Το Pose, η Μαντόνα, ένα ντοκιμαντέρ και η Τζούντιθ Μπάτλερ

Η σειρά Pose, που στην Ελλάδα είναι προσβάσιμη στην ψηφιακή πλατφόρμα Netflix, έχει ήδη κάνει τη διεθνή διαδρομή της. Πολυβραβευμένη και με πολύ καλές κριτικές και για τις ερμηνείες και για την αποτύπωση της ατμόσφαιρας μιας εποχής, είναι και ιδιαίτερα δημοφιλής για το κοινό.

Το θέμα της σειρά είναι ένα συγκεκριμένο τμήμα της Αφροαμερικανικής και Λατίνο ΛΟΑΤΚΙ+ σκηνής της Νέας Υόρκης, στις δεκαετίες του 1980 και 1990, αυτό που ξεδιπλώθηκε γύρω από την υποκουλτούρα των drag ball. Το βασικό στοιχείο αυτής της drag υποκουλτούρας ήταν η διοργάνωση των μεγάλων ball που είχαν μάλιστα και τη μορφή διαγωνισμών ανάμεσα σε διαφορετικούς «οίκους» σε σχέση με την ενδυμασία, τον χορό, την κίνηση. Οι ίδιοι οι «οίκοι» αποτύπωναν ένα συνολικότερο αίτημα κοινότητας. Παράλληλα, η σειρά αποτυπώνει και τον τρόπο που το AIDS έπαιξε έναν καταλυτικό ρόλο αλλά και τη σημασία που είχαν κινήματα όπως το ACT UP. Όσο για τα ίδια τα drag balls ήταν ακριβώς ένας τρόπος να μπορούν να υπάρχουν και να εκφράζονται αυτές οι

Οι ρίζες της σκηνής αυτής είναι αρκετά βαθιές και ταυτόχρονα η ίδια η ύπαρξή της ήταν πάντα μέσα σε ένα πλαίσιο όπου συναντιούνταν πλήθος διακρίσεων, από τον στιγματισμό κάθε εκδοχής queer σεξουαλικότητας, μέχρι προφανώς τον ρατσισμό που υφίσταντο οι αφροαμερικανοί και οι ισπανόφωνοι. Και βέβαια την ίδια στιγμή όπως συμβαίνει συχνά με τέτοιες υποκουλτούρες, η ίδια η ύπαρξη μιας τέτοιας σκηνής ήταν ένα ρήγμα που επέτρεπε τέτοιες ταυτότητες και σεξουαλικότητες να εκφράζονται, έστω και εάν η ίδια η θεματική των διαγωνισμών στα drag balls αφορούσε κατά βάση διάφορους στερεοτυπικούς «λευκούς ρόλους», ή εμπλέκεται με «παραδοσιακά» οράματα κοινωνικής ανέλιξης.

H Madonna και το Vogue

Η ίδια η σκηνή ήταν πολύ επιδραστική και σε άλλες πλευρές της mainstream κουλτούρας. Το πιο χαρακτηριστικό αρχικό παράδειγμα είναι η Madonna που στο περίφημο βίντεο κλιπ του τραγουδιού Vogue, γυρισμένο από τον Ντέιβιντ Φίντσερ  χρησιμοποιεί ακριβώς χορευτικά μοτίβα από την αισθητική των drag balls, ενώ στους χορευτές περιλαμβάνεται και ο  Jose Gutierez Xtravaganza, που προερχόταν από τον «οίκο Xtravaganza» τον αρχετυπικό «οίκο» της σκηνής των drag ball («οίκο» που αποτελεί και ένα από τα έμμεσα σημεία αναφοράς και της σειράς). Άλλωστε η ίδια η έννοια του vogue παρέπεμπε σε μια ιδιαίτερα στυλιζαρισμένη εκδοχή χορού που προερχόταν από τα drag ball.

Η σημασία του ντοκιμαντέρ Paris is Burning της Τζένη Λίβινγκστον

Ο τρόπος που η σκηνή αυτή απέκτησε μια ευρύτερη δημοσιότητα ήταν ένα βραβευμένο στο φεστιβάλ του Sundance ντοκιμαντέρ της Τζένι Λίβινγκστον του 1990 με τίτλο Paris is Burning. Γυρισμένο στο δεύτερο μισό της δεκαετίες του 1980 αποτύπωνε με έναν πολύ γλαφυρό τρόπο τη σκηνή των drag ball, με τους «οίκους» και τους διαγωνισμούς, αλλά και όλα τα προβλήματα ενός κοινωνικού περίγυρου που δοκιμαζόταν από το AIDS, τον ρατσισμό, τη φτώχεια, τη βία και την ομοφοβία. Το ντοκιμαντέρ θα έχει μια ευρύτερη απήχηση

Η θεωρητική συζήτηση

Η εμφάνιση του ντοκιμαντέρ της Λίβινγκστον συνέπεσε με μια περίοδο όπου ξεδιπλωνόταν μια πολύ μεγάλη θεωρητική συζήτηση πάνω στα ζητήματα του φύλου, της queer σεξουαλικότητας, της ταυτότητας φίλου. Μια συζήτηση που εκτός όλων των άλλων είχε σφραγιστεί και από τις παρεμβάσεις της Τζούντιθ Μπάτλερ, η οποία ήδη με το βιβλίο της Gender Trouble του 1990 (στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Αλεξάνδρια με τίτλο Αναταραχή φύλου) είχε διατυπώσει ένα σύνθετο σχήμα για την επιτελεστική παραγωγή του φύλου, ανοίγοντας το δρόμο για συνδυαστική φεμινιστική-queer πολιτική.

Στη συζήτηση για το Paris is Burning θα παρέμβει η γνωστή αφροαμερικανή φεμινίστρια bell hooks η οποία θα είναι μάλλον επικριτική για το ντοκιμαντέρ της Λιβινγκστον εντοπίζοντας ως βασικότερο πρόβλημα τον τρόπο που μέσα στη συγκεκριμένη drag κουλτούρα διαμορφωνόταν μια εξιδανίκευση μιας «λευκής» θηλυκότητας και ομορφιάς που τελικά λειτουργούσε μυστικοποιητικά για την πραγματικότητα του ρατσισμού.

Από τη μεριά της η Μπάτλερ θα διαλέξει μια πιο διαλεκτική προσέγγιση. Σε ένα κείμενό της που συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο της Bodies that matter (στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλο Σώματα με σημασία. Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, εκδ. Εκκρεμές, 2008) Εξαρχής σπεύδει να διευκρινίσει ότι «δεν υπάρχει αναγκαστική σύνδεση ανάμεσα στο ντραγκ και την ανατροπή, καθώς και ότι το ντράγκ μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί τόσο στην υπηρεσία της αποφυσικοποίησης όσο και της εκ νέου και περαιτέρω εξιδανίκευσης των εμφατικών ετεροφυλοφιλικών έμφυλων κανόνων». Σε αυτό το φόντο, η Μπάτλερ υποστηρίζει ότι «το Παρίσι στις φλόγες δεν παρουσιάζει ούτε μια αποτελεσματική εξέγερση ούτε κάποια οδυνηρή επανάκαμψη της υποταγής, αλλά μια ασταθή συνύπαρξη και των δύο. Η ταινία μαρτυρά τις επώδυνες απολαύσεις που ενυπάρχουν στην ερωτικοποίηση και τη μίμηση εκείνων ακριβώς των κανόνων που ασκούν την εξουσία τους διακλείοντας τις αντίστροφες καταλήψεις της κανονικότητας στις οποίες παρά ταύτα επιτελούν τα παιδιά του ντραγκ»