Πανδημία κοροναϊού – Το «μετέωρο βήμα» της Αφρικής

«Πώς διπλασιάζει κανείς την ανισότητα και την αδικία; Αρνείται σε χώρες εμβόλια, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται παραλλαγές του ιού και, στη συνέχεια, όταν αυτό συμβεί, να επιβάλλει ταξιδιωτικούς περιορισμούς».

Καυστικό και ευθύβολο, το σχόλιο αναρτήθηκε στο Twitter.

Ανήκει στον Δρ. Πίτερ Σίνγκερ, ειδικό σύμβουλο του γενικού διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Τέντρος Αντάνομ Γκεμπρεγέσους.

Και έγινε στη βαριά «σκιά» του παγκόσμιου συναγερμού για τη νέα παραλλαγή του κοροναϊού με εξαιρετικά υψηλό αριθμό μεταλλάξεων, που καταγράφηκε πρώτη φορά στις 11 Νοεμβρίου στην περίκλειστη Μποτσουάνα και έπειτα στη γειτονική Νότια Αφρική.

Ονομάστηκε από τον ΠΟΥ «Όμικρον». Και πλέον χαρακτηρίζεται επίσημα «παραλλαγή ανησυχίας», ενόσω τα κρούσματά της αυξάνονται σε αριθμό και χώρες.

How do you double down on inequity and injustice? Deny countries vaccines so they generate variants and then when they do impose travel restrictions.

— Dr. Peter A Singer, OC (@PeterASinger) November 25, 2021

Το «δια ταύτα» της ανάρτησης είχε να κάνει -ορθώς- με την διαιωνιζόμενη ανισότητα στην πρόσβαση στα εμβόλια, που ο ΠΟΥ προειδοποιεί εδώ και μήνες ότι θα καθιστούσε τις ανεμβολίαστες υπανάπτυκτες χώρες δυνητικά «εκκολαπτήρια» επικίνδυνων μεταλλάξεων (κάτι που θεωρητικά ισχύει σήμερα και με τους «θύλακες» των εκ πεποιθήσεως ανεμβολίαστων της Δύσης).

Παρ’ όλα αυτά, το σχόλιο του Δρ.Σίνγκερ προκάλεσε κριτική στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με χρήστες του Twitter να επισημαίνουν ότι το νέο πρόβλημα που εντοπίζεται σε αρκετές αφρικανικές χώρες δεν έγκειται πλέον τόσο στην προμήθεια δόσεων, όσο στους ρυθμούς χορήγησή τους, και δη στη Νότια Αφρική.

Τη χώρα, όπου πέρυσι τον Οκτώβριο -απουσία εμβολίων- καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα της παραλλαγής «Βήτα» και τώρα, υπό εντελώς διαφορετικές συνθήκες, θεωρείται εστία της νέας παραλλαγής «Όμικρον».

Προσφορά vs ζήτησης

Μόλις την περασμένη Τετάρτη, το πρακτορείο Reuters αποκάλυψε ότι η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής ζήτησε από την Pfizer και την Johnson & Johnson να καθυστερήσουν τις νέες παραδόσεις εμβολίων.

Ως αιτία, ανέφερε ότι έχει ήδη 16,8 εκατομμύρια δόσεις αδιάθετες, σε απόθεμα, λόγω φθίνουσας ζήτησης, σε μία χώρα πληθυσμού 60 εκατομμυρίων κατοίκων.

Είχε προηγηθεί, στα μέσα Φεβρουαρίου, η αναστολή της έναρξης του εμβολιαστικού προγράμματος κατά της COVID-19, που θα γινόταν τότε με το σκεύασμα της AstraZeneca, καθώς εκφράστηκαν αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητά του έναντι της παραλλαγής «Βήτα».

Έκτοτε, η ρυθμιστική αρχή υγείας της Νότιας Αφρικής SAHPRA αποφάσισε να μην εγκρίνει τη χορήγηση του ρωσικού εμβολίου Sputnik V, εν μέσω ανησυχιών ότι μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ευπάθεια των ανδρών στον HIV.

