Φώφη Γεννηματά – Με τα Κάρμινα Μπουράνα στην τελευταία της κατοικία

Η Φώφη Γεννηματά βρίσκεται πλέον στην τελευταία της κατοικία, μετά από μια συγκινητική τελετή στη Μητρόπολη Αθηνών αλλά και μια ιδιαίτερα φορτισμένη πομπή προς το Πρώτο Νεκροταφείο όπου και ετάφη.

Ο κόσμος που γνωρίζει την ιστορία του ΠΑΣΟΚ, που γνωρίζει τη δεκαετία του ’80 και την άνοδο της Αλλαγής στην εξουσία, συγκινήθηκε ιδιαίτερα και με τη μουσική που συνόδευσε την τελευταία πρόεδρο του κόμματος στο Νεκροταφείο.

Ηταν τα Κάρμινα Μπουράνα, το εμβληματικό έργο του Καρλ Ορφ που ακουγόταν καθ’ όλη τη διάρκεια της πομπής, κάνοντας πολλούς να συγκινηθούν.

Κάρμινα Μπουράνα είναι ο τίτλος μιας χειρόγραφης συλλογής πάνω από 1.000 ποιημάτων και τραγουδιών που γράφτηκαν στις αρχές του 13ου αιώνα.

Τα Κάρμινα Μπουράνα έγιναν ευρέως γνωστά ως μουσική, χάρη στις συνθέσεις του Γερμανού Κάρλ Όρφ. Στην Ελλάδα παίχτηκαν για πρώτη φορά στο Ηρώδειο το 1984 και χρησιμοποιήθηκαν ως εισαγωγή στις προεκλογικές εκστρατείες του ΠΑΣΟΚ.

Από τον Μεσαίωνα στο σήμερα 

Πρόκειται για μια αξιόλογη συλλογή ποιημάτων σατιρικών, ερωτικών και βακχικών. Μια μορφή της λατινικής ποίησης του πολυτάραχου Μεσαίωνα που ενέπνευσε τον Καρλ Ορφ να μελοποιήσει τα ποιήματα και να κρατήσει στη ζωή και στην επικαιρότητα όχι μόνο τα Κάρμινα αλλά και την φωνή των δημιουργών τους, των Γκολιάρντι.

Οι Γκολιάρντι ήταν μοναχοί και μιλούσαν στα ποιήματα τους για τη φύση, τον έρωτα, το κρασί, την ανήσυχη, ασυμβίβαστη νεολαία και τους αγώνες της για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία. Οι δημιουργοί των Κάρμινα, ήταν μια πνευματώδης και συγκεχυμένη κοινωνία νέων κληρικών και σπουδαστών, που εναντιώθηκε στο κατεστημένο της εποχής και απέρριψε τις στείρες θεωρίες του.

Τα ποιήματα ήταν του 12ου και 13ου αιώνα και ανακαλύφθηκαν σε ένα χειρόγραφο πάπυρο το 1803 στο μοναστήρι των Βενεδικτίνων στο Μπόιερν της Βαυαρίας, εξ ου και η ονομασία τους Carmina Burana (Κάρμινα Μπουράνα), στα λατινικά Τα τραγούδια του Μπόιερν. Η λέξη Κάρμινα είναι λατινική και σημαίνει ποίημα – τραγούδι.

Η λατινική φιλολογία του Μεσαίωνα κατά την τελευταία χρονική περίοδο 12ου-13ου αιώνα όπου γράφτηκαν τα ποιήματα ήταν συνδεδεμένη στενά με την ιστορία του πνεύματος και στάθηκε αστείρευτη πηγή άντλησης για τις φιλολογίες όλων των εθνών.

Το χειρόγραφο που βρέθηκε περιλαμβάνει 228 ποιήματα, θρησκευτικού και κοσμικού περιεχομένου, πολλά από τα οποία είναι γραμμένα σε διάφορες γλώσσες ή χρησιμοποιούν λέξεις από διαφορετικές γλώσσες μέσα στο ίδιο ποίημα (Μακαρονισμός).

Ο Μεσαίωνας ήταν μια εποχή ανάμεικτου σκότους και φωτός, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά  ο μεγάλος σύγχρονος διανοητής Jacques Le Goff. Μια εποχή που έδειξε προς το τέλος της την πρόοδο των ιδεών και των αισθημάτων, την πρόοδο που προετοίμασε τον ερχομό της Αναγέννησης.

Ο Ορφ μελοποίησε 24 κοσμικά ποιήματα για την τύχη, τον έρωτα και το κρασί το 1935.

Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στις 8 Ιουνίου το 1937 στη Φρανκφούρτη.

Η μεγάλη επιτυχία των Κάρμινα Μπουράνα ενθουσίασε τόσο τον Ορφ, που έγραψε έμπλεος χαράς στον εκδότη του «Ό,τι συνέθεσα μέχρι τώρα και το έχεις στην κατοχή σου πρέπει να καταστραφεί. Το έργο μου αρχίζει με το Κάρμινα Μπουράνα».

To Ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας θορυβήθηκε με το ερωτικό περιεχόμενο κάποιων ποιημάτων, αλλά τελικά αγκάλιασε το έργο. Έγινε το πιο δημοφιλές μουσικό κομμάτι που γράφτηκε στη δεκαετία του ’30. Η δημοτικότητά του διαρκώς αυξανόταν μετά τον πόλεμο και τη δεκαετία του ’60 έγινε τμήμα του διεθνούς κλασικού ρεπερτορίου.

Κάρμινα Μπουράνα και ΠΑΣΟΚ

Το 1981 το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα του Ανδρέα Παπανδρέου επέλεξε ένα από τα τραγούδια των Κάρμινα Μπουράνα ως μουσική επένδυση για τις προεκλογικές του εκστρατείες.

Ήταν το χορωδιακό με τίτλο «O Fortuna», που σημαίνει «Ω Τύχη».

Με το κομμάτι αυτό ξεκινούν και τελειώνουν τα «Κάρμινα Μπουράνα», καθώς αποτελεί ταυτόχρονα την εισαγωγή αλλά και τον επίλογο του συγκεκριμένου έργου. Έτσι δίνεται η εντύπωση ότι η καντάτα εκτελεί ουσιαστικά έναν κύκλο, όπως η ζωή και η τύχη.

Το «O Fortuna» πρόκειται για έναν απαισιόδοξο ύμνο στην απόλυτη κυριαρχία της μοίρας, την τραγική αδυναμία του ανθρώπου και την απελπιστική ματαιότητα της ζωής. Όχι και ό,τι πιο ταιριαστό στο πνεύμα αισιοδοξίας που συνήθως διέπει μια προεκλογική εκστρατεία. Αυτό όμως δεν είχε καμιά σημασία. Αν υπήρχαν κάποιοι που μπορούσαν να καταλάβουν τους στίχους, αυτοί σίγουρα θα ήταν ελάχιστοι.

Το κομμάτι επιλέχθηκε για τη μουσική του, η οποία αποπνέει μια δύναμη τόσο ισχυρή που θα ταίριαζε ως υπόκρουση ριζοσπαστικών αλλαγών, όπως εκείνες που ευαγγελιζόταν ο Ανδρέας Παπανδρέου.

Ήταν μια πολύ εύστοχη επιλογή για την ψυχολογία του πλήθους. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι το «O Fortuna» έχει χρησιμοποιηθεί παγκοσμίως σε κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, ραδιοφωνικές εκπομπές, διαφημίσεις, βιντεοπαιχνίδια, ακόμα και σε αθλητικές εκδηλώσεις. Δικαίως αποτελεί πλέον ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα κομμάτια κλασικής μουσικής.

Έτσι κατάφερε και έγινε γνωστό το Κάρμινα Μπουράνα στην Ελλάδα, μέσα από την πομπώδη εισαγωγή του «Ο Fortuna», που «άνοιγε» τις συγκεντρώσεις του «Ανδρεϊκού» ΠΑΣΟΚ και «έντυνε» την προεκλογική του εκστρατεία.

Με το σύνθημα «Ο λαός στην εξουσία» είχε στόχο μια επαναστατική αλλαγή του κατεστημένου και την ανταπόκριση στα αιτήματα του ελληνικού λαού για δικαιοσύνη, ισοπολιτεία,  κοινωνική πρόνοια, δημόσια υγεία και παιδεία.

Οι νέοι προσδοκούσαν, οραματίζονταν και οιστρηλατούνταν με την προκλητική μουσική των Κάρμινα Μπουράνα. Το ΠΑΣΟΚ  ήρθε στην εξουσία, ο λαός γεύθηκε μια μεγάλη μερίδα της προσδοκώμενης αλλαγής και η ανήσυχη νεολαία δοκίμασε την εξουσία μέσα από ένα ριζοσπαστικό και τολμηρό για την εποχή του νόμο για την Παιδεία.

«O Fortuna»

«Ω Τύχη, που σαν το φεγγάρι αλλάζεις, αδιάκοπα μεγαλώνεις ή μικραίνεις. Ζωή μισητή, πρώτα βασανίζεις κι ύστερα ανακουφίζεις. Ανάλογα με τα κέφια σου, λιώνεις τη φτώχεια και τη δύναμη σαν τον πάγο.

Μοίρα απαίσια και κενή, τροχέ εσύ, που γυρίζεις. Είσαι κακόβουλη. Η ευτυχία είναι μάταιη και πάντα διαλύεται μέσα στις σκιές, σκεπασμένη. (Μοίρα) Είσαι ένα βάσανο και για μένα. Τώρα για να παίξεις, φέρνω τις γυμνές μου πλάτες μπροστά στην αχρειότητά σου.

Η Μοίρα τώρα είναι ενάντια στην ευημερία και την αρετή μου. Πρόθυμος ή απρόθυμος, πάντα είσαι σκλάβος της. Έτσι, αυτήν την ώρα, χωρίς καθυστέρηση, αγγίξτε το ρυθμό της χορδής. Και αφού η Μοίρα συντρίβει ακόμα και τους δυνατούς, θρηνήστε όλοι μαζί μου».

Τελευταίος αποχαιρετισμός τα λόγια που έγραψε το κόμμα της Φώφης Γεννηματά, το ΚΙΝΑΛ. Λόγια που η ίδια είχε πει πριν από χρόνια:

«Θα ήθελα να θυμούνται αυτά που έχω κάνει. Να υπάρχει ο χώρος μας πιο δυνατός απ’ ό,τι τον παρέλαβα. Να μπορώ να κοιτάζω & τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ & τους Έλληνες πολίτες στα μάτια. Να κοιτάζω κάθε Ελληνίδα & κάθε Έλληνα & να ξέρω ότι αυτούς υπηρέτησα».

Φώφη Γεννηματά, 1964-2021