Τι σηματοδοτεί η αντιπαράθεση για τη Λευκορωσία και τους πρόσφυγες – «Υβριδικός πόλεμος» ή γεωπολιτικό παιχνίδι;

Η διαφαινόμενη αποκλιμάκωση στα σύνορα Λευκορωσίας και Πολωνίας, με την απομάκρυνση των προσφύγων από τη συνοριακή γραμμή προς άλλους στεγασμένους χώρους και τους πρώτους επαναπατρισμούς Ιρακινών προσφύγων, αποτελέσματα και ενός μεγάλου κύκλου παρασκηνιακών επικοινωνιών, δεν αναιρεί τη σημασία των όσως έγιναν τις προηγούμενες μέρες.

Εάν κανείς κοιτάξει τα ανακοινωθέντα των διαφόρων θεσμών και υπευθύνων της ΕΕ για την κατάσταση στα σύνορα της Λευκορωσίας με την Πολωνία τα πράγματα είναι απλά: η κυβέρνηση Λουκασένκο σε μια προσπάθεια να αποσπάσει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας από το κλίμα καταστολής που έχει διαμορφώσει στο εσωτερικό της και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει προχωρήσει σε μια «εργαλειοποίηση των προσφύγων» και σε ένα είδος «βίαιης υβριδικής επίθεσης» της Λευκορωσίας κατά της ΕΕ.

Σύμφωνα με αυτό το αφήγημα οι μετακινήσεις των προσφύγων και των μεταναστών προς τα σύνορα της Λευκορωσίας κατά βάση είναι ενορχηστρωμένες, αποτελούν μια μορφή έκθεσης σε κίνδυνο των ζωών των ανθρώπων και παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ως βασική απόδειξη αναφέρουν το γεγονός ότι η ίδια η Λευκορωσία οργανώνει ουσιαστικά τα αεροπορικά ταξίδια που οδηγούν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες στο έδαφός τους για να μετακινηθούν προς την Πολωνία και τη Δυτική Ευρώπη.

Ουσιαστικά, κατά την ΕΕ είναι μια κρατικά ενισχυμένη παράνομη μετανάστευση, που έρχεται να συμπληρώσει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό της Λευκορωσίας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ και τα μεμονωμένα κράτη-μέλη έχουν εκφράσει την αλληλεγγύη τους στη πολωνική κυβέρνησης και εξέτασαν την επιβολή ακόμη περισσότερων κυρώσεων σε βάρος της Λευκορωσίας. Ορισμένα κράτη μέλη μάλιστα έχουν μιλήσει ανοιχτά για απόπειρα της Λευκορωσίας να αποσταθεροποιήσει τις γειτονικές χώρες.

Η κατάσταση από την άλλη πλευρά των συνόρων: συλλήψεις και επαναπροωθήσεις

Ωστόσο κάτι που απουσιάζει συχνά από αυτή τη συζήτηση είναι η κατάσταση που επικρατεί όταν οι πρόσφυγες και οι αιτούμενοι άσυλο περάσουν τα σύνορα και φτάσουν στο πολωνικό έδαφος.

Με βάση τις μαρτυρίες και τα ρεπορτάζ που υπάρχουν οι πρόσφυγες που φτάνουν στη Λευκορωσία, κάνοντας χρήση της δυνατότητας να φτάσουν εκεί χωρίς βίζα στη συνέχεια μετακινούνται στα σύνορα με την Πολωνία όπου κινδυνεύουν να βρεθούν εγκλωβισμένοι ανάμεσα στις δυνάμεις ασφαλείας και των δύο χωρών, σε μια ιδιότυπη «νεκρή ζώνη» στα σύνορα των δύο χωρών, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, με τη ζωή τους κινδυνεύει από το κρύο.

Την ίδια ώρα η Πολωνία όχι μόνο αρνείται να τους υποδεχτεί αλλά έχει μεταφέρει μεγάλο αριθμό αστυνομικών, συνοριοφυλάκων και στρατιωτικών με βασικό καθήκον να συλλαμβάνουν πρόσφυγες και μετανάστες που κατάφεραν να περάσουν τα σύνορα.

Ταυτόχρονα, η πολωνική κυβέρνηση έχει επιβάλει μπλακάουτ στην ενημέρωση μην επιτρέποντας σε δημοσιογράφους να πλησιάσουν πολύ κοντά στα σύνορα και χρησιμοποιεί τα κρατικά μέσα ενημέρωσης για να μπορεί να περνά τη δική της οπτική για τα πράγματα.

Την ίδια ώρα αρκετά διαδεδομένες είναι οι ρατσιστικές αντιδράσεις από τη μεριά του τοπικού πολωνικού πληθυσμού, ιδίως όσων έλκονται ή πείθονται από την αυταρχική και συντηρητική ρητορική της πολωνικής κυβέρνησης.

Οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων συναντούν μεγάλες δυσκολίες και μάλιστα φτάνουν μέχρι του σημείου να διανέμουν πράσινα φώτα σε όποιες κατοικίες είναι διατεθειμένες να προσφέρουν διακριτικά βοήθεια στους  πρόσφυγες, χωρίς να τους καταδώσουν στις αρχές, μια που αυτό σημαίνει διαδικασία επαναπροώθησης προς τη Λευκορωσία.

Η Πολωνία πρόσφατα πέρασε νόμο που επιτρέπει τις επαναπροσωθήσεις, τα pushbacks, παραβιάζοντας ουσιαστικά τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η ίδια με βάση το διεθνές δίκαιο που δεν επιτρέπει τέτοιες πρακτικές.

Η γεωπολιτική διάσταση και οι κατηγορίες κατά της Ρωσίας

Η ίδια η Λευκορωσία αρνείται ότι εργαλειοποιεί τους πρόσφυγες ή ότι προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει τις γειτονικές χώρες. Ο Λουκασένκο δήλωσε ότι η Λευκορωσία δεν έχει πρόβλημα να διευκολύνει τον επαναπατρισμό των προσφύγων που βρίσκονται εγκλωβισμένοι στα σύνορα, αλλά αυτοί αρνούνται, γιατί δεν έχουν στην πραγματικότητα που να γυρίσουν. Υποστήριξε ότι η κυβέρνησή του δεν επιθυμεί γενικά να διευκολύνει τους πρόσφυγες, αν και παραδέχτηκε ότι πιθανώς να στρατιώτες της Λευκορωσίας να βοήθησαν επειδή «έχουμε καρδιά».

Προηγούμένως, είχε υποστηρίξει ότι εάν η Πολωνία δεν είναι διατεθειμένη να ανοίξει έναν ανθρωπιστικό διάδρομο προς τη Δυτική Ευρώπη τότε θα μπορούσε η αεροπορική εταιρεία της Λευκορωσίας, η Belavia να τους πάει με ειδικές πτήσεις στο Μόναχο.

Την ίδια στιγμή ούτως ή άλλως η χώρα βρίσκεται στο στόχαστρο των κυρώσεων των ευρωπαϊκών χωρών που κατηγορούν τον Λευκορώσο πρόεδρο Λουκασένκο ότι αλλοίωσε τα αποτελέσματα των εκλογών για να μείνει στην εξουσία και ότι έχει διαμορφώσει ένα αυταρχικό καθεστώς και γι’ αυτό του έχουν επιβάλει κυρώσεις.

Βεβαίως, όλα αυτά έχουν να κάνουν και με το γεγονός ότι η Λευκορωσία είναι μια στενή σύμμαχος της Ρωσίας. Μάλιστα οι δύο χώρες έχουν πολλά χρόνια ξεκινήσει μια διαδικασία για τη δημιουργία μιας ενιαίας ομοσπονδιακής κρατικής μορφής και συνεργάζονται σε πάρα πολλά επίπεδα.

Με τα λόγια του ίδιου του Βλαντίμιρ Πούτιν κατά την πρόσφατη σύνοδο του Ανώτατου Κρατικού Συμβουλίου του Ενωσιακού Κράτους, «η Λευκορωσία δεν είναι απλώς ένας καλός γείτονας και ο στενότερος σύμμαχός μας […] είναι μια πραγματικά αδελφική Δημοκρατία, ένας αδελφικός λαός».

Σε αυτό το φόντο, αρκετές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έχουν κατηγορήσει τη Ρωσία ότι έχει ενορχηστρώσει την κατάσταση στα σύνορα Λευκορωσίας και Πολωνίας. Άλλες έχουν κρατήσει μια λίγο πιο συγκρατημένη ρητορική που υποστηρίζει ότι η Ρωσία είναι αυτή που μπορεί να ασκήσει πίεση στην Λευκορωσία,  όπως έκανε και η Άνγκελα Μέρκελ που ζήτησε από τον Πούτιν να παρέμβει στον Λουκασένκο (τον οποίο άλλωστε οι κυβερνήσεις της ΕΕ ουσιαστικά δεν αναγνωρίζουν μετά τις τελευταίες εκλογές).

Πούτιν: η ευθύνη βρίσκεται στη Δύση

Από τη μεριά του ο Πούτιν σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό κανάλι Rossiya 1 υποστήριξε ότι η ρίζα της μεταναστευτικής κρίσης βρίσκεται στις πολιτικές της Δύσης απέναντι στις χώρες από τις οποίες προέρχονται οι μετανάστες. Επιπλέον κατηγόρησε την Πολωνία ότι και αυτή παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών. Ωστόσο, έσπευσε να διευκρινίσει ότι η Ρωσία δεν έχει καμία σχέση με τις εξελίξεις και ότι ούτε καν οι ρωσικές αερογραμμές δεν έχουν  εμπλακεί στις μετακινήσεις μεταναστών και προσφύγων προς τη Λευκορωσία.

