Ενενήντα έξι χρόνια από τη γέννηση του Μάνου Χατζιδάκι – «Αδιαφορώ για την δόξα, με φυλακίζει στα όρια που εκείνη καθορίζει»

Ενενήντα έξι χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη γέννηση του Μάνου Χατζιδάκι το 1925, του μέγα μουσουργού που άλλαξε για πάντα την ιστορία της ελληνικής μουσικής και άφησε μία βαριά και αμύθητη κληρονομιά στις επόμενες γενιές.

Πάντα με την πυγμή της άποψής του σε πρώτο πλάνο, οι παρεμβάσεις της μουσικής ιδιοφυΐας του Μάνου Χατζιδάκι στο δημόσιο βίο, στην πολιτική και στην τέχνη έχουν ιδιαίτερη αξία, ειδικά σε μία εποχή όπως η σημερινή όπου ένα μέρος της καλλιτεχνικής κοινότητας σιωπά και ένα άλλο δέχεται το «λιθοβολισμό» όταν αντιδρά.

Ο Μάνος Χατζιδάκις ανέπτυξε, ήδη από την εποχή της απελευθέρωσης, βαθιά πολιτική σκέψη, κεντρικός άξονας της οποίας ήταν η αμφισβήτηση και η αναθεώρηση.

Για την πολιτική του ταυτότητα γράφει ο ίδιος: «Είμαι δημοκράτης αστός, ουμανιστής και αναθεωρητής της δεξιάς […] Ποτέ δεν υπήρξα αντικομουνιστής […] Εγώ περιέχω και τον αριστερό. Ο αριστερός όμως δεν με περιέχει.» Η πολιτική σκέψη του Μάνου Χατζιδάκι επεκτείνεται στην ουσία των κοινωνικών ζητημάτων, πέρα και έξω από το χώρο που ορίζουν οι ιδεολογίες, και βρίσκεται πανταχού παρούσα στο έργο του – που ωστόσο δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να χαρακτηριστεί στρατευμένο.

Υπήρξε αναμορφωτής και ανανεωτής για τα μουσικά πράγματα της χώρας, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της εμπνευσμένης και δημιουργικής πορείας του, αντιμετώπιζε τα πάντα με παιδική ανεμελιά.

Ο Μάνος Χατζιδάκις δεν αγαπούσε τις αναφορές στο παρελθόν, ούτε την αναμνησιολογία.

Σ’ αυτό το άρθρο θα τον θυμηθούμε μέσα από τα δικά του γραπτά, ποιήματα, σχόλια και τραγούδια.

Γεννήθηκα στην Ξάνθη. Σαν άνοιξα τα μάτια μου είδα με απορία πολύ κόσμο να περιμένει την εμφάνισή μου (το ίδιο συνέχισα κι αργότερα να απορώ όταν με περίμεναν κάπου καθυστερημένα να φανώ.

Είμαι ένα γέννημα δύο ανθρώπων που καθώς γνωρίζω δεν συνεργάστηκαν ποτέ, εκτός από τη στιγμή που αποφάσισαν την κατασκευή μου.

Αρχισα να ζω και να εκπαιδεύομαι στην πρωτεύουσα ενώ παράλληλα σπούδαζα τον έρωτα και την ποιητική λειτουργία του καιρού μου.

Με επηρέασαν βαθιά ο Ερωτόκριτος, ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, το εργοστάσιο ΦΙΞ, ο Χαράλαμπος του «Βυζαντίου» το υγρό κλίμα της Θεσ/νίκης και τα άγνωστα πρόσωπα που γνώριζα τυχαία και παρέμειναν άγνωστα σε όλα τα χρόνια τα κατοπινά.

Με τον Νίκο Γκάτσο

Εγραψα ποιήματα και πολλά τραγούδια, και ασκήθηκα ιδιαίτερα στο να επιβάλω τις απόψεις μου με δημοκρατικές διαδικασίες, πράγμα που άλλωστε με ωφέλησε τα μέγιστα σαν έγινα υπάλληλος τα τελευταία χρόνια.
Απέφυγα μετά περίσσιας βδελυγμίας ότι τραυμάτιζε το ερωτικό μου αίσθημα και την προσωπική μου ευαισθησία.

Ταξίδεψα πολύ και αυτό με βοήθησε να αντιληφθώ πως η βλακεία δεν ήταν αποκλειστικόν του τόπου μας προϊόν, όπως περήφανα ισχυρίζονται κι αποδεικνύουν συνεχώς οι Ελληνες σωβινιστές και της εθνικοφροσύνης οι εραστές.

Από το 1975 αρχίζει μια διάσημη εποχή μου που θα τη λέγαμε, για την ξεχωρίσουμε, υπαλληλική, που μ’ έκανε ιδιαίτερα γνωστό σε ένα μεγάλο και απληροφόρητο κοινό, βεβαίως ελληνικό, σαν άσπονδο εχθρό της ελληνικής μουσικής, των Ελλήνων μουσικών και της εξίσου ελληνικής κουλτούρας.

Και το καταστάλαγμα του βίου μου είναι:

Αδιαφορώ για τη δόξα. Με φυλακίζει μες στο πλαίσιο που καθορίζει εκείνη κι όχι εγώ.

Πιστεύω στο τραγούδι που μας αποκαλύπτει και μας εκφράζει εκ βαθέων κι όχι σ’ αυτό που κολακεύει τις επιπόλαιες και βιαίως αποκτηθέντες συνήθειές μας.

