Cop26 – Ηχηρή σιωπή για τη συμβολή του αγροτικού τομέα στην κλιματική αλλαγή

Οικονομία. Ενέργεια. Μεταφορές. Αυτά είναι μόνο ορισμένα από τα θέματα στα οποία η φετινή σύνοδος Cop26 στη Γλασκώβη αφιέρωσε μια ολόκληρη ημέρα. Και, φυσικά, είναι όλα τους σημαντικά. Όμως από το σύνολό τους απουσιάζει, μάλλον ηχηρά, ένας τομέας της οικονομίας που ευθύνεται τουλάχιστον για το 20% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου: η γεωργία.

Τα περιβαλλοντικά ζητήματα που συνδέονται με την καλλιέργεια και τη χρήση της γης για την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, φυσικά δεν απουσίαζαν πλήρως από τις θεματικές της συνόδου. Συμπεριλήφθηκαν στην κατηγορία Φύση που συζητήθηκε το Σάββατο. Όμως το μεγαλύτερο μέρος της συνεδρίασης εστιάστηκε στην προστασία των δασών. Σαφώς λιγότερο συζητήθηκε η ανάγκη για μείωση της παγκόσμιας κατανάλωσης κρέατος, η σπατάλη τροφίμων ή οι απαραίτητες δεσμεύσεις για μετατροπές στα συστήματα επιδότησης της γεωργίας.

• Διαβάστε επίσης: COP26 – Σε κίνδυνο ο στόχος της COP26 για το το κλίμα – «Το όριο του 1,5 βαθμού είναι σε «μηχανική υποστήριξη»»

Περιβαλλοντικές οργανώσεις που έδωσαν το «παρών» στην Cop26 – ή μάλλον έξω από αυτή – παρατήρησαν αυτά τα ελλείμματα με δυσαρέσκεια. Οι Climate Healers φρόντισαν να κάνουν ιδιαιτέρως σαφείς τις ενστάσεις τους, φτάνοντας στο σημείο με τέσσερα τεράστια φουσκωτά ζώα, καθένα εκ των οποίων έφερε τον δικό του συμβολισμό: η αγελάδα παρέπεμπε στο μεθάνιο, το κοτόπουλο στην πανδημία του κοροναϊού και ευρύτερα στις επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, το ψάρι στα μικροπλαστικά και το γουρούνι στην παχυσαρκία.

Και επειδή ο διάβολος κρύβεται πάντα στις λεπτομέρειες, η Animal Rebellion καυτηρίασε την επιλογή του μενού της Cop26, το οποίο περιλάμβανε κρέας ή γαλακτοκομικά σχεδόν στο 60% των προσφερόμενων πιάτων. Οι ακτιβιστές παρομοίασαν την κίνηση με την «προσφορά τσιγάρων σε συνέδριο για τον καρκίνο του πνεύμονα».

Πόσο μεγάλα προβλήματα προκαλεί τελικά η γεωργία;

Μόνο η χρήση της γης για λόγους καλλιέργειας ή κτηνοτροφίας, ευθύνεται για το 20% των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα. Το ποσοστό ξεπερνά το 25% αν συμπεριληφθούν οι εκπομπές ολόκληρου του συστήματος παραγωγής τροφίμων, δηλαδή η επεξεργασία, η συσκευασία και οι μεταφορές.

Ταυτόχρονα, όμως, τεράστιες ποσότητες άνθρακα μπορούν να αποθηκευτούν στην καλλιεργούμενη γη, αν αυτή τροποποιηθεί κατάλληλα, με τη δημιουργία περισσότερων δασών, βάλτων και υγρότοπων.

Ορισμένες φωνές υποστηρίζουν ότι η μόνη λύση βρίσκεται στην πλήρη διακοπή της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων. Όμως άλλοι πιστεύουν ότι αν τα ζώα βοσκής, όπως τα βοοειδή, συνέχιζαν να εκτρέφονται σε μικρότερους αριθμούς, θα αποτελούσαν σημαντικό μέρος της δημιουργίας οικοσυστημάτων που παράγουν μεν τροφή, αλλά και παρέχουν «στέγη» στην άγρια ζωή.

Μπορούμε να σώσουμε το περιβάλλον χωρίς να κόψουμε το κρέας;

Τα σωματεία κτηνοτρόφων πιστεύουν πως ναι – αν και θα μπορούσε κανείς να πει ότι έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα. Ωστόσο, το ίδιο φαίνεται να πιστεύει και ο Τόμας Βίλσακ, ο αμερικανός υπουργός γεωργίας, που δήλωσε στον Guardian ότι οι Αμερικανοί μπορούν να συνεχίσουν να τρώνε τις ίδιες ποσότητες κρέατος, ενώ παράλληλα ο πλανήτης δεν θερμαίνεται πέραν των ασφαλών επιπέδων.

Ορισμένοι κτηνοτρόφοι, εξάλλου, προβάλλουν μάλλον πειστικά επιχειρήματα αν όχι κατά της ανάγκης για μείωση του κρέατος, τότε έστω κατά του πλήρους εξοβελισμού του από τις διαθέσιμες διατροφικές επιλογές μας. Ο Ισμαήλ Σούνγκα, CEO της Νοτιοαφρικανικής Ομοσπονδίας Αγροτικών Σωματείων (SACAU), δήλωσε στον Guardian ότι το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί εφαρμόζοντας τους ίδιους κανόνες για όλους.

