Έκθεση Foresight – Πώς θα είναι η Ελλάδα το 2050

Η Ελλάδα θα επηρεαστεί έντονα (τουρισμός, υποδομές, πόλεις) από την αύξηση των παγκόσμιων επιπέδων της θάλασσας, τα οποία αυξάνονται με μέσο ρυθμό 3,4 χιλιοστών τον χρόνο.

Θα ανακύψουν θέματα ασφάλειας τροφίμων και επιπτώσεων στις παράκτιες περιοχές, σύμφωνα με την έκθεση του Foresight για την κλιματική αλλαγή.

*Λειψυδρία και ασφάλεια τροφίμων

Ηδη σε διάφορα μέρη της Ευρώπης παρατηρείται πίεση στο ύψος της στάθμης ταμιευτήρων και αυτό αναμένεται να ενταθεί. Το φαινόμενο αυτό επηρεάζει εξίσου και τη νότια γειτονιά της ΕΕ προκαλώντας συγκρούσεις και επικείμενα φαινόμενα μετανάστευσης.

Η εξέλιξη αυτή θα επηρεάσει πιο άμεσα την ΕΕ καθώς θα επιφέρει έλλειψη σε προϊόντα και αύξηση στις τιμές ορισμένων προϊόντων. Πάνω από 40% των εισαγόμενων αγροτικών προϊόντων στην ΕΕ είναι εκτεθειμένα σε συνθήκες ξηρασίας έως το 2050!

Υπολογίζεται ότι το κόστος της λειψυδρίας στην ευρωπαϊκή οικονομία θα φθάσει τα 65 δισ., έως το 2100 ετησίως! Το φαινόμενο της έλλειψης υδάτινων πόρων δεν θα οδηγήσει στην επέκταση των αρόσιμων γαιών βορειότερα, αφού ο θερμότερος Βορράς των επόμενων ετών θα συνοδευθεί από κύματα έντονου ψύχους, εξαιτίας της εξασθένισης του ρεύματος του Κόλπου.

Ελλάδα: Ελλειψη πόρων

Η παγκόσμια ζήτηση για κάθε είδος φυσικών πόρων έχει αυξηθεί δέκα φορές κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και αναμένεται να διπλασιαστεί ξανά έως το 2030, σε σύγκριση με το 2010.

Στην Ελλάδα το 80-85% των υδάτινων πόρων, από επίγειους και υπόγειους ταμιευτήρες, δαπανάται για την άρδευση καλλιεργειών.

Προβλέπεται η ανάγκη αύξησης της έρευνας για εναλλακτικές πρώτες ύλες, η βελτίωση διαχείρισης των υδάτινων πόρων και νέα καταναλωτικά πρότυπα.

Ελλάδα: Αστικοποίηση

Προκαλεί οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις που απαιτούν καινοτόμες λύσεις για την εξασφάλιση υψηλού βιοτικού επιπέδου.

Προσελκύει μεγάλες επενδύσεις (π.χ. στην Κεντρική Μακεδονία μετρό, λιμάνι, αεροδρόμιο), αυξάνει τις ευκαιρίες απασχόλησης και προσελκύει εξειδικευμένο προσωπικό.

Εξαιτίας της η έρευνα και η παροχή καινοτόμων προϊόντων είναι μονόδρομος για τον τομέα της επικοινωνίας και της τεχνολογίας.

*Η κλιματική κρίση εκτείνεται όμως και πέρα από την αύξηση της θερμοκρασίας

Μία ακόμα κατάσταση συναγερμού είναι η μείωση της βιοποικιλότητας και η αλλαγή στον κύκλο του αζώτου. Χωρίς το άζωτο δεν μπορεί να υπάρξει ζωή. Αποτελεί βασικό συστατικό των DNA και των πρωτεϊνών.

Το οικοσύστημα της Ευρώπης δέχεται ισχυρές πιέσεις από τη μόλυνση, τη χρήση γης και την έλλειψη από επικονιαστές. Η ανισορροπία στον κύκλο του αζώτου επηρεάζει το φαινόμενο του θερμοκηπίου περισσότερο από την εκπομπή άνθρακα.

Η επίπτωση στην υγεία μας είναι αυτονόητη, ενώ ιδιαίτερα σημαντική είναι και η οικονομική συνέπεια των κρίσεων αυτών. Υπολογίζεται ότι περίπου 15 τρισ. έχουν κοστίσει από το 1997 έως σήμερα οι επιπτώσεις από τη χρήση ή την αχρηστία της γης παγκοσμίως.

