Ζαν Μονέ – Ο θεμελιωτής της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 η πολιτική διαίρεση της Ευρώπης, στη βάση των δύο αντίπαλων ιδεολογικών στρατοπέδων (του Δυτικού και του Ανατολικού μπλοκ) που είχαν διαμορφωθεί μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν πλέον μια πραγματικότητα, μια εδραιωμένη κατάσταση.

Στο πλαίσιο αυτό, και με δεδομένο ότι όλοι ανεξαιρέτως οι νικητές της τελευταίας παγκόσμιας σύρραξης επιθυμούσαν για ευνόητους λόγους την αποδυνάμωση της Γερμανίας, η διαίρεση αυτής σε δύο κράτη (Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία), που συντελέστηκε το 1949, μάλλον έφερε τη σφραγίδα της ιστορικής νομοτέλειας.

Παρά ταύτα, δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι στρατηγικοί αναλυτές της Δύσης που ακόμα και μετά την εξέλιξη αυτήν εξακολουθούσαν να ανησυχούν για το γερμανικό μιλιταρισμό.

Ειδικότερα οι —πεφωτισμένοι τουλάχιστον— Γάλλοι συνειδητοποιούσαν ότι η αναβίωση της προαιώνιας γαλλογερμανικής έχθρας δεν μπορούσε να αποκλειστεί όσο η Δυτική Γερμανία παρέμενε παραγκωνισμένη και περιθωριοποιημένη από πολιτικοοικονομικής απόψεως.

Η μέθοδος που επιλέχθηκε ώστε να επανενταχθεί πλήρως και ομαλά η Γερμανία στη διεθνή κονίστρα ήταν η ενσωμάτωσή της σε ένα κοινό ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Βασικός εμπνευστής του εν λόγω εγχειρήματος υπήρξε ο γάλλος οικονομικός και πολιτικός σύμβουλος Ζαν Μονέ (Jean Monnet), ο οποίος έδωσε σάρκα και οστά στο όραμα των ηγετών έξι ευρωπαϊκών κρατών να γυρίσουν σελίδα, επουλώνοντας το ταχύτερο δυνατόν τις πληγές του πολέμου και μετατρέποντας τους άλλοτε εχθρούς τους σε μόνιμους εταίρους τους.

Στην πρόταση της γαλλικής πλευράς, που διαμόρφωσε κατά κύριο λόγο ο Μονέ, έτειναν ευήκοον ους ο καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, Κόνραντ Αντενάουερ, ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, Αλτσίντε ντε Γκάσπερι, και οι επικεφαλής των τριών κρατών της Μπενελούξ (Βελγίου, Ολλανδίας και Λουξεμβούργου).

Το σχέδιο που εκπόνησε ο Μονέ αναφορικά με τη συγκρότηση αυτής της πρώτης Ευρωπαϊκής Κοινότητας εξαγγέλθηκε επισήμως στις 9 Μαΐου 1950 (στην πέμπτη επέτειο της λήξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) από τον υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας, Ρομπέρ Σουμάν (Robert Schuman), γι’ αυτό και έμεινε στην ιστορία ως Διακήρυξη Σουμάν.

Οι κεντρικοί άξονες της Διακήρυξης Σουμάν, που έθεσε στην ουσία τις βάσεις για το οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης πριν από 71 ολόκληρα χρόνια, υπήρξαν οι ακόλουθοι:

Η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διαφυλαχθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν.

Η συμβολή που μπορεί να έχει μια οργανωμένη και ζωντανή Ευρώπη στον πολιτισμό είναι απαραίτητη για τη διατήρηση ειρηνικών σχέσεων. Διαδραματίζοντας περισσότερα από είκοσι χρόνια το ρόλο πρωτεργάτη για μια ενωμένη Ευρώπη, η Γαλλία είχε πάντα ως ουσιαστικό στόχο να υπηρετεί την ειρήνη. Επειδή δεν επιτεύχθηκε η ενοποίηση της Ευρώπης, είχαμε πόλεμο.

