Οι σοφιστές – Πρωταγόρας, ο ιδρυτής της σοφιστικής (Μέρος Γ’)

Βεβαίως, ο σημαντικός ρόλος του προφορικού λόγου στην όλη δραστηριότητα των σοφιστών δεν απέκλειε το ενδεχόμενο της διάδοσης της διδασκαλίας τους με τη μορφή βιβλίων. Δυστυχώς, συνεπεία και της δράσης των αντιπάλων τους, όλα σχεδόν τα έργα των σοφιστών χάθηκαν, και είναι ελάχιστες οι πηγές από τις οποίες μπορούμε να πάρουμε μια γεύση της παραγωγής τους (π.χ., το Ελένης εγκώμιον και η Υπέρ Παλαμήδους απολογία του Γοργία).

Όσον αφορά ειδικότερα τον Πρωταγόρα, ο Διογένης ο Λαέρτιος, συγγραφέας των αρχών του 3ου αιώνα μ.Χ., είναι εκείνος που μας προσφέρει έναν πολύ μεγάλο κατάλογο έργων του, ο οποίος θα μπορούσε να αναχθεί στην αλεξανδρινή βιβλιοθήκη. Εικάζεται, μάλιστα, ότι μερικοί από τους τίτλους των έργων αυτών αποτελούν απλώς τμήματα μεγαλύτερων έργων.

Από τον Διογένη τον Λαέρτιο και πάλι πληροφορούμαστε ότι το πρώτο έργο που διάβασε ο Πρωταγόρας ήταν το Περί θεών, καθώς και ότι η ανάγνωση του πρώιμου αυτού συγγράμματος έλαβε χώρα στην οικία του Ευριπίδη. Στον πρόλογο τού εν λόγω έργου αναφέρονται τα εξής:

Περί μεν θεών ουκ έχω ειδέναι, ούθ’ ως εισίν ούθ’ ως ουκ εισίν ούθ’ οποίοι τινες ιδέαν· πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι, η τ’ αδηλότης και βραχύς ων ο βίος του ανθρώπου. [Σε ό,τι αφορά τους θεούς, δεν μπορώ να ξέρω ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν ούτε ποια είναι η μορφή τους. Και τούτο, διότι πολλά είναι εκείνα που εμποδίζουν τη γνώση: το άδηλο του πράγματος και το βραχύχρονο της ανθρώπινης ζωής.]

Ο ξεκάθαρος αγνωστικισμός που ξεπηδά μέσα από τα προαναφερθέντα θέτει σαφέστατα εν αμφιβόλω το ελληνικό κοσμοείδωλο, τον παραδεδομένο μύθο και την εικόνα που αυτός έδινε για το θεϊκό. Το εάν η διατύπωση αυτή υποκρύπτει και μια πλήρη άρνηση της θεότητας —εάν, με άλλα λόγια, ο Πρωταγόρας είναι στην πραγματικότητα ένας άθεος που απλώς μετρά τα λόγια του για ευνόητους λόγους— είναι κάτι για το οποίο δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτοι.

Οι σοφιστές – Πρωταγόρας, ο ιδρυτής της σοφιστικής (Μέρος Α’)

Οι σοφιστές – Πρωταγόρας, ο ιδρυτής της σοφιστικής (Μέρος Β’)