*Είναι πλέον αυταπόδεικτος ο δεσμός ανάμεσα στην κλιματική αλλαγή, την εξασθένιση της βιοποικιλότητας, την περιβαλλοντική επιβάρυνση και τη δημόσια Υγεία.

Οι μελλοντικές πανδημίες και άλλες ασθένειες είναι όλο και πιο πιθανές. Ενώ δεν αποκλείεται και πιθανή γεωγραφική μετατόπιση ασθενειών, όπως δάγκειος πυρετός και ελονοσία, βορειότερα.

* Η τεχνολογική κατακλυσμιαία εξέλιξη

Παρά την αίσθηση ότι η ΕΕ υπολείπεται αρκετά των υπόλοιπων τεχνολογικών υπερδυνάμεων, η αλήθεια είναι ότι στην ΕΕ πραγματοποιείται το 20% της παγκόσμιας έρευνας και καινοτομίας, των δημοσιεύσεων και της κατοχύρωσης ευρεσιτεχνιών. Προφανώς, υπολειπόμαστε των ΗΠΑ, Κίνας, Κορέας, Αυστραλίας και Καναδά, αλλά η θέση μας βελτιώνεται.

Η ΕΕ παράγει σημαντικά προϊόντα προηγμένης τεχνολογίας, ενώ σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence – ΑΙ), μεγάλα δεδομένα και ρομποτική, η θέση μας είναι πολύ κοντά στης Ιαπωνίας, υπολειπόμενη όμως αρκετά των δύο υπερδυνάμεων ΗΠΑ και Κίνας.

* Εκτός από τις τεχνολογίες αιχμής η ΕΕ καλείται να βρεθεί στην πρωτοπορία της διασυνδεσιμότητας.

Ο αριθμός των διασυνδεδεμένων συσκευών στον κόσμο αναμένεται να εκτιναχθεί από τα 30 δισ. Το 2020 στις 200 δισ. το 2030! Η καθολική άρα διασυνδεσιμότητα δημιουργεί τεράστιες ευκαιρίες δημιουργίας προϊόντων, υπηρεσιών, επιχειρηματικών και βιομηχανικών μοντέλων εξέλιξης, καθημερινότητας και ζωής. Η λέξη του μέλλοντος, το Metaverse, η ψηφιοποιημένη παράλληλη ζωή, δημιουργεί αδιανόητες σήμερα προεκτάσεις.

* Οπως έχει υπογραμμιστεί κατά κόρον τα τελευταία χρόνια η τεχνολογική εξέλιξη θα επιφέρει και ραγδαίες αλλαγές στην απασχόληση.

Επαγγέλματα θα χαθούν και πολλά άλλα θα δημιουργηθούν μέσα στα επόμενα χρόνια. Το 2018 στην ΕΕ σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο 14% των απασχολούμενων αντιμετώπισαν κίνδυνο απώλειας θέσης απασχόλησης εξαιτίας της τεχνολογίας. Τα νέα επαγγέλματα που θα δημιουργηθούν, θα απαιτούν και νέες δεξιότητες. Η πρόκληση της προετοιμασίας πολιτών, θεσμών και επιχειρήσεων είναι τεράστια για τις κυβερνήσεις γιατί μπορεί να ρηγματώσει την κοινωνική ειρήνη, να αυξήσει τις ανισότητες και τις εξαρτήσεις εντός χωρών, αλλά και μεταξύ χωρών.

*Δημοκρατία και αξίες υπό πίεση

Το 2020 ήταν η 15η συνεχής χρονιά που καταγράφηκε υποχώρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και των ελευθεριών σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν συνεχιστεί η τάση αυτή και τα επόμενα χρόνια θα επηρεάσει όχι μόνο τις αναδυόμενες δημοκρατίες, αλλά και εκείνες που έχουν σταθερότερα θεμέλια.

Η διατήρηση του δημοκρατικού σφρίγους στον άκρως πολυτασικό και μεταβαλλόμενο κόσμο, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα των Θεσμών να προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες και να παραμένουν ανθεκτικοί απέναντι στις εξωγενείς προκλήσεις.

*Οι ζώνες αστάθειας στη γειτονιά της Ευρώπης, θα αυξηθούν.

Νέα υβριδικά όπλα και μέθοδοι επηρεασμού, όπως η παραπληροφόρηση, η παραπλανητική πληροφόρηση θα ενισχυθούν.

