Γιατί επιδεινώθηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν;

Σε μια περίοδο που σφραγίζεται από τη μερική απεμπλοκή των ΗΠΑ από κρίσιμα πεδία αντιπαράθεσης, από την ένταση του «νέου Ψυχρού Πολέμου», αλλά και από την προσπάθεια κρίσιμων «παικτών» να αναπροσαρμόσουν την τακτική τους σε ένα νέο τοπίο, εύλογο είναι να εμφανίζονται και νέες εντάσεις και συγκρούσεις με νέα δυναμική.

Αυτό μπορεί  να εξηγήσει και τη νέα ένταση ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν, ένταση με ευρύτερο αντίκτυπο στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου.

Το Αζερμπαϊτζάν κατηγορεί το Ιράν ότι παραβιάζει την εδαφική του ακεραιότητα

Αζερμπαϊτζάν και Ιράν είναι δύο χώρες με στενούς δεσμούς. Μάλιστα, παρότι η αζερική γλώσσα είναι μια παραλλαγή τουρκικής, Ιράν και Αζερμπαϊτζάν μοιράζονται πολιτιστικά στοιχεία, ενώ στο Ιράν υπάρχει και σημαντική αζερική μειονότητα.

Η βασική κατηγορία που απευθύνουν οι Αζέροι, δια στόματος του ίδιου του προέδρου Ιλχάμ Αλιγεφ, σε συνέντευξη μάλιστα στο πρακτορείο Anadolu στις 28 Σεπτεμβρίου, είναι ότι Ιρανοί οδηγοί φορτηγών και βυτιοφόρων παραβιάζουν την εδαφική ακεραιότητα της χώρας του με το να μεταφέρουν αγαθά προς την Αρμενία μέσα από τον δρόμο Γκόρις – Καπάν στην νοτιοανατολική επαρχία Σιουνίκ της Αρμενίας την οποία το Αζερμπαϊτζάν θεωρεί δική του. Αναφερόταν σε φορτηγά από το Ιράν που προσπαθούσαν να προσεγγίσουν τον θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Επιπλέον το Αζερμπαϊτζάν επέβαλε και αυξημένους δασμούς σε όσους Ιρανούς έχουν επιχειρηματική δραστηριότητα στην Αρμενία.

Ουσιαστικά, με αυτόν τον τρόπο ο Αλίγεφ δεν ζητούσε απλώς από το Ιράν να σεβαστεί τα εδαφικά κέρδη που είχε μετά την πρόσφατη ένοπλη αντιπαράθεση με την Αρμενία, αλλά και μια συνολικότερη μετατόπιση του Μπακού προς αναζήτηση άλλων συμμαχιών και προς μια πιο αντιπαραθετική γραμμή με το Ιράν.

Καθόλου τυχαία, στα μέσα Σεπτεμβρίου το Αζερμπαϊτζάν, η Τουρκία και το Πακιστάν έκαναν για πρώτη φορά κοινές στρατιωτικές ασκήσεις , σε μια κίνηση που παρέπεμπε και σε προσπάθεια απομόνωσης του Ιράν.

Οι ιρανικές στρατιωτικές ασκήσεις

Η απάντηση του Ιράν ήταν να πραγματοποιηθούν στις αρχές του Οκτωβρίου μεγάλες στρατιωτικές ασκήσεις που επίσης προκάλεσαν την οργή του Μπακού. Μάλιστα, σε απάντηση λίγες μέρες μετά τις ιρανικές στρατιωτικές ασκήσεις, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν έκλεισαν ένα τζαμί στο Μπακού την ευθύνη της λειτουργίας του οποίου είχαν εκπρόσωποι του Ιρανού Ανώτατου Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Το υπουργείο Εσωτερικών του Αζερμπαϊτζάν δήλωσε ότι η απόφαση να κλείσει το τζαμί είχε να κάνει με την έξαρση των κρουσμάτων του κοροναϊού, όμως το Ιράν το θεώρησε ως μια μάλλον εχθρική ενέργεια.

