Ενριέτα Λακς – Η γυναίκα με τα «αθάνατα» κύτταρα – Πώς βοήθησαν στην ανάπτυξη των εμβολίων για τον κοροναϊό

Οι περισσότεροι δεν έχουμε ακούσει ούτε το όνομα της Ενριέτα Λακς, όμως, η ανθρωπότητα της χρωστάει πολλά. Η ίδια πέθανε πρόωρα. Σε ηλικία 31 ετών, το 1951. Αυτό που άφησε, όμως, πίσω της ήταν τα «αθάνατα» κύτταρά της που αποτέλεσαν ένα μοναδικό δώρο στους επιστήμονες.

Για να αναγνωριστεί η συνεισφορά της στις επιστήμες χρειάστηκαν να περάσουν δεκαετίες, κάτι για το οποίο διαμαρτύρεται έντονα η οικογένειά της. «Τα κύτταρά της είναι αθάνατα, άλλαξαν τον κόσμο», ανέφερε πρόσφατα ο εγγονός της Άλφρεντ Κάρτερ σε εκδήλωση στη Γενεύη.

Εκεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) τίμησε τη μνήμη της 70 χρόνια μετά τον θάνατό της. H Λακς εισήχθη με αιμορραγία στο νοσοκομείο Τζοπ Χόπκινς της Βαλτιμόρης. Οι γιατροί διέγνωσαν ότι είχε καρκίνο της μήτρας. Λίγους μήνες αργότερα πέθανε, παρά τη θεραπεία που έλαβε. Η μορφή του καρκίνου από την οποία έπασχε η Λακς ήταν τόσο επιθετική, που τα καρκινικά κύτταρα διπλασιάζονταν κάθε 24 ώρες.

Η κυτταρική σειρά HeLa

Ο γιατρός της Τζωρτζ Γκέι και η σύζυγός του Μάργκαρετ αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν κάποια από τα κύτταρα της της Λακς για ερευνητικούς σκοπούς. Παρατήρησαν ότι σε αντίθεση με τα κύτταρα άλλων, τα δικά της κύτταρα μπορούσαν να επιβιώσουν εκτός σώματος για πολύ. Η κυτταρική σειρά ΗeLa, όπως είναι γνωστή στους ιατρικούς κύκλους, πήρε το όνομά της από την Ενριέτα Λακς (Henrietta Lacks).

Σύμφωνα με τον Σούμια Σουαμινάθαν, επικεφαλής επιστήμονα στον ΠΟΥ, από τα πρωτόλεια κύτταρα της Λακς παρήχθησαν 50 εκατομμύρια τόνοι κυττάρων, αποτελώντας έτσι έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της σύγχρονης ιατρικής. Πάνω από 75.000 ιατρικές μελέτες βασίστηκαν στα κύτταρα HeLa. Χάρη σε αυτά παρήχθη το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας, φάρμακα για διάφορες μορφές καρκίνου, για τη λευχαιμία, το AIDS, τη νόσο Πάρκινσον. Όπως επισήμανε ο επικεφαλής επιστήμονας του ΠΟΥ, η κυτταρική γραμμή ΗeLa έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην ανάπτυξη των εμβολίων για τον κοροναϊό.

Τα κέρδη για τις φαρμακευτικές

Γεγονός είναι επίσης ότι πολλές φαρμακευτικές εταιρείες έχουν κατοχυρώσει ευρεσιτεχνίες βασισμένες στα κύτταρα της Ενριέτα Λακς. Ο Γερμανός ερευνητής του καρκίνου Χάραλντ τσουρ Χάουζεν χάρη σε αυτά κατασκεύασε το εμβόλιο για τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων HPV. Γι αυτό έλαβε το Νομπέλ Ιατρικής. Σε όλα τα παραπάνω δεν αναφέρθηκε ποτέ το όνομα της Λακς ή της οικογένειάς της, ενώ και η τιμητική εκδήλωση στη μνήμη της άργησε να έρθει από τον ΠΟΥ, 70 χρόνια μετά τον θάνατό της. Τα εγγόνια και τα δισέγγονά της που έφτασαν στη Γενεύη για την τελετή ένιωσαν χαρά αλλά και πικρία.

Πώς έγινε γνωστή

Στην πραγματικότητα η Ενριέτα Λακς έγινε γνωστή το 2010 μέσα από ένα βιβλίο με τίτλο «Η αιώνια ζωή της Ενριέτα Λακς» της δημοσιογράφου Ρεμπέκα Σκλουτ. Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος είχε μιλήσει τότε για τον θυμό της οικογένειας. Πίσω από την εκμετάλλευση των κυττάρων της Ενριέτα Λακς βρίσκεται, κατά την Σκλουπ, ο ρατσισμός έναντι των Αφροαμερικανών τη δεκαετία του 50. Η Λακς ήταν μια άγνωστη, φτωχή Αμερικανίδα.

«Εκμεταλλεύθηκαν την Ενριέτα Λακς»

Οι γιατροί αγνόησαν και δεν σεβάστηκαν τα προσωπικά δεδομένα της ασθενούς. «Εκμεταλλεύθηκαν την Ενριέτα Λακς», ανέφερε ο επικεφαλής του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους. Τα κύτταρά της αφαιρέθηκαν από το σώμα της χωρίς την άδειά της. Όπως ανέφερε ο Γκεμπεγέζους, αν η ίδια γνώριζε ότι τα κύτταρά της θα έσωζαν μελλοντικά άλλες ανθρώπινες ζωές, σίγουρα θα συμφωνούσε. «Αλλά ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα».

Από την πλευρά της η οικογένειά Λακς έχει ξεκινήσει τη δική της καμπάνια με τον τίτλο HeLa 100 με στόχο να γίνει γνωστή η ιστορία και η συμβολή της Ενριέτα Λακς στον κόσμο. Συγχρόνως στις αρχές Οκτωβρίου, 70 χρόνια από τον θάνατό της, η οικογένεια Λακς κατέθεσε αγωγή κατά εταιρείας βιοτεχνολογίας. Αναμένεται να ακολουθήσουν κι άλλες.