*Αλλαγές στην παγκόσμια τάξη, μετατοπίσεις ισχύος και δημογραφικές ανακατατάξεις.

Ο παγκόσμιος πληθυσμός θα ξεπεράσει τα οκτώ δισ. το 2030 και θα εκτιναχθεί στα 10 δισ. το 2050. Η δημογραφική εξέλιξη δεν θα είναι ισομερής. Στασιμότητα θα παρατηρηθεί στις πιο προηγμένες οικονομίες.

Ο πληθυσμός της ΕΕ θα σημειώσει πτώση στα 420 εκατ., δηλαδή, 4,3% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ μεγάλη μείωση θα παρατηρηθεί και στη ΝΑ Ασία.

Ο πληθυσμός της Αφρικής θα φθάσει περίπου τα δύο δισ. έως το 2035 και οι μισοί κάτοικοι της Ηπείρου θα είναι κάτω των 21 ετών!

Το 2050 η Ινδία, η Νιγηρία, οι ΗΠΑ, η Κίνα και το Πακιστάν θα είναι οι πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές.

Εως το 2050 ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας θα μειωθεί 16% στην ΕΕ και 17% στην Κίνα, ενώ θα παρουσιάσει αύξηση στη Β. Αμερική και την Ινδία.

Ο μέσος όρος ηλικίας στην ΕΕ από 44 έτη το 2020 θα ανέβει στα 48,2 το 2050, ενώ θα έχουμε ραγδαία αύξηση των εξαρτώμενων ατόμων – νέων και ηλικιωμένων. Αν συνεχιστεί η σημερινή τάση τότε το 2050 θα αντιστοιχούν 135 εξαρτώμενα άτομα χωρίς απασχόληση για κάθε 100 εργαζόμενους!

Ελλάδα: Δημογραφικές ανισορροπίες

Το 2050 η Ελλάδα εκτιμάται ότι θα βρίσκεται στην τέταρτη θέση παγκοσμίως με τη μεγαλύτερη συρρίκνωση του πληθυσμού σε παραγωγική ηλικία, ενώ θα υποστεί τη μεγαλύτερη μείωση του συνολικού δείκτη παραγωγικότητάς στην ΕΕ λόγω των επιπτώσεων της γήρανσης του πληθυσμού της.

Θα υπάρξουν επιπτώσεις στην απασχόληση και την οικονομική ανάπτυξη, στη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και των συστημάτων Υγείας και Συνταξιοδότησης ενώ θα παραστεί ανάγκη για νέες υπηρεσίες και προϊόντα εστιασμένα κυρίως στις μεγαλύτερες ηλικίες.

* Τις επόμενες δεκαετίες θα συντελεστεί μία σημαντική μετατόπιση της διεθνούς ισχύος με το γεωοικονομικό κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας και ισχύος να μετατοπίζεται  προς την Ανατολή.

Οι G7 χώρες σήμερα αντιπροσωπεύουν περίπου το 40% του ΑΕΠ, ενώ το 1975 το ποσοστό αυτό ήταν 60%. Η Κίνα θα αναδειχθεί ως η μεγαλύτερη οικονομία έως το 2029 και η Ινδία θα ξεπεράσει την ΕΕ σε οικονομική ισχύ μέσα στα επόμενα 20 χρόνια.

Παράλληλα παρατηρείται όλο και περισσότερο ότι το ΑΕΠ ως δείκτης δεν αποτυπώνει ούτε εκφράζει την εξέλιξη της ποιότητας ζωής. Εδώ να υπογραμμίσουμε ότι η Ομάδα Foresight εδώ και λίγες εβδομάδες τρέχει έναν νέο δείκτη, ο οποίος θα δίνει μία συνολική εποπτική εικόνα για την κατάσταση της χώρα, πάντα σε σχέση με τις προοπτικές για το μέλλον, το SOFI index.

* Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ και Κίνας θα αποκτήσει παγκόσμια διάσταση και θα καθορίσει το νέο γεωπολιτικό πεδίο.

Η ενεργειακή μετάβαση θα επηρεάσει την κατανομή ισχύος. Οι χώρες που εξάγουν ορυκτά καύσιμα και δεν έχουν προχωρήσει στο επόμενο στάδιο της ενεργειακής τους μετάβασης, θα δεχθούν κλυδωνισμούς.