Η Ευρώπη δε θα δημιουργηθεί διαμιάς, ούτε ακολουθώντας ένα και μόνο συνολικό σχέδιο: θα οικοδομηθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που κατ’ αρχάς θα δημιουργήσουν μια πραγματική αλληλεγγύη. Η συνένωση των ευρωπαϊκών εθνών απαιτεί να εξαλειφθεί η μακραίωνη διαμάχη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Η δράση που θα αναλάβουμε πρέπει να αφορά κατά πρώτο λόγο τη Γαλλία και τη Γερμανία.

Για το σκοπό αυτόν, η γαλλική κυβέρνηση προτείνει να αναληφθεί αμέσως δράση σε ένα περιορισμένης εμβέλειας αλλά καίριο σημείο. Η γαλλική κυβέρνηση προτείνει να τεθεί το σύνολο της γαλλογερμανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα υπό μια κοινή Ανώτατη Αρχή, της οποίας η οργάνωση θα δίνει δυνατότητα συμμετοχής και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Η από κοινού διαχείριση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα θα εξασφαλίσει αμέσως την εγκαθίδρυση κοινών βάσεων οικονομικής ανάπτυξης, πρώτο στάδιο μιας Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας, και θα αλλάξει το πεπρωμένο αυτών των περιοχών που επί πολλά χρόνια αφιερώθηκαν στην κατασκευή όπλων για πολέμους των οποίων υπήρξαν πάντα τα πρώτα θύματα.

Η αλληλεγγύη κατά την παραγωγή, που θα διαμορφωθεί με αυτόν τον τρόπο, θα αποδείξει ότι κάθε πόλεμος μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας είναι όχι μόνο αδιανόητος αλλά και υλικά αδύνατος. Η εγκαθίδρυση αυτής της ισχυρής ενότητας παραγωγής, που θα είναι ανοιχτή σε όσες χώρες επιθυμούν να συμμετάσχουν και θα παράσχει τελικά σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες τα θεμελιώδη στοιχεία της βιομηχανικής παραγωγής με τις ίδιες προϋποθέσεις, θα θέσει τα πραγματικά θεμέλια της οικονομικής ενοποίησής τους.

Έτσι θα πραγματοποιηθεί απλά και γρήγορα η συγχώνευση των συμφερόντων που είναι αναγκαία για την εγκαθίδρυση μιας οικονομικής κοινότητας, και θα δημιουργηθεί η «μαγιά» μιας ευρύτερης και βαθύτερης κοινότητας μεταξύ των χωρών που για μεγάλο διάστημα τις χώριζαν αιματηρές διενέξεις.

Λίγα λόγια για τον Ζαν Μονέ

Ο Ζαν Μονέ, γόνος εύπορης οικογένειας παραγωγών και εμπόρων μπράντι, γεννήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 1888 στην πόλη Κονιάκ της νοτιοδυτικής Γαλλίας.

Ο Μονέ βίωσε και τους δύο παγκόσμιους πολέμους, γεγονός που έμελλε να καθορίσει την πολιτική σκέψη του.

Στο διάβα της ζωής του ο πολυπράγμων Μονέ διακρίθηκε ως επιχειρηματίας διεθνούς εμβέλειας, τραπεζίτης, διπλωμάτης και πολιτικός.

Μετά το τέλος των εχθροπραξιών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Μονέ επιφορτίστηκε με το σχεδιασμό και το συντονισμό της οικονομικής ανασυγκρότησης της Γαλλίας, με τον εκσυγχρονισμό της βιομηχανίας και της γεωργίας της χώρας.

Η Διακήρυξη Σουμάν, κύριος συντάκτης της οποίας υπήρξε ο Μονέ, όχι μόνο εξασφάλισε την προσέγγιση της Γαλλίας και της Γερμανίας εντός ενός ισχυρού οικονομικού κατ’ αρχήν συνασπισμού, αλλά και αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της Συνθήκης της Ρώμης (1957), του ιδρυτικού εγγράφου της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, της σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο Μονέ διετέλεσε πρώτος πρόεδρος της Ανώτατης Αρχής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ).

Ο Ζαν Μονέ απεβίωσε στις 16 Μαρτίου 1979 στο χωριό Ουζαρέ, σε απόσταση 40 χλμ Δ-ΝΔ από το Παρίσι.