Σήμερα, έπειτα και από αυτές τις παλινδρομήσεις, το ποσοστό των εμβολιασμένων και με τις δύο δόσεις εμβολίων είναι μόλις 24% στη Νότια Αφρική: ούτε το μισό από τον αρχικό στόχο της κυβέρνησης έως τα τέλη του έτους, μακράν πιο χαμηλό από αυτά των πλούσιων κρατών, αλλά σαφώς υψηλότερο από τον μέσο όρο στην αφρικανική ήπειρο, που μετά βίας ξεπερνά το 7%.

«Στην πραγματικότητα, λαμβάνουμε εμβόλια πιο γρήγορα από ό,τι τα χορηγούμε αυτή τη στιγμή», δήλωσε εκπρόσωπος του νοτιοαφρικανικού υπουργείου Υγείας. «Με βάση την τρέχουσα χρήση, έχουμε απόθεμα για 158 ημέρες».

«Υπάρχει αρκετή απάθεια και διστακτικότητα», επισημαίνει ο Σαμπίρ Μάντχι, καθηγητής εμβολιολογίας στο Πανεπιστήμιο Βιτβάτερσραντ, στο Γιοχάνεσμπουργκ.

Πριν καν μάλιστα εντοπιστεί η παραλλαγή «Όμικρον», προειδοποιούσε ότι τα χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού μπορεί να οδηγήσουν σε ένα τέταρτο κύμα από τον Δεκέμβριο, παρά το ότι στο νότιο ημισφαίριο είναι τώρα καλοκαίρι.

Επεσήμανε, δε, ότι τα ετερογενή ποσοστά οροθετικών στις νοτιοαφρικανικές επαρχίες καθιστούν δύσκολη την πρόβλεψη για το ποιες περιοχές θα πληγούν περισσότερο.

Σε μία προσπάθεια να ενισχύσει τώρα το εμβολιαστικό της πρόγραμμα, η κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής δημιουργεί κινητά κέντρα εμβολιασμού. Δίνει κουπόνια για ψώνια στο σούπερ μάρκετ ως επιβράβευση σε όσους άνω των 50 ετών λαμβάνουν την πρώτη δόση. Ενώ απηύθυνε έκκληση στους τοπικούς ηγέτες να βοηθήσουν στη διάδοση του μηνύματος υπέρ του εμβολιασμού. Εν τω μεταξύ, άρχισε και η χορήγηση δόσεων σε εφήβους ηλικίας 12-17 ετών.

Τώρα, ωστόσο, εκτιμάται ότι περίπου το 90% των νέων κρουσμάτων στην περιοχή του Γκαουτένγκ (που περιλαμβάνει το Γιοχάνεσμπουργκ και την Πρετόρια και είναι η οικονομικά πιο ανεπτυγμένη περιοχή της χώρας) οφείλονται στη νέα παραλλαγή.

Πλέον «το βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί», τόνισε ο διευθυντής του Κέντρου Αντιμετώπισης Επιδημιών στη Νότια Αφρική, Τούλιο ντε Ολιβέιρα, «είναι ποια ακριβώς επίδραση έχει στα εμβόλια».

This new variant, B.1.1.529 seems to spread very quick! In less than 2 weeks now dominates all infections following a devastating Delta wave in South Africa (Blue new variant, now at 75% of last genomes and soon to reach 100%) pic.twitter.com/Z9mde45Qe0

— Tulio de Oliveira (@Tuliodna) November 25, 2021

Συναγερμός για τον κίνδυνο εξάπλωσης

«Η Νότια Αφρική και η Αφρική θα χρειαστούν υποστήριξη (οικονομική, δημόσια υγεία, επιστημονική) για να την ελέγξουν,  ώστε να μην εξαπλωθεί στον κόσμο», έγραψε ντε Ολιβέιρα στο Twitter. «Ο φτωχός και αδικημένος πληθυσμός μας δεν μπορεί να είναι σε αποκλεισμό, χωρίς οικονομική υποστήριξη».