Στον αντίποδα θα βρεθούν χώρες με δυνατότητα παραγωγής και εξαγωγής ενέργειας από ΑΠΕ. Σημαντική αν και υποτιμημένη παράμετρος της διεθνούς γεωπολιτικής σκακιέρας είναι οι εξελίξεις στον Αρκτικό Ωκεανό.

Σταδιακά ο κόσμος μετατοπίζεται σε νέα γεωπολιτική οργάνωση. Θα είναι ένας κόσμος Χ2; Θα είναι ένας κόσμος Χ…; Ακόμα είναι αβέβαιο.

*Βιωσιμότητα συστημάτων υγείας και διατροφής

Η ΕΕ διαθέτει από τα καλύτερα συστήματα υγείας, αλλά χρειάζεται βελτίωση στον τομέα των καινοτομιών υγείας, όπως η τηλεϊατρική, η εξατομικευμένη θεραπεία, η ενίσχυση του υγειονομικού προσωπικού, η προσοχή στην πρόληψη και τη συννοσηρότητα.

Η Υγεία πλέον πηγαίνει χέρι χέρι με τη φυσική κατάσταση και συνδυαστικά με την τεχνολογική εξέλιξη. Η γήρανση του πληθυσμού δημιουργεί μεγάλες ευκαιρίες για τον κλάδο της Υγείας παράλληλα με τη δημιουργία ενός ασφαλούς πανευρωπαϊκού health data cloud.

* Ηδη πριν από την πανδημία η εξάρτηση της ΕΕ από τρίτες χώρες αναφορικά με στρατηγικής σημασίας προϊόντα και πρώτες ύλες, ειδικά στον χώρο του φαρμάκου, ήταν μεγάλη.

Η ΕΕ εισάγει 5.200 κωδικούς προϊόντων. Από αυτά στρατηγικής και άμεσης ανάγκης είναι τα 137 (άμυνα, ηλεκτρονικά, υγεία), τα 14 από αυτά τα 137 ανήκουν αποκλειστικά στον χώρο της Υγείας.

Η εξάρτησή μας εντοπίζεται κυρίως στην Κίνα και την Ινδία, οι οποίες βρίσκονται σε φάση τομεακής μετάβασης στον τομέα των χημικών προϊόντων, κάτι που αναμένεται να επηρεάσει την ποσότητα της παραγωγής. Εδώ, ανοίγει ένας ορίζοντας ευκαιριών και προκλήσεων για την ΕΕ και τον κλάδο της υγείας.

* Διασφάλιση επαρκούς και πράσινης ενέργειας.

Εως το 2050 η ΕΕ πρέπει να έχει καταστεί μία πράσινη Ηπειρος. Αυτό σημαίνει ραγδαία μείωση ρύπων, αλλά και μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από το 60% σήμερα στο 15% έως το 2050! Κάτι τέτοιο συνεπάγεται την αναγκαία πρόοδο της κυκλικής οικονομίας και την ενίσχυση της ενεργειακής ένωσης.

Η ενεργειακή αυτονομία και απεξάρτηση της ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα, θα προκαλέσει αυτονοήτως σημαντικές γεωπολιτικές μετατοπίσεις, θα αλλάξει τη δυναμική της ενέργειας και θα δημιουργήσει νέες στρατηγικές συμμαχίες. Τόσο οι χώρες που εξάγουν ορυκτά καύσιμα όσο και εκείνες που εξάγουν ΑΠΕ θα βρεθούν σε τροχιά νέας δυναμικής.

Προκλήσεις διατήρησης της κοινωνικής ειρήνης θα αναδειχθούν στις χώρες που σήμερα εξάγουν και αύριο θα βρεθούν στο περιθώριο. Οι νέες τεχνολογίες και η προσαρμοστικότητα των θεσμών θα πρέπει να εγγυηθούν έναν ειρηνικό νέο κόσμο.

Η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια ισορροπία στηρίζοντας με τεχνολογικές παροχές χώρες σε μετάβαση και διασφαλίζοντας στρατηγικές μελλοντικές συμμαχίες.

*Η ΑΙ ως ακρογωνιαίος λίθος της εξέλιξης

Η ψηφιακή αυτονομία της ΕΕ θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα της να αποθηκεύει, να επεξεργάζεται δεδομένα πάντα μέσα στο πλαίσιο της προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Με την αύξηση της χρήσης δεδομένων για επιχειρηματικούς λόγους και για εφαρμογές, προκύπτει η στρατηγική επιλογή για την ανάπτυξη και εξάπλωση του βιομηχανικού ΙΟΤ. Σύντομα από το 5G θα πάμε στο 6G και η επεξεργασία δεδομένων με τη χρήση κβαντικών υπολογιστών θα μετατραπεί σε καταλυτικής σημασίας παράγοντα.