Η επιδείνωση αυτή δείχνει να έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της ένοπλης σύγκρουσης ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν το Ιράν είχε πάρει θέση ανεπιφύλακτα υπέρ του Αζερμπαϊτζάν, με τον Αγιατολάχ Χαμενεΐ να δηλώσει ότι «αυτή η στρατιωτική σύγκρουση πρέπει να τελειώσει όσο το δυνατόν νωρίτερα. Φυσικά όλες οι εκτάσεις της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, που τις έχει καταλάβει η Αρμενία πρέπει να απελευθερωθούν και να επιστραφούν στο Αζερμπαϊτζάν», δηλώσεις που έγιναν δεκτές πολύ θετικά από την αζερική μειονότητα του Ιράν. Η θέση αυτή απηχούσε και την αντίστοιχη θέση που το Ιράν είχε πάρει και στον αρχικό πόλεμο γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, όταν και πάλι είχε στηρίξει τις θέσεις του Αζερμπαϊτζάν.

Όμως, την ίδια στιγμή το Μπακού επιμένει να χρησιμοποιεί σκληρή ρητορική για το Ιράν, με τον Αλίγιεφ να δηλώνει στις 15 Οκτωβρίου ότι «για περίπου 30 χρόνια η Αρμενία σε συνεργασία με το Ιράν έχει χρησιμοποιήσει τις κατεχόμενες περιοχές του Αζερμπαϊτζάν για να κάνει εμπόριο ναρκωτικών προς την Ευρώπη», ενώ το Μπακού έχει κατηγορήσει την Τεχεράνη ότι επέτρεπε την μεταφορά ρωσικών όπλων προς την Αρμενία και ότι συνεχίζει να τροφοδοτεί τη μη αναγνωρισμένη αρμενική οντότητα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ακόμη και μετά τον πόλεμο.

Η απάντηση του Ιράν ήταν μια ακόμη μεγάλη άσκηση της αεροπορίας στις 21 Οκτωβρίου και σύμφωνα με τις ανακοινώσεις των ιρανών αφορούσε την πολεμική ετοιμότητα συμπεριλαμβανομένων των πυραύλων με λέιζερ και των έξυπνων βομβών. Και αυτό παρότι οι υπουργοί εξωτερικών Ιράν και Αζερμπαϊτζάν είχαν συμφωνήσει για αποκλιμάκωση. Πάντως προς το παρόν οι ιρανικές αρχές έχουν απαγορεύσει στους οδηγούς φορτηγών και βυτιοφόρων τη μετάβαση προς το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν έχουν αφήσει ελεύθερους τους δύο οδηγούς που είχαν συλλάβει.

Η ανησυχία του Ιράν για την ισραηλινή επιρροή στο Αζερμπαϊτζάν

Είναι προφανές ότι το διακύβευμα υπερβαίνει το εάν κάποια φορτηγά και βυτιοφόρα φτάνουν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και αφορά τις συνολικότερες σχέσεις και συσχετισμούς δύναμης στην ευρύτερη περιοχή. Σε αυτά προστίθεται και μια άλλη παράμετρος.

Το Ιράν δείχνει να ανησυχεί ιδιαίτερα για την ενίσχυση των σχέσεων ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν. Όπως δήλωσε στις αρχές Οκτώβρη ο Ιρανός ΥΠΕΞ Ηοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν «έχουμε σοβαρές ανησυχίες για την παρουσία τρομοκρατών και σιωνιστών στην περιοχή» (ενν. τον Καύκασο), ενώ την παρουσία ξένων στρατών (των ΗΠΑ αλλά εμμέσως και του Ισραήλ) στην περιοχή κατήγγειλε στις 6 Οκτωβρίου και ο ίδιος ο Χαμενεΐ.

Το Ισραήλ είναι ένας βασικός προμηθευτής όπλων στο Αζερμπαϊτζάν. Σύμφωνα με ισραηλινά ΜΜΕ το Αζερμπαϊτζάν εξετάσει το ενδεχόμενο να αγοράσει το πυραυλικό αμυντικό σύστημα Arrow-3, ενώ στον πόλεμο με την Αρμενία χρησιμοποίησε ισραηλινής κατασκευής drones.

Πάντως η αντιπαράθεση ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν έχει αντίκτυπο στη Ρωσία, που διατηρεί καλές σχέσεις με τις δύο χώρες και αντιμετωπίζει – όπως φάνηκε και στην Αρμενο-αζερική σύγκρουση – τον Καύκασο ως περιοχή στην οποία έχει ευθύνη να διατηρήσει την ασφάλεια και τη σταθερότητα.