Περιφρονώ αυτούς που δεν στοχεύουν στην αναθεώρηση και στην πνευματική νεότητα, τους εύκολα «επώνυμους» πολιτικούς και καλλιτέχνες, τους εφησυχασμένους συνομήλικους, τη σκοτεινή και ύποπτη δημοσιογραφία καθώς και την κάθε λογής χυδαιότητα.

Ετσι κατάφερα να ολοκληρώσω την τραυματισμένη από την παιδική μου ηλικία προσωπικότητα, καταλήγοντας να πουλώ «λαχεία στον ουρανό» και προκαλώντας το σεβασμό των νεωτέρων μου μια και παρέμεινα ένας γνήσιος Ελληνας και Μεγάλος Ερωτικός.

Ποιήματα δια χειρός Μάνου Χατζιδάκι

Εφυγε
Σκίζοντας τ’ όνειρο στα δυο, τραγουδιστά
Μαζί του πήρε δυο παιδιά
να το μαζεύουνε πουλιά
Κι απόμειναν οι στεριανοί
στοιχειά του χάροντα
αστροπελέκι και λυγμός
στου κοριτσιού τα μάτια
κι εγώ… πιστός στη μνήμη του
για να θρηνήσω τ’ άγουρα
κρυφομιλήματά του
——————————–
Με πνίγει ετούτ’ η θάλασσα
που τόσο αγάπησα
με πνίγει το τραγούδι της
με πνίγει η ερημιά της
Κι είναι στα δάχτυλα ρυθμός
ένας ατέλειωτος καημός
κι είναι Θεός
κι είναι Χριστός
κι είναι καραβοκύρης
ο φίλος μου που μ’ άφησε
κληρονομιά Εσένα

Επιλεγμένη δισκογραφία

Έξι λαϊκές ζωγραφιές/Για μια μικρή, λευκή αχιβάδα (1954)
Το καταραμένο φίδι (1959)
Ο κύκλος με την κιμωλία (1959)
Ερημιά (1959)
Ο κύκλος του C.N.S (1959)
Έξι λαϊκές ζωγραφιές (1959)
Ραντεβού στην Κέρκυρα (1960)
Το κλωτσοσκούφι (1960)
Ποτέ την Κυριακή (1960)
Όρνιθες (1960)
La voleuse de Londres (Η κλέφτρα του Λονδίνου) (1961)
Ελλάς, η χώρα των ονείρων (1961)
Για μια μικρή λευκή αχιβάδα (1961)
Χαμένα όνειρα (1961)
Η Αλίκη στο ναυτικό (1961)
Απόψε αυτοσχεδιάζουμε (1961)
Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή Γη (1962)
Οδός Ονείρων (1962)
Καίσαρ και Κλεοπάτρα (1962)
Αμέρικα Αμέρικα (1963)
Συνέβη στην Αθήνα (1964)
Topkapi (1964)
Ματωμένος Γάμος/Παραμύθι χωρίς όνομα (1965)
Το χαμόγελο της Τζοκόντας (1965)
Μυθολογία (1966)

Ilya Darling (1967)
Blue (1968)
Reflections (1970)
Της γης το χρυσάφι (1971)
Ο Μεγάλος Ερωτικός (1972)
Ο Οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι και ο Αλκιβιάδης (1974)
Τα πέριξ (1974)
Sweet Movie (1974)
Ο σκληρός Απρίλης του ’45 (1974)
Αθανασία (1976)
Τα παράλογα (1976)
Οι γειτονιές του φεγγαριού/Χωρίον ο πόθος (1977)
Για την Ελένη (1978)
Η εποχή της Μελισσάνθης (1980)
Πορνογραφία (1982)
Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς (1983)
Memed My Hawk (1983)
Σκοτεινή μητέρα (1986)Μαρία Φαραντούρη
Ο Μάνος Χατζιδάκις στη Ρωμαϊκή Αγορά (1986)
Η λαϊκή αγορά (1987)
Το ρεσιτάλ (1989)
Τα τραγούδια της αμαρτίας (1996)
2000 Μ.Χ. (1999)
Μουσική για το Θέατρο Τέχνης (2003)
Μουσική για το Ελληνικό Χορόδραμα (2003)

Αντιπροσωπευτικό δείγμα τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι

Το βαλς των χαμένων ονείρων
Κεμάλ με την Αλίκη Καγιαλόγλου
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Κyr Αntonis * Μelina – Ηadjidakis (Συλλεκτικό Μελίνα & Μάνος)
Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις
Μάνος Χατζιδάκις – Τα παιδιά κάτω στον κάμπο-Sweet Movie (1974)
Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις
Φλέρη Νταντωνάκη & Δημ. Ψαριανός – τα λιανοτράγουδα (Μεγάλος Ερωτικός)
«Ρίχνω τη καρδιά μου στο πηγάδι» Φλέρυ Νταντωνάκη
Απο το Παραμύθι Χωρίς Ονομα του Ιάκωβου Καμπανέλλη
Η μπαλάντα των αισθήσεων και των παραισθήσεων
Από «Τα 35 τραγούδια της Ρωμαϊκής Αγοράς» Στίχοι: Άρης Δαβαράκης

Εμμανουήλ (Μάνος) Χατζιδάκις (Ξάνθη 23 Οκτωβρίου 1925 – Αθήνα 15 Ιουνίου 1994)