Τον «ωφελιμώτερον»

Οι αρχαίοι έλεγαν πως όταν αρρωσταίνεις δεν διαλέγεις φίλο να σε θεραπεύσει, αλλά τον καλύτερο γιατρό. (Ιατρόν ου τον φίλον, αλλά τον ωφελιμώτερον εκλέγεσθαι.) Για ρετσίνα είναι καλοί οι κολλητοί, αλλά όταν πρόκειται για ζωή και για θάνατο, ψάχνεις να βρεις τον άριστο να σε εγχειρήσει. Και ο άριστος είναι απλώς καλός στην επιστήμη του και δεν έχει σχέση αν είναι δεξιός, αριστερός, ψηφοφόρος του Λεβέντη, αναρχικός, οπαδός του ΠΑΣ Γιάννενα, ή πάω Γιαννιτσά.

Η επιστήμη ως γνώση και πράξη είναι ανεξάρτητη, ή οφείλει να είναι ανεξάρτητη από τις πολιτικές ιδέες και την πολιτική – αν και στη Σοβιετία πίστευαν πως η επιστήμη δεν είναι αυτόνομη και οφείλει να υποτάσσεται στον Μαρξισμό, τον οποίο και δεν γνώριζαν, ή κυκλοφορούσαν ανέκαθεν τόσες εκδοχές του που δύσκολα βγάζεις άκρη. (Αφού υπάρχουν οι άνθρωποι που τα κωλομπαρεύουν όλα.) Ο Φρόιντ και η ψυχανάλυση απαγορεύτηκαν και δεν έκανες «επιστημονική» καριέρα αν δεν ήσουν σφόδρα κομμουνισμένος. Απ’ την άλλη, και οι Σοβιετικοί και οι Αμερικάνοι δεν είχαν κανένα πρόβλημα να αρπάξουν Ναζί σούπερ-επιστήμονες μετά την πτώση του Ναζισμού για να τους βοηθήσουν στην κατασκευή της ατομικής βόμβας με το ζόρι – τότε πού πήγε η ιδεολογία; Στο γνωστό: δεν μας νοιάζει αν είσαι κάθαρμα, αρκεί να είσαι ένα δικό μας κάθαρμα.

Η επιστήμη και η σχέση της με την εξουσία είναι βέβαια ένα παντοτινό πρόβλημα απ’ την εποχή της αρπαγής της φωτιάς – βλέπε και το βιβλίο του Λεονάρντο Σιάσια «Η εξαφάνιση του Μαγιοράνα» για έναν από τους μεγαλύτερους ιταλούς επιστήμονες, ειδικούς στη σχάση του ατόμου, μαζί με τον Φέρμι (εποχή φασισμού), που εξαφανίστηκε εθελοντικά όταν κατάλαβε πού θα καταλήξει η διάσπαση του ατόμου, όταν η ανακάλυψη περάσει στα χέρια οποιασδήποτε εξουσίας, ιδίως ολοκληρωτικής, ή φανατικής. (Και το μπαρούτι χρησιμοποιήθηκε πρώτα για να διανοίγουν λατομεία, αλλά πώς κατέληξε;) Ομως, στην περίπτωση του Μαγιοράνα έχουμε την έγερση του ζητήματος της προσωπικής συνείδησης του επιστήμονα, της ηθικής: τι κάνεις όταν καταλάβεις πως μια ανακάλυψή σου μπορεί να αφανίσει την οικουμένη, αν χρησιμοποιηθεί λανθασμένα απ’ την πολιτική; Μεγάλο ζήτημα, μεγάλο ερώτημα, το θέμα της χρήσης.

Η ηθική της χρήσης – ας θυμηθούμε και τα δηλητηριώδη αέρια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (η μουστάρδα δεν ήταν μόνο για τα σάντουιτς) και όχι μόνον, τη γόμωση φωσφόρου, ή την πολύ πρόσφατη υπόθεση με τη χρήση του φρικαλέου πολωνίου σε δολοφονίες αντιφρονούντων, ή και το λεγόμενο «σύνδρομο της Αβάνας». Ποιος θα μας φυλάξει από τους φύλακες, κι από τους φύλακες των φυλάκων των φυλάκων – ω, φύλακες; Ανακλώμενα κάτοπτρα.