Στο μεσοδιάστημα, σύμφωνα με τον Σταύρο Νικολάου, διευθύνοντα σύμβουλο της Aspen Pharmacare- η οποία συσκευάζει 25 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων Johnson & Johnson το μήνα στη Νότια Αφρική, στο πλαίσιο συμφωνίας με την Αφρικανική Ένωση- οι περισσότερες δόσεις που προορίζονταν για τα νοτιοαφρικανικά εδάφη θα διοχευτευτούν στην υπόλοιπη ήπειρο.

Σε άλλες αφρικανικές χώρες πουλήθηκαν στις αρχές του χρόνου και το ένα εκατομμύριο δόσεις της AstraZeneca, που αποφάσισε να μην χρησιμοποιήσει η Νότια Αφρική.

Στη δε όμορη Μποτσουάνα -από τις ταχύτερες πια αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου, που είναι σε στενή σύνδεση με τη βορειοαφρικανική- το ποσοστό των πλήρως εμβολιασμένων (εν προκειμένω με δύο δόσεις εμβολίου) είναι στο 20%: πολύ πιο κάτω και τον μέσο όρο στη Δύση, επίσης αρκετά πάνω όμως τον τραγικά χαμηλό μέσο όσο στο σύνολο της Αφρικής.

Στη γειτονική Ναμίμπια, εν τω μεταξύ -όπου οι πλήρως εμβολιασμένοι ανέρχονται μόλις στο 11%- οι αρχές προειδοποίησαν μόλις την περασμένη Πέμπτη ότι περισσότερες από 268.000 δόσεις εμβολίων της AstraZeneca και της Pfizer κινδυνεύουν να καταλήξουν στα σκουπίδια (περίπου 50.000 την επόμενη εβδομάδα), καθώς εντείνεται η διστακτικότητα των πολιτών απέναντι στα εμβόλια.

Με «ταβάνι» το 27% κυμαίνονται τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης και των υπόλοιπων κρατών στον νότο της Αφρικής, που πρακτικά τώρα μπαίνουν σε απομόνωση -μέσω ταξιδιωτικών περιορισμών- από τον υπόλοιπο κόσμο.

Πέρα από τη Μποτσουάνα και τη Νότιο Αφρικη, τα περισσότερα μέτρα που λαμβάνονται αφορούν επίσης τη Ναμίμπια, τη Ζιμπάμπουε, το Λεσότο, τη Μοζαμβίκη, το Εσουατίνι (πρώην Ζουαζιλάνδη) και το Μαλάουι.

Εμβολιασμοί μετ’ εμποδίων

Χάρη στην κινητοποίηση της Αφρικανικής Ένωσης, σε διμερείς συμφωνίες και στην -καθυστερημένη, ελλείψει υλοποιημένων δωρεών από τις πλούσιες χώρες- διανομή από το πρόγραμμα COVAX, η προμήθεια εμβολίων κατά της Covid-19 αυξάνεται στην αφρικανική ήπειρο. Και κατά πολλούς, πια, κατόπιν εορτής…

Μέχρι στιγμής, μόνο μέσω της COVAX έχουν διανεμηθεί περίπου 330 εκατομμύρια δόσεις: σαφώς λίγες για μια ήπειρο 1,3 δισεκατομμυρίων κατοίκων, όπου από την αρχή της πανδημίας έχουν καταγραφεί περισσότερα από 8,6 εκατομμύρια κρούσματα και 221.000 θάνατοι από την COVID-19.

Ωστόσο, «μόνο το 55% των εμβολίων που έχουν φτάσει στην ήπειρο έχουν χρησιμοποιηθεί», ανέφερε σε συνέντευξη Τύπου την Πέμπτη ο Τζον Νκένγκασονγκ, διευθυντής των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) της Αφρικής.

«Απευθύνουμε έκκληση σε όλους τους Αφρικανούς που έχουν πρόσβαση σε εμβόλια να πάνε να κάνουν τις δόσεις τους», συμπλήρωσε, «γιατί μόνο έτσι μπορούμε να προστατευτούμε».

