Γκρίζοι χάρτες

Σχεδόν όλοι οι λαοί θεωρούν ότι έχουν μια ιστορία μεγαλύτερη από εκείνη που μπορούν να προσεγγίσουν και, ακόμη περισσότερο, από εκείνη που γράφουν, ζουν οι ίδιοι και μπορούν να διαχειριστούν. Υπό αυτό το πρίσμα, η πόζα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον πιστό σύμμαχό του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, τον ηγέτη του ακροδεξιού κόμματος εθνικιστικής δράσης (ΜΗΡ), των «Γκρίζων Λύκων», έχοντας στα χέρια τον «τουρκικό παγκόσμιο χάρτη», αποσκοπούσε σε εσωτερική κατανάλωση και μόνον, έστω και εάν κινείται σε μια φαντασιακή χωροχρονικότητα. Σε μια προσπάθεια ανύψωσης του ηθικού της τουρκικής κοινωνίας που δοκιμάζεται στα σουπερμάρκετ, κάθε μέσο μπορεί να χρησιμοποιεί. Ακόμη κι αν τα δεινά συνεχισθούν από την κατάρρευση της τουρκικής λίρας, υπάρχει εκεί έξω ένα μεγαλειώδες τουρκικό έθνος που έχει αντέξει αιώνες επί αιώνων και θα αντέξει και σήμερα.

Το μήνυμα που επιχείρησαν να εκπέμψουν Ερντογάν και Μπαχτσελί ίσως είχε τους ίδιους ως πρώτους αποδέκτες, αφού με τoν «παγκόσμιο τουρκικό χάρτη» στα χέρια επεδίωξαν να καλύψουν και τις δικές τους ανάγκες. Το τουρκικό γένος που διαφημίζουν έχει απλωθεί από τη Σιβηρία, τη Μογγολία και τον κινέζικο Βορρά έως τη Βαλκανική. Παρά τις ενστάσεις ιστορικών που διαχωρίζουν το τουρκικό έθνος από τις γενικότερες φυλές των τουρκογενών, στο Ακ Σαράι είναι προφανές ότι βλέπουν από τη Σιβηρία έως τα Βαλκάνια τους διαδοχικούς κρίκους της ίδιας αλυσίδας. Η συντριβή του Βαγιαζήτ από τον Ταμερλάνο, άλλωστε, το 1402 στο μεγάλο οροπέδιο της Αγκυρας καταγράφεται από τους σημερινούς Τούρκους περίπου ως μια εμφυλιοπολεμική σύγκρουση και όχι ως μάχη διαφορετικών φυλών που ξεκίνησαν από τις ασιατικές στέπες.

Η ανάγνωση της ιστορίας ως τακτική εθνικής ψυχολογικής ενίσχυσης δεν είναι προνόμιο μόνο των Τούρκων. Στα καθ’ ημάς, υπάρχουν πολλοί που ψάχνουν τον Ηλιο της Βεργίνας στα σύνορα του Μπανγκλαντές, θεωρώντας ότι τα ελληνικά όρια βρίσκονται πέρα από τον Γάγγη. Ακόμη και σήμερα χιλιάδες Ισπανοί αισθάνονται κληρονόμοι μιας αυτοκρατορίας «όπου ο ήλιος δεν έδυε ποτέ», καθώς στον 16ο και 17ο αιώνα της δικής τους αποικιοκρατίας υπήρχε σίγουρα μέσα στο 24ωρο κάποιο μέρος του πλανήτη που είχε μέρα και τα ισπανικά λάβαρα ήταν εκεί υψωμένα. Κάτι ανάλογο αναπολούν και οι Βρετανοί που προτίμησαν το Brexit με την προσδοκία ότι μέσα από μια αυτόνομη πορεία θα καταφέρουν να αναβιώσουν κάτι από τη δική τους αυτοκρατορία.

Ο μεγαλοϊδεατισμός που αναδεικνύει το δώρο του Μπαχτσελί στον Ερντογάν, συνεπώς, δεν αποτελεί από μόνος του πρόβλημα που θα έπρεπε να απασχολεί ιδιαίτερα τη διεθνή κοινότητα. Μπορεί η Μόσχα να αντέδρασε και η Αθήνα να κατέγραψε την πόζα ως ακόμη μία πρόκληση, αλλά η κίνηση περισσότερο έκανε φανερή την ανησυχία της τουρκικής ηγεσίας για το ενδεχόμενο να βρεθεί αντιμέτωπη στο εσωτερικό με ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Τα επικοινωνιακά αντίδοτα που αναζητεί σήμερα ο Ερντογάν δείχνουν αυτή την ώρα άσφαιρα πυρά – που πιθανότητα δεν ενθουσιάζουν ούτε την τουρκική κοινωνία. Θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε πρόβλημα, ωστόσο, εάν απέναντι σε ένα σκηνικό οικονομικού και κοινωνικού χάους, ο τούρκος πρόεδρος δώσει προβάδισμα στις ακραίες εθνικιστικές φωνές και, αναζητώντας αντιπερισπασμούς,  παρασυρθεί σε ένα παιχνίδι νέων προκλήσεων που θα επανέφεραν και τις ανησυχίες για θερμά επεισόδια. Είναι εξίσου προφανές ότι σε αυτή την περίπτωση, κάθε πρόκληση της Αγκυρας θα στοχεύει στη δυτική πλευρά του χάρτη και όχι στη στέπα του Αλτάι.