Τα Πλαστικά Νησιά

«Οι ιοί δεν απολιθώνονται, οι μάσκες ναι, τα γάντια ναι» αναφέρει στο άρθρο που ακολουθεί ο Γιώργος Σπανός θίγοντας ένα σοβαρό θέμα που αφορά την συσσώρευση διαφόρων υλικών στο περιβάλλον.

«H COVID-19 μπορεί να έχει επιφέρει αναμφίβολα, και για διάφορους λόγους που δεν είναι του παρόντος, ένα παγκόσμιο σοκ με εφήμερες ή και εν δυνάμει μονιμότερες ανατροπές στην κοινωνική και περιβαλλοντική πραγματικότητα μας, αλλά το αν αυτή η πανδημία θα αφήσει θετική ή αρνητική κληρονομιά μέσα στην οπτική τού απώτερου μέλλοντος τού πλανήτη μας, είναι το πιο κρίσιμο ερώτημα που θα πρέπει να μας απασχολεί. Η απάντηση του βρίσκεται αναγκαστικά μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των περιβαλλοντικών πολιτικών διαχείρισης τής κρίσης τού σήμερα.

Οι ιοί δεν απολιθώνονται, οι μάσκες ναι, τα γάντια ναι. Ο ιός στον οποίο οφείλεται μία πανδημία, δεν είναι δυνατόν να αφήσει στο περιβάλλον οποιοδήποτε άμεσο κι επιβαρυντικό, περιβαλλοντικά, στοιχείο τού εαυτού του το οποίο, ας υποθέσουμε, να μπορεί να ανιχνευτεί από γεωλόγους στο μέλλον.

Άρα δεν μας ανησυχεί το περιβαλλοντικό αποτύπωμα τού ίδιου τού ιού. Να σημειώσω πως ακόμα και σε ιούς π.χ. τύπου Orthopoxvirus σαν της ευλογιάς, τα μόνα σημάδια που τον πρόδωσαν μετά από αιώνες ήταν οι ανεξίτηλες φλύκταινες πάνω σε μουμιοποιημένες σορούς χιλιάδων ετών, (βλ. μούμια Φαραώ Ραμσή τού 5^ου, 1157π.χ. με σημάδια ευλογιάς).

Ο σημερινός Κορωνοϊός (SARS-CoV-2), λοιπόν, ίσως δεν θα είναι ανιχνεύσιμος στους μελλοντικούς ερευνητές. Ακόμα κι αν θέσουν, στην κυριολεξία, το δάχτυλο επί τον τύπον των ήλων σε ανθρώπινα στοιχεία, δεν θα τους είναι εύκολο τότε να διακρίνουν αν η αιτία θανάτου ήταν από ή με covid-19 -τουλάχιστον με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα.

Εκείνα που θα είναι ανιχνεύσιμα, όμως, είναι τα επιβαρυντικά στοιχεία που ήδη αφήνει πίσω της η διαχείριση αυτού τού ιού στη Γη.

Θα είναι η πρώτη φορά, λοιπόν, στην ιστορία τής ανθρωπότητας όπου τα μέτρα περιορισμού διασποράς ενός ιού, θα είναι αυτά που θα μείνουν ανεξίτηλα με άμεσο και έμμεσο τρόπο, για πάντα και παντού, αν συνεχιστεί η απάθεια και η αμηχανία με την οποία (δεν) αντιμετωπίζεται το πρόβλημα «μάσκες παντού γύρω μας» από όλους τους θεσμικά ή και αυτοπροσδιοριστικά υπευθύνους.

Όλα τα σχετιζόμενα με την σημερινή πανδημία απορρίμματα, θα μεταβληθούν, δυστυχώς, σε τεχνο-απολιθώματα τα οποία θα ενσωματωθούν άφθονα στο Περιβάλλον γύρω μας. Για παράδειγμα, πολλά δισεκατομμύρια μάσκες μίας χρήσης, πλαστικά γάντια και τα τοιάυτα, είναι ήδη πανταχού παρόντα, ειδικά στις αναπτυγμένες χώρες, και όχι μόνο γύρω από κάδους σκουπιδιών.

Η εισχώρηση τους λαμβάνει χώρα αδιαλείπτως κι ανεμπόδιστα σε όλον τον γεωλογικό κύκλο και τα πλαστικά αντικείμενα επειδή είναι πολύ ανθεκτικά στην χρήση και αντιστέκονται στην αποσύνθεση, εύκολα απολιθωποιούνται με διαφορετικές μορφές.

Γάντια, μάσκες, self-tests και άλλα αντικείμενα προστασίας, από τη στιγμή που δεν απορρίπτονται όπως τα ιατρικά υλικά στις μονάδες υγείας, και δεν καταστρέφονται με τον ενδεδειγμένο τρόπο, συσσωρεύονται στις κοίτες των ποταμών, στους πυθμένες των λιμνών ακόμα και σε περιοχές απείρου κάλους, πέραν του ότι προφανώς, εν μέρει, βοηθούν στη διασπορά τού ιού!

