Αυτοπεποίθηση

Ενάμιση μήνα ύστερα από τον θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη, καθώς το έργο του απογαλακτίζεται σιγά – σιγά από την υπερπληθωρική προσωπικότητά του, αρχίζουμε να διακρίνουμε τον ψυχικό πυρήνα της μουσικής του. Τι κάνει τα τραγούδια του να παραμένουν φρέσκα, ελκυστικά κι ας έχουν περάσει πέντε ή έξι δεκαετίες από όταν συνετέθησαν; Το γεγονός ότι είναι του έρωτα – δηλαδή της δημιουργικής χαράς – παιδιά!

Δεν πρόκειται ασφαλώς για ελαφρές συνθέσεις, προοριζόμενες για ξένοιαστους εκδρομείς. Συχνά διαθέτουν ζωηρότατο τέμπο, επ’ ουδενί ωστόσο θα τα φανταζόμασταν ως υπόκρουση σε διαφημίσεις, πασαρέλες μόδας ή σε κλαμπ όπου τα ντεσιμπέλ μετράνε περισσότερο από τις μελωδίες. Κι όταν ακόμα παίζονται σε λαϊκές συγκεντρώσεις, η ουσία τους μάλλον συσκοτίζεται. Το πάθος των διαδηλωτών τα κάνει ενίοτε να ηχούν σαν μελοποιημένα συνθήματα. Μπορεί ο Μίκης να έβρισκε στο «μέγα πλήθος» μια (ψευδ)αίσθηση αθανασίας. Τα τραγούδια του εντούτοις του φωτίζονται, αναδεικνύονται πλήρως, όταν τα ακούς κατά μόνας. Ή σε μικρές παρέες. Τότε συνειδητοποιείς πως πίσω κι από τον πιο σπαραχτικό θρήνο – στον «Επιτάφιο», στο «Μαουτχάουζεν» – κυριαρχεί η θριαμβευτική κατάφαση στη ζωή. Ο,τι έχει ο κάθε άνθρωπος εντονότερη ανάγκη για να πορευτεί.

Το γνήσιο έργο τέχνης – θα πείτε – όποιο περιεχόμενο κι αν διαθέτει, συνιστά εξ’ ορισμού έναν θρίαμβο. Της φαντασίας και της θέλησης. Οι ιστορίες, για παράδειγμα, του Φραντς Κάφκα είναι ζοφερές. Διαβάζοντάς τες όμως, δεν μπορείς να μη θαυμάσεις το κατορθωμένο σύμπαν. Να μην αναφωνήσεις «ε ρε, τι δίκες στήνει, τι πύργους χτίζει ο μπαγάσας!». Να μην τον φανταστείς, καθώς γράφει, να ξεφεύγει για λίγο από την ανίατη υπαρξιακή μελαγχολία του, να ενθουσιάζεται, να διεγείρεται ακόμα – ακόμα με ό,τι ξεχειλίζει από εντός του σαν κοχλάζον σπέρμα.

Ο καλλιτέχνης – ανεξαρτήτως φύλου – είναι εραστής σε οίστρο. «Φέρτε μου να γεννήσω όλα τα μωρά της πλάσης!» αναφωνεί η Μάτση Χατζηλαζάρου και το μάτι της αστράφτει. Κι εμείς, στο άκουσμα του στίχου της, νιώθουμε την ανάγκη και τη δύναμη να ξαναγεννηθούμε.

Η δύναμη και η πίστη, δηλαδή η αυτοπεποίθηση. Από όπου έρχεται είναι καλοδεχούμενη. Οποιος μας την μπολιάζει, τον ευγνωμονούμε.

Γιατί λέτε να αγκάλιασαν οι Ελληνες τη Φώφη Γεννηματά και την Ντόρα Μπακογιάννη με θέρμη πρωτόγνωρη τόσο σε εκείνες όσο και σε κάθε άλλον πολιτικό της γενιάς τους; Επειδή μίλησαν δημόσια για το σοβαρό πρόβλημα υγείας τους; Εάν ήταν μόνο αυτό, τη συμπάθεια απλώς θα ενέπνεαν. Η ήρεμη αποφασιστικότητά τους έπεισε ότι θα υπερβούν την ατυχία, θα προχωρήσουν μπροστά. Ο τρόπος τους εμψύχωσε κι όσους, προς το παρόν, δεν πάσχουν.

Η αυτοπεποίθηση. Μια πηγή συχνά υπόγεια, κρυμμένη στα έγκατά μας. Που λαχταρούμε να έρθει στο φως και να μας ξεδιψάσει.

Το βιώνουμε στα πιο απλά, στα πιο τρέχοντα. Ενα χαμόγελο από κάποιον άγνωστο, μια κουβέντα επιδοκιμασίας, ένα στιγμιαίο φλερτ μπορεί να μένει δίχως ανταπόκριση αλλά μας τονώνει. Ζεσταίνει το αίμα μας. Ζωηρεύει το βήμα μας.

Το διαπιστώνουμε και στη δημόσια σφαίρα. Οταν μία πολιτική παράταξη αρθρώνει λόγο αισιόδοξο, προσφέρει προοπτική, επιδοκιμάζεται. Οταν περιορίζεται στην κριτική, στη διεκτραγώδηση της καθημερινότητας, στις δυσοίωνες προβλέψεις, υστερεί στις δημοσκοπήσεις και στις κάλπες. «Οποιος στη μάχη πάει για να πεθάνει, στρατιώτη μου τον πόλεμο τον χάνει…».

«Γεια σου γέρο παλικάρι!» είχε πει ένας λούστρος (η πολιτικώς ορθή ονομασία είναι στιλβωτής υποδημάτων) στον παππού μου, στα ογδόντα του, καθώς στάθηκε να γυαλίσει τα παπούτσια του έξω από το καφενείο «Νέον» στην πλατεία Ομονοίας. Του έφτιαξε τη μέρα. Φτερά του έδωσε και έτσι αντί να πάρει ταξί – η οσφυαλγία γαρ, οι ρευματισμοί του – καβάλησε το λεωφορείο για το σπίτι. Πάω στοίχημα ότι στη διαδρομή κοιτούσε τις συνεπιβάτιδές του με βλέμμα θαρρετό κι ονειροπόλο. Οχι σαν γέρος, σαν παλικάρι. Ισως ακόμα και να σιγοσφύριζε κάποιο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη.