Ασταθή άλματα

Μαζεμένοι έπεσαν, για πολλοστή φορά, οι κλυδωνισμοί στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ενα βαρύ τέταρτο πανδημικό κύμα σε συνδυασμό με μια μίνι, που δεν αποκλείεται να εξελιχτεί σε μάξι, ενεργειακή κρίση. Η διεθνής ταπείνωση της Συμφωνίας AUCUS και η αδυναμία ανάληψης ηγετικού ρόλου στη Διάσκεψη για το Κλίμα, που έδωσαν την εντύπωση ότι η Ενωση λίγο μετρά στο γεωπολιτικό παιχνίδι. Τα βρώμικα, και γεμάτα ψάρια, απόνερα του Brexit, που απειλούν να ρίξουν στα βράχια το ατελέστατο περσινό «σύμφωνο φιλικού χωρισμού» με το Ηνωμένο Βασίλειο και να οδηγήσουν σε εμπορικό και ίσως και σε διπλωματικό πόλεμο. Το ουγγροπολωνικό αγκάθι που χώνεται όλο και πιο βαθιά στη ραχοκοκαλιά της Ενωσης και η αναζωπύρωση του επί ενάμιση χρόνο άλυτου μετώπου με τη Λευκορωσία, πλέον και υπό στρατιωτική μορφή στα σύνορα με την Πολωνία. Η διαρκής αναβολή μεταρρύθμισης του «Συμφώνου Σταθερότητας», και γενικότερα της λεγόμενης «οικονομικής διακυβέρνησης» της Ενωσης, ώστε να συμβαδίζουν με τις πολιτικές και αναπτυξιακές ανάγκες των καιρών.

Είναι αλήθεια ότι όλες αυτές οι εξελίξεις δεν δείχνουν έναν πολιτικό οργανισμό σε πλήρη υγεία και γεμάτον αυτοπεποίθηση. Ωστόσο, άλλο τόσο αλήθεια είναι, κατά τη γνώμη μου, ότι η πορεία της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια δεν είναι μια πορεία καθοδική ή οπισθοδρόμησης και ότι οι υστερήσεις, οι καθυστερήσεις και οι δολιχοδρομήσεις ισοσταθμίζονται, αν δεν ξεπερνιούνται, από πρόοδο, κατακτήσεις, ακόμα και άλματα – και μάλιστα: πολιτικά και όχι τεχνικά/διαχειριστικά άλματα. Νομίζω ότι μια δίκαιη και πλήρης εικόνα θα αποτελούνταν από μια μείξη βημάτων προς μεγαλύτερη ενότητα, διαλυτικών τάσεων εκ μέρους συγκεκριμένων δυνάμεων, μετέωρων αλλά κρίσιμων πρωτοβουλιών για απόκτηση «στρατηγικής αυτονομίας» και ένα ανοιχτό στοίχημα μετά την αλλαγή φρουράς στη Γερμανία.

Η μεγάλη κοινή προσπάθεια έγινε στο μέτωπο του (κοινού) εμβολιαστικού προγράμματος και το μεγάλο πολιτικό άλμα μέσω του (κοινού) Ταμείου Ανάκαμψης. Το πρώτο έδωσε ένα απτό σημάδι αλληλεγγύης προς τους πολίτες της Ενωσης, ανεξαρτήτως χώρας καταγωγής, ενώ παράλληλα στέφτηκε, παρά τις αρχικές καθυστερήσεις, από επιχειρησιακή επιτυχία. Το Ταμείο, μέσα ιδίως από τα δύο πρωτόγνωρα και πρωτοπόρα χαρακτηριστικά του – την έγερση κοινού χρέους και τη χρήση για συγκεκριμένους «οριζόντιους» στόχους (κλιματική αλλαγή, ψηφιοποίηση, κοινωνική συνοχή) – είναι μια απόδειξη, για να το πούμε απλά, ότι «η Ευρώπη μπορεί».

Κρισιμότατο ενόψει αυτής της πολιτικής εμβάθυνσης, αλλά με περισσότερες πιθανότητες να κλείσει, υπό την πίεση των λαών αυτών των χωρών, είναι το ρήγμα στο μέτωπο του κράτους δικαίου, με τον ανοιχτό πόλεμο που έχουν πλέον κηρύξει στο δημοκρατικό κεκτημένο της Ενωσης η Πολωνία, η Ουγγαρία και οι μιμητές τους (ποτέ προεδρεύουσα χώρα δεν πήγε τόσο κόντρα στον ρόλο της όσο η Σλοβενία το δεύτερο εξάμηνο της φετινής χρονιάς), και με αιχμή του δηλητηριασμένου δόρατος την αμφισβήτηση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και των θεμελιωδών αρχών της Συνθήκης της Λισαβόνας. Μετέωρη αλλά όχι καταδικασμένη θεωρώ την προσπάθεια «στρατηγικής αυτονόμησης», η οποία, υπό γαλλική επίνευση, πιθανότατα αυξημένη αν επανεκλεγεί, όπως όλα δείχνουν, σε λίγους μήνες ο Μακρόν, μπορεί να ανοίξει τον δρόμο, ακόμα και εντός αυτής της θητείας, για μια πιο ουσιαστική «αμυντική ένωση» – με μεγάλα βέβαια ερωτηματικά τη σχέση με το ΝΑΤΟ, τη στάση των πολιτών και τον, εκ γενετής αλλά και από επιλογή, χαρακτήρα της Ενωσης ως «ήπιας δύναμης». Τέλος, η νέα σελίδα της γερμανικής πολιτικής, σε περίοδο μάλιστα με τόσο έντονη μεταρρυθμιστική ανάγκη, δεν είναι διόλου απίθανο να οδηγήσει σε μια πιο υγιή ισορροπία, με τη Γερμανία ίσως στο τιμόνι του κοινού τρένου, αλλά όχι σε ρόλο μονοκράτορα, όπως, μάλλον χωρίς να το θέλησε η ίδια η καγκελάριος, είχε συμβεί επί εποχής Μέρκελ.

Τίποτα, συνεπώς, δεν δικαιολογεί ενθουσιασμό για το ευρωπαϊκό πολιτικό σχέδιο, αλλά ούτε και αίσθηση ματαιοπονίας. Ο Μονέ μπορεί να χαμογελάει από ψηλά: τα μικρά του βήματα ξεπερνιούνται στο όνομα μιας ανύπαρκτης σταθερότητας.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος