Γιώργος Θεοτοκάς – Η λύτρωση από τον «επαρχιωτισμό» και την ανευθυνότητα

Σπάνια ο χαρακτηρισμός «απώλεια» δικαιώνεται σε τόσο οδυνηρό βάθος όσο με τον απρόσμενο θάνατο του Γιώργου Θεοτοκά. Απώλεια όχι μόνο για τα ελληνικά Γράμματα, αλλά και για τον όλο πνευματικό και ιδεολογικό μας χώρο. Τέσσερις δεκαετίες τώρα, η παρουσία και η προσφορά του Γιώργου Θεοτοκά στον ελληνικό Λόγο και στην ελληνική δημόσια ζωή στάθηκε παράδειγμα υψηλό πνευματικής ελευθερίας και ήθους. Ο τίτλος του πρώτου, νεανικού βιβλίου του —«Ελεύθερο πνεύμα»— τον χαρακτήριζε, χωρίς έκλειψη, σ’ όλη του την πορεία. Μέσα στις περιδινήσεις των καιρών, στις ανατροπές των αξιών, στους θριάμβους των συμβιβασμών, στην κατάρρευση των συνειδήσεων, ο Γιώργος Θεοτοκάς έμεινε αλύγιστα ελεύθερος, αδιάφθορα ακέραιος. Διατήρησε την αγνότητα του νέου, την ειλικρίνεια του έντιμου, την διαύγεια του φωτισμένου, την παρρησία του αληθινά ανεξάρτητου ανθρώπου.

Απ’ τη μακρόχρονη, πλούσια, πολύμορφη καταβολή του στην ελληνική Γραμματεία απουσιάζουν ολότελα η οίηση και ο ναρκισσισμός, που «μαστίζουν» τόσους και τόσους «γράφοντες». Ο Γιώργος Θεοτοκάς δεν θέλησε ποτέ να εντυπωσιάση, και δεν έκλεισε ποτέ τα ενδιαφέροντα και την τέχνη του στο άτομό του. Έμεινε πάντα απλός και λαγαρός, μακριά από κάθε επιτήδευση και δημοκοπία. Κι έστρεφε πάντα το νου και την έγνοια του στα προβλήματα και στις αγωνίες του κόσμου και της εποχής του.

[…]

Έλληνας θερμός αλλά χωρίς τοπικιστικές παρωπίδες, Ευρωπαίος ώριμος αλλ’ ανέγγιχτος απ’ τη φθορά, ο Γιώργος Θεοτοκάς πίστεψε, δίκαια, πως μόνο αν συνειδητοποιήσουμε την ιδιομορφία μας αλλά και τους δεσμούς μας με κάθε πολίτη της Γης, τις αρετές μας αλλά και τις αναπηρίες μας, σαν άτομα, σαν λαός, σαν κράτος, θα μπορέσουμε να λυτρωθούμε απ’ τον «επαρχιωτισμό» και την ανευθυνότητα, τις παραποιήσεις, τις προλήψεις και τους άλογους φανατισμούς, που δυναστεύουν τον εθνικό μας βίο.

Η πίστη αυτή στράτευσε τον Γιώργο Θεοτοκά σε κάθε φιλελεύθερο, προοδευτικό, ανθρωπιστικό αγώνα — και ιδιαίτερα στην σκληρότατη «πάλη» των τελευταίων μηνών γύρω στην δημοκρατική επιβίωση του τόπου. Εξαίρεση σπάνια και φωτεινή μέσα στη (σχεδόν γενική) «φρόνιμη σιωπή» του «πνευματικού κόσμου», ο Θεοτοκάς έδωσε, ως την τελευταία στιγμή, τη «μάχη» του, με την καθαρή σκέψη, το θάρρος, την ευπρέπεια και την ουσιαστική ελληνικότητα που τον χαρακτήριζαν πάντα.

[…]

Αλλά το έργο του και τους αγώνες του ο Γιώργος Θεοτοκάς θα τα θεωρούσε μάταιο μόχθο, αν δεν χρησίμευαν, και μετά το θάνατό του, σαν δίδαγμα και σαν κίνητρο για εκείνο που ο ίδιος είχε κάνει πίστη ζωής: το πάθος για την ελευθερία, την εντιμότητα και την συνέπεια.

*Αποσπάσματα από το άρθρο-αποχαιρετισμό που συνέταξε ο Μάριος Πλωρίτης με αφορμή το θάνατο του Γιώργου Θεοτοκά και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα» την 1η Νοεμβρίου 1966 με τον τίτλο «Γιώργος Θεοτοκάς – Ελευθερία και ήθος».

Ο δοκιμιογράφος, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας Γιώργος Θεοτοκάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1905 (αναφέρεται ως έτος γεννήσεώς του και το 1906) και απεβίωσε στις 30 Οκτωβρίου 1966.