Τι πανεπιστήμια θέλουμε – Το μοντέλο, τα λάθη και οι μεταρρυθμίσεις

Τι πανεπιστήμια θέλουμε; Παραμονές της ανακοίνωσης ενός νέου νόμου-πλαισίου για τα ΑΕΙ, «ΤΑ ΝΕΑ» ρωτούν τους ανθρώπους της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ποιο είναι το μοντέλο που επιθυμούν. Ποια λάθη κάνουμε; Ποιες μεταρρυθμίσεις έχουμε ξεχάσει; Ποιες αλλαγές έφεραν προβλήματα αντί να λύσουν; Και ποιες στήριξαν αξιόπιστες λύσεις;

Στην επόμενη Σύνοδο Πρυτάνεων ΑΕΙ, στα μέσα Δεκεμβρίου, η υπουργός Παιδείας, Νίκη Κεραμέως, αναμένεται να δώσει στις διοικήσεις των ανώτατων ιδρυμάτων μερικές πρώτες πληροφορίες σχετικά με τον νόμο που συντάσσεται επί… ενάμιση χρόνο. Και αυτό, γιατί εκφράζονται αντιρρήσεις και σοβαρές επιφυλάξεις για προτάσεις στελεχών του υπουργείου και οι οποίες ακροβατούν στα όρια της αντισυνταγματικότητας.

Ο νέος νόμος βέβαια θα ανακοινωθεί επίσημα (ή τουλάχιστον έτσι αναμένεται) μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων.  Ωστόσο, μια πρώτη επαφή με τις διατάξεις του θα γίνει στη συνάντηση των πρυτάνεων στο Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου, με οικοδεσπότη το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Κατά τα άλλα, η συζήτηση στην πανεπιστημιακή κοινότητα έχει ανάψει. Αρθρα, αντιπαραθέσεις, προβληματισμοί, ελπίδες. Ολα ανακατεύονται σε ένα εκρηκτικό ακαδημαϊκό κουβάρι, σε μια περίοδο φορτισμένη για τα πανεπιστήμια. Στην έκκληση των «ΝΕΩΝ» για την ανταλλαγή απόψεων απαντούν ένας φοιτητής, μια αντιπρύτανης και δυο εκπρόσωποι της ακαδημαϊκής κοινότητας, έμπειροι διδάσκαλοι αλλά και ερευνητές.

Τα πανεπιστήμια ως θεματοφύλακες της κοινωνικής συνοχής

Της Ιωάννας Λαλιώτου

Οι επέτειοι είναι αφορμή αναστοχασμού και ζύμωσης ιδεών για το μέλλον της κοινωνίας μας και των θεσμών της. Και το 2021 είναι επετειακή χρονιά.

Η δημόσια συζήτηση για το μέλλον των δημοσίων ΑΕΙ και της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι πάντα έντονη για λόγους κοινωνικούς, ιστορικούς και πολιτικούς. Η ιστορία του δημόσιου πανεπιστημίου είναι σύγχρονη της εθνικής μας Ιστορίας, αφού η ίδρυση του πρώτου πανεπιστημιακού ιδρύματος της χώρας, του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ήταν ένα από τα αρχικά βήματα κρατικής συγκρότησης στα πρώτα χρόνια μετά την Εθνική Επανάσταση. Σε περιόδους κρίσης το δημόσιο πανεπιστήμιο λειτούργησε ως βασικός πυλώνας ανθεκτικότητας της ελληνικής κοινωνίας.

Τα πρόσφατα παραδείγματα της παρατεταμένης οικονομικής/δημοσιονομικής κρίσης που ξεκίνησε το 2008 αλλά και της σύγχρονης πανδημικής κρίσης που δοκιμάζει σήμερα τη χώρα μάς θύμισαν κάτι που ίσως λάνθανε την προηγούμενη περίοδο. Τα ιδρύματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης άντεξαν τους κλυδωνισμούς, επέδειξαν αξιοθαύμαστη αντοχή στις αρνητικές συγκυρίες και επιβεβαίωσαν έτσι τον ρόλο τους ως θεματοφυλάκων της κοινωνικής συνοχής σε περιόδους δοκιμασίας.