Ας θυμηθούμε το καλοκαίρι που πέρασε, όπου το φαινόμενο αυτό ήταν δυστυχώς εμφανές σε όλους τους προορισμούς τής Ελλάδας, νησιώτικους και μη, ερημικούς και κοσμικούς. Με την πάροδο των χρόνων, όλα αυτά τα υλικά θα καλυφθούν από ιζήματα και θα απολιθωθούν σε νεο-σχηματισμένους βράχους.

Μάσκες παντός είδους και γάντια μεταφέρονται στην ανοικτή θάλασσα και ξεβράζονται σε μακρινές ακτές, όπως δείχνει ήδη και η αύξηση των αντικειμένων προσωπικής χρήσης που ανασύρονται κατά τους καθαρισμούς των παραλιών και υποβαθμίζουν τη θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα.

Άλλα, παρασύρονται από ρεύματα και προστίθενται στα «πλαστικά νησιά» στη μέση των ωκεανών. Εκεί κατακερματίζονται και βυθίζονται αργά, αφού θέτουν σε κίνδυνο χιλιάδες θαλάσσια όντα που παγιδεύονται σε αυτά. Αυξάνουν δε, επιπλέον, σε άπειρο βαθμό τα αμέτρητα μικροπλαστικά θραύσματα που γίνονται μέρος τής διατροφικής αλυσίδας ανθρώπων και ζώων, ή καταλήγουν σε λάσπες βαθέων υδάτων.

Για τη γενιά μας, και πολλές γενιές στο μέλλον, αυτό θα αποτελέσει ένα τεράστιο περιβαλλοντικό πρόβλημα που θα διογκώσει τα αμέτρητα τεχνο-απολιθώματα που ήδη αφήνουμε παρακαταθήκη, την ίδια στιγμή που υποκριτικά διακηρύττουμε ευφυολογώντας ότι το «δανειζόμαστε από τα παιδιά μας». Ο κίνδυνος είναι μήπως τελικά το Περιβάλλον από δανεικό καταστεί κι αγύριστο… Στο απώτερο μέλλον, οι πιθανότητες τα υπολείμματα των ετών τής πανδημίας να γίνονται αντιληπτά μέσα από απολιθωμένα στοιχεία, ακόμα κι από έναν μη έμπειρο παλαιοντολόγο, είναι επικίνδυνα πολλές.

Στον αντίποδα, όμως, τώρα: κατά τη διάρκεια τής Πανδημίας, κι ενώ η πλαστική ρύπανση αυξήθηκε, οι εκπομπές άνθρακα μειώθηκαν προσωρινά. Αυτή η μείωση φαίνεται και στην αποτύπωση τού ατμοσφαιρικού CO2 σε πολικές στιβάδες πάγου. Μέχρι στιγμής, πάντως, αυτή η μείωση είναι μικρή. Μια ελάττωση σε άλλα αέρια του θερμοκηπίου, όπως το οξείδιο του αζώτου, των οποίων οι εκπομπές έχουν επίσης μειωθεί, θα μπορούσε να ελαττώσει τα ορυκτά αποτυπώματα. Η ατμόσφαιρα ήταν επίσης καθαρότερη, οπότε και τα λιμνάζοντα ιζήματα ενδέχεται σύντομα να περιλαμβάνουν λιγότερα σωματίδια απολιθωμένου καπνού.

Η πτώση των εκπομπών είχε επίσης θετικό αντίκτυπο στους ωκεανούς. Π.χ. με την αύξηση τού παγκόσμιου εμπορίου, εισβολικά είδη, όπως το μύδι ζέβρα, διασκορπίσθηκε σε όλες τις γωνιές του πλανήτη, μέσω του έρματος των πλοίων, με αποτέλεσμα να έχουν δημιουργηθεί συγκεντρώσεις νέων ειδών και να γίνουν μέρος τής χλωρίδας και τής πανίδας τού Ανθρωπόκαινου (της γεωλογική περιόδου που χρονολογείται από την έναρξη σημαντικών ανθρώπινων επιπτώσεων στη γεωλογία και τα οικοσυστήματα της Γης).

Όμως απ’ την άλλη, οι μειώσεις που σχετίζονται με τον COVID αντίστοιχα στην παγκόσμια αλιεία και τις ναυτιλιακές μεταφορές, μπορεί να μείωσαν ελαφρώς αυτό το παλαιοντολογικό σημάδι, επιβραδύνοντας την εισαγωγή νέων χωρο-κατακτητικών ειδών μεταξύ των λιμένων τού Κόσμου.

