Ο Φουκουγιάμα και το μέλλον της δημοκρατίας

Οταν ένα βιβλίο χαράζει δρόμους για την εποχή του, η σκέψη του συγγραφέα του παραμένει πάντα επίκαιρη κι ενδιαφέρουσα για την εξήγηση των γεγονότων που ακολούθησαν και που έρχονται. Οταν βγήκε το 1992 το βιβλίο του Φράνσις Φουκουγιάμα «Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος» (εκδ. Λιβάνη), ο κόσμος ξαφνικά συνειδητοποίησε πως η φιλελεύθερη δημοκρατία, που αναδείχθηκε αλώβητη από τα ερείπια του κρατικού σοσιαλισμού, ήταν προορισμένη, δίχως αμφισβήτηση, παγκόσμια να θριαμβεύσει. Τριάντα χρόνια περίπου αργότερα, με τον λαϊκισμό να ισχυροποιείται, το ακραίο Ισλάμ να διεισδύει σχεδόν παντού και τις δημοκρατίες να κλονίζονται ή να παραπαίουν σε πολλές γωνιές του κόσμου, τα πράγματα δείχνουν πολύ διαφορετικά από τότε.

Οχι όμως μόνο τα γεγονότα αλλά και η ίδια η σκέψη του Φουκουγιάμα έχει εξελιχθεί προς άλλες κατευθύνσεις από τότε. Με το πρόσφατο βιβλίο της Ματίλντε Φάστινγκ, μαζί με τον Φράνσις Φουκουγιάμα, «Conversations with Francis Fukuyama, 2021» («Συζητήσεις με τον Φράνσις Φουκουγιάμα») η σκέψη του ξεδιπλώνεται μπροστά μας πάνω σε ένα ταμπλό της σημερινής εποχής – αλλά και του αύριο που έρχεται. Σε μια σειρά από συνεντεύξεις ουσίας με τον Φουκουγιάμα η Φάστινγκ προσφέρει μια σειρά από πολύ αξιόλογες αναλύσεις της σημερινής φιλελεύθερης δημοκρατίας. Με αναφορά στις μελέτες του για τα ζητήματα ταυτοτικής πολιτικής, που συγκλονίζουν σε μεγάλο βαθμό τις δυτικές δημοκρατίες, για τη βιοτεχνολογία και την πολιτική τάξη, το βιβλίο προσφέρει κάποιες ανησυχητικές ματιές στην άνοδο της απολυταρχίας και στους οραματικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει σήμερα η δημοκρατία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι παλιές αμφισβητήσεις κατά της φιλελεύθερης κοινωνίας, όπως είχε εξάλλου κατηγορηματικά διαπιστώσει ο Φουκουγιάμα, από τους ολοκληρωτισμούς του υπαρκτού σοσιαλισμού και του καθεστωτικού κομμουνισμού δεν υφίστανται πλέον. Το επιθετικό Ισλάμ όμως, πάνω στις πλάτες των αθρόων μεταναστευτικών κυμάτων, και οι προκλήσεις του λαϊκισμού – δεξιού κι αριστερού – απειλούν εκ νέου τις φιλελεύθερες αντιλήψεις των δυτικών δημοκρατιών. Οι νέες όμως τεχνολογίες, η τεχνητή νοημοσύνη, το Facebook και τόσα άλλα προσφέρουν κατά τον Φουκουγιάμα διεξόδους ώστε η ανθρώπινη προσωπικότητα και αξιοπρέπεια να θριαμβεύσουν. Πάνω από αυταρχικές επιλογές ή ανταγωνισμούς, όπως λ.χ. η αντιπαλότητα ΗΠΑ – Κίνας, και τελικά η κοινωνία να βρει το απόλυτα δημοκρατικό της πεπρωμένο.

Το ενδιαφέρον πάντως αυτό βιβλίο εξετάζει και την καρριέρα του Φουκουγιάμα, τις ακαδημαικές του επιτυχίες και τα όποια σκαμπανεβάσματα της καριέρας του. Καθηγητής τώρα στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και διεθυντής εκεί του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών, αποτελεί μια σημαντική προσωπικότητα ώστε κάθε άρθρο ή βιβλίο του να προκαλεί διεθνές ενδιαφέρον και να ταράζει τα νερά της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής σκέψης.