Πέρα όμως από την ανθεκτικότητα, τα δημόσια πανεπιστήμια επέδειξαν τα τελευταία 15 χρόνια έναν δυναμισμό που οδήγησε σε μια ιστορικά παράδοξη ίσως – δεδομένων των συνθηκών – άνοδο και βελτίωση όλων των δεικτών λειτουργίας τους σε σχέση με την προηγούμενη ιστορία τους. Η πληθώρα ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων τα οποία πλέον έχουμε στη διάθεσή μας αποδεικνύουν ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια βρίσκονται ίσως στην πιο εξωστρεφή, ανταγωνιστικά παραγωγική και αναπτυξιακά δυναμική φάση της ιστορίας τους.

Τα στοιχεία είναι αδιάσειστα: ανάπτυξη καινοτόμων ακαδημαϊκών μονάδων και προγραμμάτων σπουδών, ανάπτυξη της έρευνας και των καινοτόμων εφαρμογών, διεθνοποίηση και ανάπτυξη ξενόγλωσσων προγραμμάτων, ανάπτυξη των υποδομών, συνεχής και σημαντική βελτίωση των θέσεων κατάταξης στις διεθνείς λίστες αξιολόγησης πανεπιστημιακών ιδρυμάτων κ.τ.λ.

Ο πλουραλισμός των απόψεων που εκφράζονται σήμερα δημοσίως ως προς τις αλλαγές στον τρόπο διοίκησης αλλά και στον ακαδημαϊκό σχεδιασμό των ιδρυμάτων είναι κάτι θεμιτό. Η αντιπαράθεση με απόψεις με τις οποίες διαφωνούμε μπορεί να είναι και γόνιμη. Αρκεί η διατύπωση προτάσεων για λύσεις να βασίζεται σε ορθές αποτιμήσεις της παρούσας κατάστασης και των προβλημάτων που καλούμαστε να επιλύσουμε.

Εκείνο που προκαλεί ειλικρινή έκπληξη και απορία είναι ότι οι προτάσεις που προσφάτως είδαν το φως της δημοσιότητας περί αλλαγής της εσωτερικής οργάνωσης και του συστήματος διοίκησης των πανεπιστημίων μοιάζουν να αναφέρονται σε ένα πανεπιστήμιο που δεν υφίσταται: ένα παραπαίον πανεπιστήμιο απορρύθμισης, υστέρησης, στερημένο μηχανισμών λογοδοσίας, ελέγχου και τήρησης της νομιμότητας και των κανόνων χρηστής διοίκησης, ένα πανεπιστήμιο αναποτελεσματικό και χαρακτηριζόμενο από χαμηλές επιδόσεις και προσδοκίες. Ενα πανεπιστήμιο που χρειάζεται κηδεμόνευση, εξωτερική καθοδήγηση, εποπτεία και περιορισμό της εκπροσώπησης μέσω συλλογικών οργάνων για να «γιατρευτεί».

Δεν είμαστε εκεί. Και δεν είναι αυτό το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο. Το 2021, 200 χρόνια μετά την Επανάσταση και κάποια λιγότερα από την ίδρυση του πρώτου πανεπιστημίου της χώρας, είμαστε πασιφανώς αλλού και αλλιώς. Και αυτό δεν είναι θέμα άποψης, είναι μια πραγματικότητα αναντίρρητη που αποτυπώνεται στα αποτελέσματα, τις επιδόσεις, το έργο, τους κόπους και τις προσδοκίες χιλιάδων ανθρώπων που υπηρετούν το δημόσιο πανεπιστήμιο, χιλιάδων φοιτητών/τριών και ερευνητών/-τριών που αποτελούν τη σάρκα και τα οστά της ακαδημαϊκής κοινότητας και, ακόμη, εκατομμυρίων πολιτών αυτής της χώρας που γνωρίζουν την αξία της δημόσιας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης για την προκοπή της κοινωνίας και των παιδιών μας, χιλιάδων οικογενειών που επενδύουν πόρους και προσδοκία και εμπιστοσύνη στα ακαδημαϊκά ιδρύματα του σήμερα.

Ας ανοίξουμε λοιπόν τη συζήτηση. Τη συζήτηση όμως για τα πραγματικά μας προβλήματα. Και ας συναγωνιστούμε για τις κάλλιστες των λύσεων που μπορούν να θεραπεύσουν τις υπαρκτές όμως ανάγκες μας.