Οι μικρές φάρμες παράγουν το ένα τρίτο του συνόλου των τροφίμων σε όλο τον κόσμο, ενώ εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από την κτηνοτροφία για την επιβίωσή τους. Και παρά το γεγονός ότι η εκτροφή ζώων αποτελεί μια από τις κυριότερες αιτίες για τη μείωση της βιοποικιλότητας, ο Σούνγκα υποστηρίζει ότι είναι σημαντικό να βεβαιωθούμε πως οι αλλαγές είναι δίκαιες προς τους κτηνοτρόφους της πρώτης γραμμής.
«Θα πρέπει να υπάρξει μια δίκαιη μετάβαση», υποστηρίζει. «Γνωρίζουμε ότι οι περισσότεροι κτηνοτρόφοι στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι σχεδόν άποροι. Επιπλέον, αποτελεί ειρωνεία που ενώ η βιομηχανία του φαγητού είναι μια από τις μεγαλύτερες στον πλανήτη, τα κέρδη που φέρνει στους γεωργούς είναι τόσο μικρά. Πεινούν, απορροφούν τις προκλήσεις που φέρνει η κλιματική αλλαγή από την πρώτη γραμμή, και την ίδια στιγμή οι υπόλοιποι συνεχίζουμε χαρούμενα τις ζωές μας».

Ανακοινώθηκε έστω κάποιο μέτρο για τη γεωργία;

Η μόνη σημαντική ανακοίνωση που πραγματοποιήθηκε για το συγκεκριμένο ζήτημα ήταν η διακήρυξη AIM4C που παρουσίασε ο αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, από κοινού με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ο Μπάιντεν υποσχέθηκε πως θα διοχετευθούν επιπλέον $4 δισ. για γεωργικές καινοτομίες που στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών άνθρακα.

Όμως πολλοί ακτιβιστές επέκριναν το συγκεκριμένο σχέδιο δράσης, υποστηρίζοντας πως δεν αποτελεί παρά μια προσπάθεια να παρουσιαστούν οι καταστροφικές, εντατικές καλλιέργειες ως μέρος της λύσης για το κλίμα.

Τι θα μπορούσε να γίνει;

Ορισμένες φωνές υποστηρίζουν ότι η καλύτερη λύση θα ήταν η συνύπαρξη των παραγωγικών ζώων με την άγρια ζωή, βάσει προσεγγίσεων που εστιάζουν στην παραγωγή πιο ποιοτικού κρέατος, στο πλαίσιο μικρότερων μονάδων, η ύπαρξη των οποίων θα εξασφάλιζε και περισσότερες θέσεις εργασίας για τους ντόπιους.

Ο αμφίρροπος ρόλος των επιδοτήσεων

Τα σημερινά αγροτικά τοπία, σε μεγάλο βαθμό έχουν χαραχθεί από τις επιδοτήσεις για τη γεωργία. Πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ κατέληξε ότι σχεδόν το 90% των $540 δισ. των παγκόσμιων αγροτικών επιδοτήσεων που παραχωρείται στους αγρότες, καταλήγει στην καταστροφή της φύσης και εντείνει την κλιματική κρίση. Κατά κανόνα, μέσω των επιδοτήσεων οι γεωργοί ενθαρρύνονται να παράγουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων, πράγμα που συχνά συμβαίνει εις βάρος της άγριας ζωής.

Αν και η καταστροφή των οικοσυστημάτων εξαιτίας της επέκτασης των αγροτικών γαιών περιλαμβάνεται στις κύριες αιτίες για την απώλεια βιοποικιλότητας, πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν ότι η λύση βρίσκεται στη «μεταμόρφωση» των επιδοτήσεων. Η έκθεση του ΟΗΕ, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι αν οι επιδοτήσεις διοχετευτούν σε επωφελείς αγροτικές πρακτικές, θα μπορούσαν να «γυρίσουν το παιχνίδι». Ωστόσο, ούτε αυτά τα ενδεχόμενα συζητήθηκαν ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Cop26.

Η πιο σημαντική ανακοίνωση έγινε την ημέρα που ήταν αφιερωμένη στη Φύση, όταν οι κυβερνήσεις υποστήριξαν την Ατζέντα Πολιτικής Δράσης, δείχνοντας ότι σκοπεύουν να ανακατευθύνουν τις αγροτικές επιδοτήσεις με στόχο την υποστήριξη πρακτικών φιλικών προς το κλίμα και τη φύση. Αν και την Ατζέντα συνυπέγραψαν μόλις 16 χώρες, σε αυτές περιλαμβάνονται ορισμένοι σημαντικοί ρυπαντές, όπως η Ελβετία, η Νιγηρία, η Ισπανία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η Βρετανία έχει επίσης ανακοινώσει πρόγραμμα Αγροτικής Μετάβασης ύψους 65 εκατ. λιρών., που στόχο έχει την υποστήριξη των αναπτυσσόμενων κρατών στην προσπάθειά τους να υιοθετήσουν πιο βιώσιμα αγροτικά συστήματα. Η νέα βρετανική αγροτική πολιτική προβλέπει και την επιβράβευση αγροτών που υιοθετούν «πράσινες» πρακτικές εντός της επικράτειας της χώρας.