Μία τυφλή ανάπτυξη με μειωμένους περιβαλλοντικούς όρους, σε μια εποχή που όλοι μιλάνε για τους στόχους τού 2030, θα ήταν ένας σημαντικός δείκτης των επιπτώσεων τού COVID-19 στην εποχή μας, καθώς οι κυβερνήσεις παγκοσμίως θα προσπαθούν να αυξήσουν την παραγωγή. Η κατάργηση των «πράσινων όρων» στα νέα έργα υποδομών για την τόνωση τής οικονομίας, πιθανότατα θα οδηγήσουν στον ταχύτερο αφανισμό κι άλλων επαπειλούμενων ειδών και θα επιταχυνθεί η εξελισσόμενη εξαφάνισή τους, και η υποβάθμιση τής χλωρίδα και της πανίδας γύρω μας.

Μία πραγματικά θετική γεωλογική επίδραση θα ήταν, εάν η πανδημία λειτουργήσει ως καταλύτης για να αλλάξει το κοινωνικό αντίκτυπο στον πλανήτη, όπως το να απαλλαγεί από την βιομηχανική παραγωγή τού άνθρακα, χωρίς όμως να αναταράξει το παγκόσμιο σύστημα ενεργειακής αλληλεξάρτησης, όπως έγινε ήδη, με τις τιμές τού φυσικού αερίου.

Ο Γάλλος φιλόσοφος Μπρούνο Λατούρ, ειδικός σε θέματα κοινωνικών επιστημών και τεχνολογίας, παρατήρησε ότι ένα καθοριστικό μάθημα που μας δίδαξε η πανδημία είναι η διαπίστωση ότι η παγκόσμια οικονομική μηχανή μπορεί πραγματικά να κάνει κράτει. Για την πρώην επικεφαλής της σύμβασης του ΟΗΕ για το κλίμα, Christiana Figueras, η ανάκαμψη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον ανασχηματισμό της βιομηχανίας και τη μείωση των εκπομπών αερίων, αντί να επιστρέψει στις πρακτικές business as usual. Εάν εφαρμοστούν σωστά οι πολιτικές Green Deal τότε τα μέχρι τώρα αμυδρά αλλά ελπιδοφόρα γεωλογικά οφέλη, θα μεταβληθούν από προσωρινά σε μόνιμα.

Πώς θα είναι αυτά τα αποτυπώματα, όταν απολιθωθούν;

Εάν οι εκπομπές αερίων τού θερμοκηπίου συνεχίσουν να μειώνονται μέσω φιλικών προς το κλίμα πολιτικών, η Γη θα αρχίσει να καταγράφει το όφελος, όχι μόνο στους πυρήνες των παγετώνων και των λιμνών, αλλά και σε κοράλλια, σε δακτυλίους δέντρων και σε σταλαγμίτες παγκοσμίως. Η επένδυση σε έργα ανθεκτικότητας και αποκατάστασης οικοσυστημάτων μπορεί να αποβεί οικονομικά επωφελής και να αυξήσει, τόσο την ποικιλία των φυτών και των ζώων, των οποίων τα οστά, τα κελύφη και η γύρη καταλήγουν σε ιζηματικά στρώματα, όσο και την βιωσιμότητα των ειδών.

Η ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας και της πράσινης καινοτομίας για την προστασία τού Περιβάλλοντος, είναι η μοναδική απάντηση έναντι σε αυτήν την οικονομική και περιβαλλοντική ύφεση που συμβαίνει παντού γύρω μας.

Δεν έχει αξία να προσπαθούμε να φτιάξουμε τα πρώτα «πράσινα» ή υβριδικά πλοία, αν αυτά πρόκειται να πλέουν ανάμεσα από πράσινες μάσκες και άσπρα γάντια.

Το μέλλον μας, δεν έχει ακόμη «απολιθωθεί», αλλά στους μακρινούς απογόνους μας οι «λίθοι κεκράξονται» για την κατάληξη τής πορείας που σήμερα θα διαλέξουμε να ακολουθήσουμε ως ανθρωπότητα.

Η «δοκιμή οξέος» που θα γίνει κάποτε στα βραχώδη στρώματα που θα σχηματιστούν από εδώ και στο εξής, θα δείξουν είτε τα σημάδια ότι οι επιταχυνόμενες τάσεις τής Ανθρωπόκαινου εποχής την μετέβαλλε τελικά σε… Ανθρωπόκενο, είτε θα απο-δείξουν τον τρόπο με τον οποίο αποφύγαμε τη Γη-Θερμοκήπιο και κατευθυνθήκαμε προς ένα δρόμο διαφύλαξης τού ανθρωπίνου είδους χωρίς να στιγματίσουμε το φυσικό περιβάλλον».

Ο Γιώργος Σπανός είναι συγγραφέας, και ειδικευμένος στις Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος – Καταστροφών – Κρίσεων