Η Ιωάννα Λαλιώτου είναι αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Το πανεπιστήμιο του 21ου αιώνα που εξελίσσεται συνεχώς

Του Γιώργου Καραγιαννίδη

Προσπαθώντας να κωδικοποιήσω σε ένα μικρό κείμενο ποιο πανεπιστήμιο θέλουμε βαδίζοντας προς τα μέσα του 21ου αιώνα, κατέληξα στα παρακάτω

Θέλουμε ένα πανεπιστήμιο ανοιχτό στηn κοινωνία, τις προκλήσεις και τις αντιφάσεις της. Που να τροφοδοτεί την κοινωνία με νέα γνώση και καινοτομία και να ανατροφοδοτείται απ’ αυτή με εμπειρίες από την οικονομική, βιομηχανική, πολιτική και κοινωνική δραστηριότητα, που να προάγει και να ενισχύει κάθε ερευνητική προσπάθεια, χωρίς φραγμούς και εμπόδια,

δημοκρατικό, ανοιχτό σε όλα τα επιστημονικά, πολιτικά και κοινωνικά ρεύματα, στο οποίο δεν θα έχουν καμία θέση ολοκληρωτικές απόψεις και η κάθε μορφής βία που αυτές προσπαθούν να επιβάλλουν, που θα επιστρέφει τα κέρδη από την έρευνα πίσω στο προσωπικό του, ερευνητές και φοιτητές, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, μέσω εσωτερικών ερευνητικών προγραμμάτων και υποτροφιών. Οι ειδικοί λογαριασμοί των ΑΕΙ να μην αποτελούν μηχανισμό συσσώρευσης κερδών, που συνεχώς αξιολογεί το προσωπικό του και αξιολογείται από τους φοιτητές του, που τα όργανα διοίκησης εκλέγονται με δημοκρατικές διαδικασίες και διαφάνεια, μακριά από στημένους μηχανισμούς και συναλλαγές με συντεχνίες, που έχει ισχυρή βούληση να μηδενίσει τη γραφειοκρατία σε όλους τους τομείς, αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία, που το χαρακτηρίζει η αλληλεγγύη σε κοινωνικές ομάδeς όπως τα ΑμεΑ και σέβεται τα δικαιώματα κοινοτήτων όπως η ΛΟΑΤΚΙ, που ενισχύει τη δικαιοσύνη και την διαφάνεια σε όλες τις διαδικασίες στελέχωσης του επιστημονικού και υπαλληλικού δυναμικού, ειδικά δε τις διαδικασίες πρόσληψης και εξέλιξης των μελών ΔΕΠ,

που ενισχύει φοιτητικές ομάδες και δραστηριότητες που δίνουν ζωή στο πανεπιστήμιο και λειτουργούν ως συνδετικοί κρίκοι αλληλεγγύης με την κοινωνία, που ενισχύει τις διεθνείς συνεργασίες και παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις μεγάλες πρωτοβουλίες που λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο.

Eνα τέτοιο πανεπιστήμιο δεν μπορεί παρά να εξελίσσεται συνεχώς, λαμβάνοντaς υπόψη τις δραματικές αλλαγές που συμβαίνουν στην τεχνολογία, την οικονομία και την εργασία.

Ο Γιώργος Καραγιαννίδης είναι καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΑΠΘ

Ενας υδροκέφαλος νόμος για τα ΑΕΙ ή αλλιώς τα μπρος-πίσω

Της Εφης Μπάσδρα

Η ιστορία αναδιάρθρωσης των ΑΕΙ με την εισαγωγή νέων νόμων για την ανασυγκρότηση και τον εκσυγχρονισμό τους δεν φαίνεται να έχει τέλος στη χώρα μας. Τα μπρος-πίσω στους νόμους που διέπουν τη λειτουργία τους και οι αλλεπάλληλες αλλαγές που εισάγονται και δεν εφαρμόζονται, περισσότερο σύγχυση προκαλούν παρά αντιμετωπίζουν τα χρόνια προβλήματα και τις ανάγκες των πανεπιστημίων.

