Με ή χωρίς τον Ερντογάν;

Αν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βρίσκεται όντως σε αποδρομή, διεθνολόγοι, διπλωματικοί αναλυτές και διαχρονικοί παρατηρητές των ελληνοτουρκικών βάζουν ήδη δύο ζητήματα στο τραπέζι: Πρώτον, φεύγοντας ο τούρκος πρόεδρος πώς θα αντιδράσει και, δεύτερον, τι θα έρθει στη θέση του; Τα ερωτήματα προφανώς απασχολούν από καιρό και το τρίγωνο Μαξίμου – ΥΠΕΞ – «Πεντάγωνο», καθώς η αντίδραση Ερντογάν, όπως και η επόμενη μέρα στο Ακ Σαράι, δεν αναζητούνται ως κινήσεις μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον, αλλά υπό το πρίσμα και την οπτική γωνία της Αθήνας.

Το ζητούμενο, εν ολίγοις, δεν είναι τι θα σημάνει για τον κόσμο η επόμενη ημέρα στην Αγκυρα, αλλά τι συνέπειες μπορεί να έχει στα ζητήματα που απασχολούν τις δύο πλευρές του Αιγαίου. Ενδεχομένως, χωρίς να θέλει κανείς να υποτιμήσει έναν ευρύτερο ρόλο της Τουρκίας του Ερντογάν, η προσέγγιση να αποτελεί και μια υποσημείωση πως ό,τι συμβαίνει στην Τουρκία ελάχιστα αφορά τον υπόλοιπο κόσμο – κάθε αλλαγή στη γείτονα αφορά πρωτίστως εμάς κι αυτούς.

Ο «ασθενής Ερντογάν», προσωπικά και πολιτικά, είναι εξίσου πρόδηλο ότι μπορεί να οδηγήσει σε ένα σκηνικό που για πολλούς λόγους διαφοροποιεί και τους ελληνικούς σχεδιασμούς. Η εξισορρόπηση ισχύος που επιδιώκει την τελευταία περίοδο η Αθήνα με αμυντικές συμφωνίες και νέες αγορές εξοπλιστικών, προκαλεί ήδη την αντίδραση της Αγκυρας.

Ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται ότι η τουρκική υπεροπλία που είχε εξασφαλισθεί στη διάρκεια της ελληνικής οικονομικής (και κοινωνικής) κρίσης κλονίζεται. Τα αντίβαρα που αναζητούνται δεν έχουν ακόμη βρεθεί, αφού στα εξοπλιστικά – πλην των έξι γερμανικών υποβρυχίων – οι συμφωνίες με τις ΗΠΑ έχουν βαλτώσει εάν δεν ακυρωθούν οριστικά, ενώ και η στροφή στους ρωσικούς S-400 μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερα προβλήματα και σε μια περαιτέρω τουρκική υποχώρηση, εφόσον η Δύση υψώσει τα δικά της αναχώματα.

Η Τουρκία βρίσκεται ήδη εκτός του πρότζεκτ για τα μαχητικά αεροσκάφη F-35 και το νέο αίτημα για αναβαθμισμένα F-16 δεν είναι βέβαιο ότι θα βρει άμεσα αποδέκτες. Οι κινήσεις της Αγκυρας δείχνουν ότι η επιστροφή στο προγενέστερο ισοζύγιο ισχύος είναι προτεραιότητα για τον τουρκικό σχεδιασμό. Με ελληνικές φρεγάτες Belh@rra, νέες κορβέτες και τα Rafale πάνω από το Αιγαίο, ωστόσο, είναι βέβαιο ότι θα χρειαστούν περισσότερα από τα drones τουρκικής κατασκευής για επαναφορά στο προηγούμενο καθεστώς.

Ακόμη περισσότερο μεταβάλει το ισοζύγιο η δυναμική παρουσία των ΗΠΑ στο Αιγαίο και εν γένει την Ανατολική Μεσόγειο – που η Αγκυρα σήμερα δεν μπορεί να διαχειρισθεί. Ακόμη και η χθεσινή επίθεση από τον Ερντογάν που σχεδόν λοιδόρησε την Ελλάδα ότι «δέχθηκε από μόνη της να γίνει βάση των ΗΠΑ», αναδεικνύει την πίεση που δέχεται η Τουρκία από τις εξελίξεις. Στην τουρκική  πρωτεύουσα αντιλαμβάνονται ότι κανένα σχέδιο στο Αιγαίο δεν μπορεί να προχωρήσει εν αγνοία των Αμερικανών. Συνεπώς, παρά τους λεονταρισμούς, σχεδόν όλοι οι αναλυτές προεξοφλούν ότι αργά ή γρήγορα η Αγκυρα θα αναγκαστεί να τα ξαναβρεί με την Ουάσιγκτον.

Από το σημείο αυτό αρχίζει να εξετάζεται το δεύτερο ζητούμενο που έχει να κάνει με την επόμενη μέρα, μετά τον Ερντογάν. Μια αλλαγή φρουράς στην Αγκυρα, με τους ηγήτορες της κοσμικής αντιπολίτευσης να ξαναπιάνουν το τιμόνι, πιθανότατα θα επιτάχυνε την τουρκική επαναπροσέγγιση με τις ΗΠΑ.

Αλλά δεν είναι καθόλου ότι θα οδηγούσε σε μια Τουρκία λιγότερη επιθετική ή προκλητική, που θα αναθεωρούσε και τις όποιες βλέψεις έχει στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η εισβολή στην Κύπρο, άλλωστε, έγινε στα χρόνια του σοσιαλιστή Ετσεβίτ και οι «γκρίζες ζώνες» με τα Ιμια ήταν η κληρονομιά που άφησε η Τανσού Τσιλέρ και το ρεπουμπλικανικό κόμμα της. Παρά τις επιφυλάξεις της, η Αθήνα δεν είναι έτοιμη να αποχωριστεί τον Ερντογάν.