Και αν όλα σήμερα ελέγχονται, τι θα γίνει αύριο αν ο ανορθολογισμός των ψηφοφόρων βγάλει στην εξουσία κάποιον παράφρονα; Πόσες δικλίδες μπορούν να υπάρξουν – ή, τι θα γίνει αν ένα έθνος που κατέχει πυρηνικά κινδυνέψει με αφανισμό από τους επεκτατικούς γείτονες; Θα πατήσει το κουμπί την τελευταία στιγμή, ή όχι; Οδυνηρά ερωτήματα – και υπάρχουν απ’ τα παλιά χρόνια. Οι αρχαίοι έλεγαν «Μη παιδί ξίφος». Μη δίνεις ξίφος στο παιδί – αλλά ως παιδί μπορεί να νοηθεί κι ένας μωρόπιστος, ένας φανατικός, ένας μεγαλομανής, ή κάποιος που ξεμωράθηκε, ή είναι σε υπαρξιακή απελπισία. Τι θα κάνει μέσα στην αφέλεια ή στη μεγαλομανία του; Αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων; Πολύ πιθανό.

Η ηθική της επιστήμης, η ηθική της χρήσης, της γενετικής, και άλλων κλάδων ελέγχεται αυστηρά και περισσότερο στη δυτική αστική δημοκρατία, διότι υπάρχει αντιπολίτευση, υπουργικά συμβούλια, εφημερίδες, ιατρικοί σύλλογοι και λοιπά, οπότε και οι επιστήμονες, δεν κρίνονται με βάση την ιδεολογία, αλλά τις γνώσεις και τις επιδόσεις τους επί του πεδίου. Δεν διαλέγεις επιστήμονες να σε βοηθήσουν με τον Κόβιτ, με βάση το τι ψηφίζουν, ή με βάση το δελτίο ερωτικής τους ενημερότητας. Θέλεις τους καλύτερους, τους άριστους, για να σε βοηθήσουν να αντεπεξέλθεις, ακόμα και ιδιοτελώς πολιτικά αν το δεις: θα πάρεις ιδεολογικά δικούς σου ακόμα και αν είναι άσχετοι ή μη-επαρκείς; Οχι. Κάθε κυβέρνηση θα ήθελε τους κράτιστους για να βγει νικήτρια απ’ την πανδημία – μόνο τα κορόιδα θα διάλεγαν ιδεολογικά δικούς τους, ανεξαρτήτως επάρκειας. Και τους κράτιστους τους ξέρουμε όλοι, άσχετα το τι ψηφίζουν. Ο καθείς από μας, αν προκύψει σοβαρή ασθένεια ψάχνει τον καλύτερο γιατρό και δεν ρωτάμε αν κάποιος καρδιολόγος, ή ογκολόγος ψηφίζει Βαρουφάκη, αν είναι οπαδός του ΟΦΗ, αντβεντιστής, ή πιστεύει στον Βούδα.

Κατά συνέπεια τι μας λένε οι Συριζαίοι για «επιστήμονες κοινής αποδοχής»; Το εννοούν ιδεολογικά; Επειδή είναι στο κόμμα (και απεχθάνονται ό,τι δεν ελέγχουν) πιστεύουν ότι μπορούν να διαλέξουν και επιστήμονες πέρα απ’ την επιστημονική τους επάρκεια – αν, δηλαδή οι γιατροί ψηφίζουνε Σκουρλέτη, ή όχι; Και πώς θα τους διαλέξουν εφόσον υπάρχουνε προσωπικά δεδομένα; Θα βρούνε συνδικαλιστές; Και θα βάλει το κάθε κόμμα τους δικούς του, ανεξαρτήτως αν διαθέτουνε τα πτυχία και την επιστημονική διαδρομή; Κι αν συμβεί έτσι, και βγούνε στη φόρα τα πολιτικά, τότε δεν θα γεννηθεί δυσπιστία μεταξύ τους, οπότε θα γίνει μύλος; Θα κάνουμε απλή αναλογική και στον Κόβιτ, που είναι μάλλον απολίτικος, υπερκομματικός ιός; Και στην περίπτωση που κάποιος σταλινώδης γιατρός (επιλεγείς λόγω ιδεολογίας) αποδέχεται ως εμβόλιο μόνο τον Σπούτνικ συνοδεία μπαλαλάικας, τι θα γίνει;

Τότε, θα μένουν ξάγρυπνοι οι γελοιογράφοι λόγω υπερεργασίας, αλλά ο ιός θα κάνει πανηγύρι. Τι θα πει «κοινής αποδοχής»; Μήπως είναι η παλιά σοβιετική αντίληψη περί του ότι η επιστήμη δεν είναι ανεξάρτητη, κι ότι ο κάθε συνοικιακός τενεκετζής που έγινε ινστρούχτορας μπορεί να βάλει τον δικό του; (Γυψ κόρακα εγγυάται.) Αλλο το κόμμα, κι άλλο το κώμα – μην τα μπερδεύουμε.