Η πρόσφατη θεσμοθέτηση της πανεπιστημιακής αστυνομίας και η ρύθμιση του ζητήματος των αιωνίων φοιτητών αποτελούν τέτοια παραδείγματα. Κανένα από τα δύο δεν εφαρμόστηκε!

Η πρόσφατη πρωτοβουλία του ιδρύματος Μποδοσάκη για τον νέο νόμο που θα διέπει τη λειτουργία των ΑΕΙ ξαναφέρνει στη δημόσια συζήτηση το θέμα των συμβουλίων και τον τρόπο διοίκησης των πανεπιστημίων. Ενα θέμα ζωτικής σημασίας που αποτέλεσε και το μεγαλύτερο σημείο τριβής στον προηγούμενο νόμο-πλαίσιο 4009/11. Τα συμβούλια διοίκησης λειτουργούν σε πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού με προσωπικότητες της επιστήμης, των γραμμάτων, των τεχνών, επιφανή πρόσωπα του οικονομικού και κοινωνικού γίγνεσθαι της χώρας και της διασποράς με ρόλο οραματικά συμβουλευτικό και καθοδηγητικό των ακαδημαϊκών οργάνων του ιδρύματος, βλέπε πρυτάνεως, πρυτανικών αρχών, συγκλήτου, κοσμητόρων και προέδρων τμημάτων.

Η νέα έκδοση όπως παρουσιάστηκε επανέρχεται στο θέμα διοίκησης των πανεπιστημίων, καθιστώντας τα συμβούλια ιδρύματος τη μία και μόνη αρχή που θα διοικεί μάλλον ανεξέλεγκτα τα ιδρύματα, αφού όλα θα αποφασίζονται από το εννεαμελές πανίσχυρο συμβούλιο ιδρύματος. Αυτό θα επιλέγει τον πρύτανη, τους αντιπρυτάνεις, τους κοσμήτορες, τους προέδρους τμημάτων, αυτό θα διοικεί τους ειδικούς λογαριασμούς των ιδρυμάτων, θα αποφασίζει για την περιουσία αλλά και για την ανάπτυξη και κατανομή θέσεων στο πανεπιστήμιο. Με λίγα λόγια, τα πάντα όλα, δημιουργώντας ένα υδροκέφαλο και άκρως συγκεντρωτικό τρόπο διοίκησης χωρίς τα «checks and balancies» που διέπουν τη λειτουργία δημοκρατικά ώριμων ιδρυμάτων και που φανερώνουν σοβαρό έλλειμμα εμπιστοσύνης σε εγκαθιδρυμένους και συνταγματικά προστατευόμενους θεσμούς, όπως γνωμοδότησαν στο παρελθόν ακαδημαϊκοί δάσκαλοι, σημερινά μέλη της κυβέρνησης.

Και κάτι τελευταίο και σημαντικό: οι ρυθμίσεις για τον πρύτανη και τα λοιπά όργανα (διάρκεια θητείας, κοινό ψηφοδέλτιο κ.λπ.) νομοθετήθηκαν και ψηφίστηκαν μόλις πέρυσι από την τωρινή Βουλή, για την αρτιότητα και αναγκαιότητα των οποίων επιχειρηματολόγησε μετ’ επιτάσεως η σημερινή ηγεσία του υπουργείου. Ποιον εξυπηρετούν και προς τι οι εκ νέου αλλαγές, αν δεν αποτελούν μια αστοχία κεκτημένης ταχύτητας, μάλλον, της πρότασης που κατατέθηκε;

Η Εφη Μπάσδρα είναι καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, πρώην πρόεδρος του ΙΚΥ

