Τέλλος Άγρας – Τι άλλο είναι ο πόνος παρά εγωισμός;

Στοχασμοί για τη ζωή και την τέχνη, 1927-1933

«Η Ποίηση —είπε ο Πόε— δεν είναι το Έργο μου: είναι το πάθος μου». Λακωνικότερος και ακριβέστερος χαρακτηρισμός δεν ημπορούσε να δοθεί. Για τη λογική, υπάρχει στην Κριτική αρκετός τόπος. Για την ψυχολογία, υπάρχει στην πρόζα αρκετό έδαφος. Για την ποίηση είναι το πάθος — το πάθος σε όλη του την κλίμακα.

Η φαντασία είναι ο θησαυρός του οποίου ποτέ δεν θα αντιληφθούμε ακέρια τη σημασία. Θεμέλιο όπου βασίζονται τα πάντα, ακόμη και η βούληση και η ζωή.

Η πίκρα, η απόγνωση, η απογοήτευση, η τραγικότητα δεν είναι δυστυχήματα για τον καλλιτέχνη. Δυστύχημα είναι ο περισπασμός και η παραζάλη, η απορρόφηση της πεζότητας της ζωής.

Είναι ψευδές ότι υπάρχουν πραγματικότητες —φυσικές, κοινωνικές ή ατομικές— ανώτερες από ένα αντίστοιχο έργο τέχνης: απλώς, το έργο αυτό της τέχνης δεν είναι το ανώτερο στο θέμα του.

Η αίσθηση της ομορφιάς δεν έρχεται παρά με τον εσωτερικό ξεπεσμό. Ωραίο δεν υπάρχει για το παιδί. Το έχει ξεπεράσει.

Αν η Θρησκεία χαθεί ποτέ ολοκληρωτικά από τη γη, η αξιολογία των ανθρώπινων πράξεων θα βασισθεί πάνω στην Αξιοπρέπεια.

Ποτέ δεν αισθάνεται κανείς τον εαυτό του τόσο πλούσιο σε δύναμη, όσο όταν την ξοδεύει.

«Πολιτισμός —μας εδίδαξαν στα φοιτητικά μας χρόνια— είναι η αύξηση των αναγκών του ανθρώπου. Και όμως, μήπως είναι εντελώς το αντίθετο;

Μετάπλαση του θαυμασμού προς το ποσόν σε έρωτα προς το ποιόν, αυτό είναι το πρώτο στοιχείο πολιτισμού.

Τι άλλο είναι ο πόνος παρά εγωισμός;

Η περιφρόνηση, η αδιαφορία των νέων προς τους πρεσβυτέρους είναι, συχνά, η μόνη για τους νέους εξεύρεση όρων υπάρξεως.

Οι ανωτέρω στοχασμοί του Τέλλου Άγρα δημοσιεύτηκαν —μαζί με κάποιους ακόμη— στο τεύχος 11 (11-12/1979) του περιοδικού «Το Δέντρο» (σελ. 195-197).  Κάτω από τους εν λόγω στοχασμούς, εν είδει Σημειώσεως,  ο ποιητής, κριτικός και δοκιμιογράφος Στέφανος Μπεκατώρος (1947-2006) έγραφε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

[…] Σε όλη του τη ζωή ο Άγρας εθεωρούσε την τέχνη μία καθαρά ατομική-εσωτερική διεργασία της οποίας προορισμός ήταν η λύτρωση του ατόμου. Σε σχέση με τη ζωή η τέχνη είναι κατά τον Άγρα κάτι διαφορετικό: «η τέχνη δεν έκλεισε και δεν θα κλείσει παρά κάτι ελάχιστο και παρά κάτι άλλο από τον τερατώδη ρευστόν όγκο της ζωής», έγραψε σε κείμενο του 1943 […]. Σε προπολεμικά του κείμενα, αισιόδοξος ακόμη, επίστευε σε μία νέα εποχή δημιουργημένη από την ποίηση […]. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του όμως, με τη συσσώρευση των δεινών του πολέμου και της κατοχής, που επιδείνωσαν τη βιοτική του κατάσταση και διέψευσαν τις ελπίδες του, απαισιόδοξος πλέον, κατέληξε στην πεποίθηση ότι η ποθούμενη λύτρωση θα ερχόταν «από σφαίρες άλλες, παρά από την τέχνη». Η πνευματική στάση του Άγρα, στάση αποκοπής από την πραγματικότητα και αναζήτησης μιας άλλης, ήταν σύμφωνη με τη στάση της γενιάς του, της μεταπολεμικής γενιάς του ’20, η οποία στη θεωρία και την πράξη επηρεάστηκε από τα διδάγματα των γάλλων συμβολιστών και της καθαρής ποίησης. Εάν ο Καρυωτάκης υπήρξε ο κορυφαίος εκπρόσωπος αυτού του πνεύματος (συμβατικά το ονόμασαν «πνεύμα της παρακμής», αλλά στην πραγματικότητα είναι απλώς μία «άλλη» στάση απέναντι στη ζωή σε σχέση με τις αντίστοιχες στάσεις της προηγούμενης και της επόμενης γενιάς, του ’80 και του ’30), ο Άγρας το μελέτησε, το ανέλυσε και το διατύπωσε στοχαστικά μέσα στο θεωρητικό και κριτικό του έργο με τόση γνώση και ακρίβεια (αφού, μάλιστα, ως ποιητής το βίωσε και το εξέφρασε στα ποιήματά του) όσο κανείς άλλος από τους θεωρητικούς της γενιάς του 1920.

Πηγή: Ε.Λ.Ι.Α.

Πηγή: Ε.Λ.Ι.Α.

Ο λογοτέχνης, κριτικός και δοκιμιογράφος Τέλλος Άγρας (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου) γεννήθηκε στην Καλαμπάκα το 1899 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 12 Νοεμβρίου 1944. Ο θάνατός του, στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», προήλθε από σηψαιμία (είχε χτυπηθεί στον αστράγαλο από μια αδέσποτη σφαίρα που προερχόταν από χέρια αλληλοσπαρασσομένων Ελλήνων, κι αυτό είχε συμβεί ένα μήνα νωρίτερα, την ημέρα όπου η Αθήνα κατόρθωνε επιτέλους να αποτινάξει το ναζιστικό ζυγό).