Παράλληλα, εμμέσως πλην σαφώς υπέδειξε στον Λουκασένκο να μην προχωρήσει στις απειλές του να κόψει τη ροή ρωσικού φυσικού αερίου προς τη Δυτική Ευρώπη, κάτι που θα προκαλούσε ζημιά στην ενεργειακή βιομηχανία της Ρωσίας, ενώ στις 15 Νοεμβρίου και ο εκπρόσωπος του Πούτιν Ντμίτρι Πεσκόφ έσπευσε να ξεκαθαρίσει ότι η Ρωσία δεν προτίθεται να μειώσει τις ποσότητες φυσικού αερίου που περνούν μέσα από την Λευκορωσία.

Ένα γεωπολιτικό παιχνίδι πάνω στις πλάτες των προσφύγων

Είναι σαφές ότι γύρω από τα όσα συμβαίνουν στα σύνορα Λευκορωσίας και Πολωνίας υπάρχουν διάφορα διακυβεύματα και επιδιώξεις.

Καταρχάς, είναι άλλη μια πλευρά της στρατηγικής της «Ευρώπης-Φρούριο», που θέλει τα σύνορα κλειστά τους μετανάστες και τους αιτουμένους ανθρωπιστικής προστασίας. Από αυτή την άποψη η Πολωνία, χώρα με εθνικιστική και συντηρητική κυβέρνηση, που δεν αποδέχεται καν πλήρως το ευρωπαϊκό «νομικό κεκτημένο», υλοποιεί μια γενικότερη κατεύθυνση για κλειστά σύνορα και λειτουργεί ως «ανάχωμα» στις αφίξεις των μεταναστών και των προσφύγων. Από την άλλη, η Λευκορωσία διαρκώς αναζητά «διαπραγματευτικά χαρτιά» στη σχέση της με τη Δύση με διάφορους τρόπους.

Όμως, ανεξάρτητα από το βαθμό «εργαλειοποίησης» των προσφύγων και της αγωνίας τους να βρουν διέξοδο προς τη Δυτική Ευρώπη, ζήτημα που έχει συζητηθεί και σε σχέση με τα ελληνοτουρκικά σύνορα, η ρητορική περί «υβριδικού» πολέμου μάλλον λειτουργεί αποπροσανατολιστικά για το γεγονός ότι αυτό που αντιμετωπίζει η Ευρώπη είναι όντως ότι εξακολουθούν να είναι ενεργοί σε πλήθος χώρες οι λόγοι που κάνουν ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους και αναζητήσουν καλύτερη μοίρα αλλού.

Επιπλέον, και εδώ βλέπουμε τις επιπτώσεις από την ολοένα και βαθύτερη εμπλοκή της Ευρώπης σε αυτό που συνήθως περιγράφεται ως «Νέος Ψυχρός Πόλεμος». Η αντιπαράθεση αυτή έχει ως συνέπεια διάφορα σημεία στην Ευρώπη να γίνονται πλέον «διαχωριστικές γραμμές» και αναγκαστικά ζώνες έντασης, υπονομεύοντας τη δυνατότητα να υπάρξει μεγαλύτερη συνεργασία και συνεννόηση.

Ουσιαστικά, η Ευρώπη βυθίζεται όλο και περισσότερο σε μια συνθήκη γεωπολιτικής διαίρεσης, την ώρα που με διάφορους τρόπους αυτό πυροδοτεί διάφορες εντάσεις και γεννά προβλήματα όχι μόνο σε σχέση με το μεταναστευτικό και το προσφυγικό αλλά και ζητήματα όπως το ενεργειακό (όπου είναι υπαρκτή η αμερικανική πίεση να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο, την ώρα που το τελευταίο είναι μία από τις βασικές διαθέσιμες λύσεις «μεταβατικού καυσίμου».

Και βέβαια διαπιστώθηκε το παράδοξο ότι την ώρα που η ΕΕ εμπλέκεται σε αυτή την αντιπαράθεση, π.χ. με τον τρόπο που έχει εμπλακεί στις εσωτερικές πολιτικές αντιπαραθέσεις της Λευκορωσίας, στηρίζοντας την αντιπολίτευση σε μια προσπάθεια να αποσπασθεί  μια χώρα από τη ρωσική επιρροή, αναγκάζεται ταυτόχρονα να επιζητά τη συνεννόηση με τη Ρωσία (κυρίως μέσα από τα διαβήματα της Μέρκελ στον Πούτιν) για να μπορέσει να ασκηθεί μια επιρροή στη Λευκορωσία ώστε κάπως να αποφορτιστεί η κατάσταση στα σύνορα με την Πολωνία.