Ο διττός ρόλος των ΑΕΙ

Του Γιώργου Βάσιου

Τι ΑΕΙ θέλουμε; Δύσκολη ερώτηση. Από πού να το πιάσεις και πού να το αφήσεις… Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα αποτελούν κομβικό σταθμό στη ζωή μας και χρειάζεται να εκπληρώνουν πολλούς ρόλους, εκ των οποίων κάποιοι είναι ιδιαίτερα απαιτητικοί και εναποθέτουν μεγάλα φορτία στους ώμους τους. Προσπαθώντας να συγκεντρώσω τις βασικότερες προσδοκίες ενός νέου από τα πανεπιστήμια, λίγες λέξεις δεν αρκούν. Από τη μία είναι απαραίτητο να διεκπεραιώνουν τον εκπαιδευτικό τους ρόλο και να μεταδίδουν στους φοιτητές τις δεξιότητες οι οποίες θα συμβάλουν καθοριστικά στην επαγγελματική τους κατάρτιση. Από την άλλη, όμως, έχουν απέναντί τους ανθρώπους που μόλις έχουν ενηλικιωθεί και οφείλουν να τους ανοίξουν και άλλους δρόμους της ζωής, πέρα από τον ρόλο ενός «ακόμα μεγαλύτερου σχολείου». Ας εξετάσουμε λοιπόν σε μεγαλύτερο βάθος ποιοι από αυτούς τους ρόλους υποδύονται σωστά από τα ΑΕΙ και ποιοι χρειάζονται περισσότερες… πρόβες.

Ξεκινώντας από τον τεχνοκρατικό τομέα, τα ελληνικά ΑΕΙ προσφέρουν στους νέους πολύ υψηλού επιπέδου γνώσεις καθώς επανδρώνονται με ικανότατους καθηγητές στη συντριπτική τους πλειοψηφία. Αυτό φαίνεται άλλωστε και από τις διακρίσεις που λαμβάνουν και την έρευνα που διεξάγουν στα εργαστήρια ή τις βιβλιοθήκες τους, η οποία πολλές φορές είναι στην αιχμή της επιστημονικής κοινότητας. Ομως, αυτό το πολύ υψηλό πνευματικό επίπεδο αντιπαρατίθεται με πολύ χαμηλής ποιότητας υλικοτεχνικές υποδομές. Σε πολλές περιπτώσεις, υπάρχουν ελλείψεις σε βασικές ανάγκες, όπως εργαστηριακό εξοπλισμό ή θέρμανση, καθιστώντας την παρουσίαση αυτού του υψηλού πνευματικού επιπέδου την αχίλλειο πτέρνα του.

,Επομένως, ένα σημείο βελτίωσης είναι η εικόνα των ΑΕΙ, η οποία έχει έναν μη αμελητέο ρόλο στην εντύπωση του νέου ανθρώπου. Παρ’ όλα αυτά, εκεί που το ελληνικό πανεπιστήμιο έχει περιθώρια βελτίωσης είναι στη σχετικά «μονόπλευρη» αντιμετώπιση του ρόλου του ως οργάνου διαμόρφωσης του χαρακτήρα ενός νέου ανθρώπου. Βέβαια, το κάθε τμήμα δίνει τη δυνατότητα στον φοιτητή να εξερευνήσει το αντικείμενο στην πληρότητά του καθώς διοργανώνονται δράσεις σχετικές με αυτό και τα διαφορετικά πεδία εφαρμογών του, κάτι που είναι πολύ θετικό και πρέπει να μείνει.

Ομως, συμπληρωματικά, θα έπρεπε να δίνει την ευκαιρία στον φοιτητή να εξοικειωθεί και με άλλες, πιο καθημερινές πτυχές της ζωής. Επί παραδείγματι, μέσα από ομίλους οι οποίοι θα οργανώνονται από εθελοντές φοιτητές ή καθηγητές, μπορεί να δοθεί η ευκαιρία σε έναν νέο ο οποίος το επιθυμεί να γνωρίσει τις τέχνες, τον αθλητισμό ή να λάβει κάποιες βασικές γνώσεις σε απαραίτητα τμήματα της ανθρώπινης συνύπαρξης, όπως αρχές της φιλοσοφίας και της οικονομικής ή κοινωνικής επιστήμης. Ετσι, το πανεπιστήμιο θα μπορέσει να δώσει την ευκαιρία στον νέο να καλλιεργηθεί πολύπλευρα, εξασφαλίζοντας την αρμονικότερη ενσωμάτωσή του στην κοινωνία.

Συμπερασματικά, ο τρόπος με τον οποίο πορεύεται το ελληνικό πανεπιστήμιο εφάπτεται με τις προσδοκίες ενός νέου, όμως υπάρχει η ανάγκη για τη διόρθωση κάποιων βασικών ελλείψεών του και πολύς χώρος στον οποίο μπορεί να εξελιχθεί.

Ο Γιώργος Βάσιος είναι φοιτητής του Τμήματος Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