμμα, το «Κόμμα της Ευημερίας».

Παράλληλα, το άνοιγμα της πολιτικής αντιπαράθεσης πυροδότησε ουσιαστικά έναν νέον κύκλο εθνοτικής αντιπαράθεσης, ενώ ο Άμπιι φάνηκε να επιστρέφει σε πιο αυταρχικές μορφές άσκησης της εξουσίας την ίδια ώρα που αρκετοί τον κατηγορούσαν ότι δεν ήθελε πια την ομοσπονδιακή συγκρότηση.

Η ρήξη με το TPLF τελικά θα πάρει ένοπλη μορφή. Προηγήθηκε η ματαίωση από την κεντρική κυβέρνηση των εθνικών και περιφερειακών εκλογών τον Αύγουστο του 2020, με επίκληση της ενεργής πανδημίας. Το TPLF  επέλεξε να προχωρήσει μόνο σε εκλογές στο Τιγκράι επισημοποιώντας τη ρήξη και τα πράγματα οδηγήθηκαν από τον  Νοέμβριο του 2020 στην ένοπλη σύγκρουση. Στο πλευρό των κυβερνητικών δυνάμεων βρέθηκαν και οι ένοπλες δυνάμεις της Ερυθραίας

Μια ανθρωπιστική καταστροφή σε εξέλιξη

Οι εκτιμήσεις των ανθρωπιστικών οργανώσεων είναι ότι πάνω από 2 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί, 5,2 εκατομμύρια στο Τιγκράι χρειάζονται επισιτιστική βοήθεια και 400.000 αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνας. Οι δυσκολίες που υπάρχουν στο να φτάσει η ανθρωπιστική βοήθεια στο Τιγκράι γεννούν την ανησυχία ότι η καταστροφή θα είναι τελικά πολύ μεγαλύτερη. Σοβαρά προβλήματα δημιουργούν και οι επιθέσεις των ανταρτών στη γειτονική στο Τιγκράι περιφέρεια Αμχάρα.

Την ίδια στιγμή, παρότι δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες, φαίνεται ότι οι επιχειρήσεις των κυβερνητικών δυνάμεων έχουν κάνει τη σύγκρουση ιδιαίτερα αιματηρή. Ερευνητές του βελγικού Πανεπιστημίου του Γκεντ έχουν εκτιμήσει ότι οι αναφερόμενοι θάνατοι φτάνουν τις 10.000 και ότι έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις μαζικών σφαγών.