Το φάντασμα της Νύχτας των Κρυστάλλων

Λίγο έξω από την Ιερουσαλήμ, στη δυτική πλευρά του Ορους Χερτζλ στέκει, από το 1953, το Γιαντ Βασέμ, ένα σύμπλεγμα οικοδομημάτων, ερευνητικών κέντρων και μνημείων αφιερωμένων στη μνήμη των έξι εκατομμυρίων Εβραίων που δολοφονήθηκαν από τους ναζί στο Ολοκαύτωμα.

Η πιο γνώριμη εικόνα του είναι μάλλον η Αίθουσα των Ονομάτων, ένας επιβλητικός θόλος στη βάση του οποίου αναγράφονται τα ονόματα όλων των θυμάτων και από τον οποίο κοιτάζουν κατάματα τον επισκέπτη εκατοντάδες από τα θύματα αυτά. Ανθρωποι όλων των ηλικιών, από παιδιά μέχρι ηλικιωμένοι, οι πλείστοι χαμογελαστοί και ανυποψίαστοι για την τραγωδία που τους περίμενε ένα μικρό διάστημα πιο κάτω. Οταν κατόπιν διωγμών και εάν δεν εκτελούνταν μαζικά – όπως λ.χ. οι 33.771 Εβραίοι στη Σφαγή του Μπάμπι Γιαρ στην Ουκρανία σε διάστημα… δύο ημερών – θα φορτώνονταν μαζικά και βίαια σε τρένα και θα στέλνονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, με τις πλείστες οικογένειες να διαχωρίζονται κατά την άφιξη και πολλούς να οδηγούνται επί τόπου στους θαλάμους αερίων.

Κάποιοι άλλοι, πάλι, εκεί στον θόλο του Γιαντ Βασέμ δείχνουν να κοιτάζουν με αγωνία μιας και οι – νεότερες – διώξεις των Εβραίων στην Ευρώπη και η βολική τους χρήση ως αποδιοπομπαίων τράγων για ό,τι έκαναν στραβά οι χριστιανικές πλειοψηφίες και οι ηγεσίες τους είχαν ξεκινήσει δεκαετίες νωρίτερα, αν και ποτέ δεν σταμάτησαν στ’ αλήθεια, με διώξεις και με πολύνεκρα όπως στο Κίσινεβ την εποχή που ο Χίτλερ ήταν ακόμα παιδί και κανείς δεν ήξερε τι θα ήταν το τέρας του εθνικοσοσιαλισμού.

Τα αγωνιώδη μάτια στο Γιαντ Βασέμ ξεχωρίζουν από χαρούμενα και τα ανέμελα όχι μόνο λόγω της αντίθεσης των τελευταίων σε έναν χώρο ντυμένο στη δυστυχία αλλά και με βάση το πότε λήφθηκε η φωτογραφία όπως και το πού ζούσε ο κάθε άνθρωπος του Γιαντ Βασέμ, άντρας ή γυναίκα ή παιδί. Μαζί και το πόσο μπορούσε από αυτή την απόσταση, χρονική ή γεωγραφική να διαισθανθεί τι ερχόταν και πόσο φοβερό και αδιανόητο θα γινόταν όλο αυτό στην παγκόσμια Ιστορία. Οι Εβραίοι της Γερμανίας πρωτίστως, είχαν καταλάβει από τη δεκαετία του ’30 – όταν οι Ναζί τους παγίδευσαν εκεί όπου ζούσαν και τους αφαίρεσαν τις υπηκοότητές τους – τι ερχόταν. Οι Εβραίοι της Ελλάδας από την άλλη, Ελληνες για αιώνες και εάν μιλάμε για τους Ρωμανιώτες από την αρχαιότητα, δεν μπορούσαν να φανταστούν ούτε την Κατοχή, ούτε ειδικά το γεγονός ότι σε μια νύχτα θα ξεχώριζαν από τους υπόλοιπους Ελληνες και πως 70.000 από αυτούς περίπου, το 85% των Ελλήνων Εβραίων, θα δολοφονούνταν.