* Η εκθετική αύξηση της ζήτησης για μικροτσίπ θα αναγκάσει την ΕΕ να επενδύσει περισσότερο σε αυτόν τον κλάδο.

Η Ταϊβάν, η Κίνα, η Κορέα και οι ΗΠΑ προχωρούν σε γιγαντιαίες ιδιωτικές επενδύσεις στον κλάδο.

* Διασφάλιση της πρόσβασης σε σπάνια μεταλλεύματα και σπάνιες γαίες.

Η πρόοδος της πράσινης τεχνολογίας, όπως ανεμογεννήτριες, ηλιακά πάνελ, αποθηκευτικές μέθοδοι ενέργειας, απαιτεί σπάνια μέταλλα, όπως κοβάλτιο, λίθιο, γραφίτη, μαγγάνιο, νικέλιο τις επόμενες δύο τουλάχιστον δεκαετίες. Αυτό όμως δεν αφορά μόνο την ενέργεια, αλλά και άλλους κλάδους.

Ο τομέας της παραγωγής μίνι drones, στον οποίο η Κίνα δαπανά το 1/3 των σπάνιων μετάλλων της, αναμένεται να παρουσιάσει αύξηση έως το 2030 με τεράστιες προοπτικές για τον αμυντικό και τον επιχειρηματικό τομέα, συμπαρασύροντας αντίστοιχη αύξηση της ζήτησης για γάλλιο, ίνδιο, σκάνδιο και τιτάνιο.

Η σημασία αυτών των μετάλλων είναι κατανοητή αν υπολογίσει κανείς ότι τα μισά από τα υλικά ενός αεροπλάνου είναι σπάνια μέταλλα που παράγονται εκτός ΕΕ!

Η Ενωση οφείλει να επενδύσει στρατηγικά σε συμμαχίες με χώρες που παράγουν σπάνια μέταλλα, αλλά και να επενδύσει στη δική της τεχνολογία υποκαθιστώντας τα σπάνια μέταλλα με άλλα, και με άλλου είδους μακροπρόθεσμες στρατηγικές, όπως εξορύξεις από τη θάλασσα και το διάστημα, τηρώντας πάντα τις διεθνείς συμφωνίες.

* H EE ως θεματοφύλακας και πρωτοπόρος στην θέσπιση διεθνών στάνταρντ

Η ΕΕ βρίσκεται μέσα στον διεθνή ανταγωνισμό της «πρώτης κίνησης» για τη θέσπιση διεθνών στάνταρτ. Αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό και χρήσιμο στους τομείς κυρίως της τεχνολογίας, όπως η ΑΙ, ο κβαντικός υπολογιστής, η κυβερνοασφάλεια, η διαχείριση των δεδομένων. Επιπλέον σημαντική είναι η παρέμβαση της ΕΕ στα θέματα της πράσινης τεχνολογίας, του υδρογόνου, των θαλασσίων αιολικών πάρκων.

Η Κίνα από τη δική της μεριά δημιουργεί και εκείνη το δικό της οικοσύστημα διαμόρφωσης των στάνταρντ, μέσω του σχεδίου Κίνα 2035 που φιλοδοξεί να επιβάλλει τις δικές της προτιμήσεις στις 140 χώρες που αποτελούν το τεράστιο δίκτυο Belt and Road. Η ΕΕ διαθέτει ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Το λεγόμενο Βrussels effect που της δίνει το δικαίωμα να έχει λόγω οικονομικής και πληθυσμιακής δύναμης τον πρώτο λόγο στο διεθνές εμπόριο. Η ΕΕ είναι ο Νο 1 εμπορικός εταίρος 74 χωρών, έναντι 66 της Κίνας και 31 των ΗΠΑ. Είναι εκ των ων ουκ άνευ αναγκαίο για την ΕΕ να παραμείνει πρωτοπόρος σε αυτό τον αγώνα.

* Χρηματοπιστωτικό σύστημα, ψηφιακά νομίσματα, επένδυση στο διάστημα, άμυνα και η διάρθρωση του νέου διεθνούς συστήματος συμμαχιών είναι θέματα επίσης αιχμής.