Ο αργός και δη φθίνων ρυθμός των εμβολιασμών, ανέφερε, δεν οφείλεται πλέον στην έλλειψη εμβολίων, αλλά εν μέρει στη  διστακτικότητα του πληθυσμού και, πρωτίστως, στο γεγονός ότι τα δίκτυα διανομής είναι ανεπαρκή (συμπεριλαμβανομένων των υποδομών κατάψυξης), ώστε οι δόσεις να φτάσουν από το αεροδρόμιο, στο μπράτσο.

Οι μεγαλύτεροι υλικοτεχνικοί φραγμοί υπάρχουν στις απόμακρες αγροτικές περιοχές. Ένα δεύτερο σημαντικό εμπόδιο είναι η υποστελέχωση του υγειονομικού τομέα στην Αφρική εν γένει.

Από τους δε υφιστάμενους εργαζόμενους στον τομέα υγείας της ηπείρου, σχεδόν μόλις ένας στους τέσσερις (27%) έχει εμβολιαστεί και με τις δύο δόσεις εμβολίου, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΠΟΥ.

Κατά τον ο Δρ Ματσιντίσο Μοέτι, περιφερειακό διευθυντή του ΠΟΥ για την Αφρική, οι βασικοί λόγοι για το χαμηλό αυτό ποσοστό είναι η διστακτικότητα των ίδιων των υγειονομικών έναντι των εμβολίων και η έλλειψη υπηρεσιών εμβολιασμού, ειδικά στις αγροτικές κοινότητες.

Όμως, σε έναν φαύλο κύκλο, «οποιαδήποτε απώλεια αυτών των εργαζομένων πρώτης γραμμής από την COVID-19, λόγω ασθένειας ή θανάτου, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την δυνατότητα παροχής υπηρεσιών», υπογράμμισε το γραφείο του ΠΟΥ στη Νιγηρία: την πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής, όπου μόνο 18% των υγειονομικών έχει εμβολιαστεί πλήρως.

Τάση, που εντείνει τη δυσπιστία και στον γενικό πληθυσμό. Αυτήν επίσης υποδαυλίζουν, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η παραπληροφόρηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η γενικόρετη σύγχυση ως προς την ασφάλεια των εμβολίων που αποστέλλονται στην Αφρική (που οδήγησε πολλές χώρες της να επιστρέψουν τελικά τις παρτίδες του AstraZeneca, μεταξύ αυτών και το Κονγκό, με το σημερινό 2,3% των πλήρως εμβολιασμένων).

Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Αλλά και η έλλειψη εμπιστοσύνης σε τοπικές -συχνά αυταρχικές ή διεφθαρμένες- κυβερνήσεις.

Ως μέτρο άσκησης πίεσης, εν τω μεταξύ, έχουν αρχίσει να επιβάλλονται μέτρα προς ενίσχυση της ανοσοποίησης και στην Αφρική.

Είτε με υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών για τους εργαζομένους, όπως στη Ζιμπάμπουε,  η οποία επίσης αναφέρει περίσσευμα εμβολίων (κυρίως κινεζικής παρασκευής), εν μέσω καταγγελιών για ανισομερή διανομή σε βάρος των φτωχότερων κατοίκων.

Είτε με μίνι καραντίνα τους ανεμβολίαστους, όπως αποφασίστηκε στην Κένυα, όπου από τις 21 Δεκεμβρίου θα τους απαγορεύεται η πρόσβαση σε δημόσιες δομές και ΜΜΜ, καθώς το ποσοστό των πλήρως εμβολιασμένων είναι καθηλωμένο στο 10% και παραμένουν αδιάθετες οι μισές από τα 11 εκατομμύρια δόσεις που έχει ήδη παραλάβει η χώρα.

Προφανώς το θέμα της ανισότητας στην πρόσβαση στα εμβόλια παραμένει μείζον στην Αφρική (και όχι μόνο), επαναφέροντας στο προσκήνιο το «καυτό» ζήτημα της πατέντας των εμβολίων.

Ως έχουν πάντως τώρα τα πράγματα, τόνισε ο Δρ. Μοέτι, «θα είναι καλό να εξισορροπηθούν οι προσεγγίσεις της πειθούς, της ανταλλαγής πληροφοριών, της επέκτασης της ικανότητας παράδοσης δόσεων και της εντατικοποίησης των εκστρατειών εμβολιασμού».