Η 9η Νοεμβρίου του 1938 απέχει ακριβώς 83 ολόκληρα χρόνια από το σήμερα. Πολλά όμως από αυτά τα βλέμματα στο Γιαντ Βασέμ έζησαν αυτή την πρώτη μεγάλη πράξη του Ολοκαυτώματος από κοντά. Οσοι ζούσαν εκείνη την περίοδο στη Γερμανία είχαν γίνει μάρτυρες των διώξεων κατά των Εβραίων οι οποίες είχαν ξεκινήσει πολύ πριν από την άνοδο των ναζί στην εξουσία το 1933 και τους ρατσιστικούς νόμους της Νυρεμβέργης το 1935 με τους οποίους αφαιρέθηκαν οι υπηκοότητες των Γερμανών Εβραίων, όμως, κανείς δεν φαντάστηκε ποτέ ότι θα ζούσε για να υποστεί αυτό που έγινε εκείνη τη νύχτα η οποία θα έμενε στην Ιστορία ως η Νύχτα των Κρυστάλλων από τον ήχο των τζαμιών που έσπαγαν σε ολόκληρη τη χώρα. Διακόσιες εξήντα επτά συναγωγές καταστράφηκαν, το ίδιο και πάνω από επτά χιλιάδες επιχειρήσεις που ανήκαν σε Εβραίους και οι οποίες δεν είχαν χρεωκοπήσει ακόμα όπως χιλιάδες άλλες λόγω της απαγόρευσης της χρήσης υπηρεσιών Εβραίων από μη Εβραίους την οποία είχαν επιβάλει οι ναζί. Περίπου 30.000 Εβραίοι άντρες συνελήφθηκαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ αδιευκρίνιστος παραμένει ακόμα ο ακριβής αριθμός των εκατοντάδων των νεκρών καθώς τόσες ήταν – επιπρόσθετα – και οι αυτοκτονίες απελπισμένων και τρομοκρατημένων Εβραίων όλων των ηλικιών οι οποίοι δεν έβλεπαν τον λόγο να συνεχίσουν να ζουν στην εξαθλίωση και στον διωγμό περιμένοντας να πεθάνουν. Τα ονόματα όλων τους είναι γραμμένα στον θόλο και τα πρόσωπα κάποιων από αυτούς κοιτάζουν τον επισκέπτη στο Γιαντ Βασέμ, σαν να προσπαθούν να καταλάβουν το γιατί, αυτής της παράλογης βαρβαρότητας.

Ογδόντα τρία ολόκληρα χρόνια μετά, η ανθρωπότητα όχι μόνο δεν έχει την απάντηση αλλά μάλλον δεν έχει διδαχθεί το παραμικρό είτε από αυτό το πρελούδιο της φρίκης του 1938, είτε από τα όσα θα ακολουθούσαν. Ο αντισημιτισμός ποτέ δεν υποχώρησε. Απλώς κρύφτηκε κατά διαστήματα περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία και τώρα επανέρχεται δριμύτερος σε πολλά σημεία του πλανήτη, βίαιος όσο ποτέ και χρησιμοποιώντας το Μεσανατολικό για να εμποτίσει με μίσος κοινωνίες οι οποίες δεν γνωρίζουν καν τι έγινε τότε και δεν έχουν καμία επαφή με το καθόλου μακρινό στην πραγματικότητα πιο αποτρόπαιο γεγονός στην ανθρώπινη Ιστορία. Ακόμα και σε χώρες όπως η Ελλάδα, χώρες στις οποίες ο αντισημιτισμός δεν ήταν ένα πρόβλημα της καθημερινότητας, των μη Εβραίων αν μη τι άλλο, παρατηρείται πρωτόγνωρη έξαρση και η χώρα μας είχε πρόσφατα το θλιβερό προνόμιο να καταγράψει σε έρευνα τις πλέον αντισημιτικές απόψεις σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάτι που εύκολα μπορεί να εξηγηθεί σε μια περίοδο που τη σαρώνουν οι θεωρίες συνωμοσίας και η επιλεκτική αμορφωσιά. Κάτι όμως δεν μπορεί κανείς και δεν δικαιούται κανείς να το παρακολουθεί αμέτοχος.

Ντροπιαστική πρωτιά για την Ελλάδα

Μετά από την περιήγηση στο Γιαντ Βασέμ οι πλείστοι επισκέπτες βγαίνουν έξω και προσπαθούν να επουλώσουν τις πληγές στο μυαλό και στη συνείδηση, κοιτάζοντας από ψηλά την ομορφιά της γης που απλώνεται προς τη Μεσόγειο. Το θέμα όμως δεν είναι να γιατρευτεί κανείς απλώς από το τραύμα. Το θέμα, ειδικά σήμερα, είναι να το χρησιμοποιήσει για να καταλάβει πως λίγα έχουν αλλάξει από τότε και πως πολλά από αυτά που είχαν διορθωθεί ή νομίζαμε ότι είχαν διορθωθεί επανέρχονται. Και πως κάθε εκδήλωση αντισημιτισμού, στην Ελλάδα και αλλού, αφορά τον καθένα μας είτε είναι Εβραίος, είτε όχι. Η υποχρέωση να μην αφήσουμε το κακό να σηκώσει κεφάλι ξανά και ποτέ, είναι κοινή. Το ίδιο και η αναλογία της στον καθένα και στην καθεμία από εμάς. Στον κάθε άνθρωπο. Οπουδήποτε. Ποτέ ξανά.