Μάντης Κάλχας: «Με προσκαλείς, διίφιλε Πηλείδη, να εξηγήσω, πώς εγεννήθηκε ο θυμός του μακροβόλου Φοίβου.   θέλει το ειπώ. μόνο εσύ στοχάσου και όμοσέ μου να με βοηθήσεις πρόθυμα με λόγον και με χέρι, ότι θ’ ανάψω την χολήν ανδρός που των Αργείων δεσπόζει και όλ’ οι Αχαιοί του είναι υποταγμένοι».

 
Ηφαιστος: «Αντίσταση δεν έχει ο Βροντοφόρος. άλλη φορά το ετόλμησα, και αυτός από τον πόδα μ’ έπιασε και μ’ απόλυσε του Ολύμπου απ’ το κατώφλι».

Τα αποσπάσματα προέρχονται από τη μετάφραση του Ιάκωβου Πολυλά στην «Ιλιάδα», η οποία διδάσκεται στη Β’ Γυμνασίου. Χωρίς διάθεση εύκολης καταγγελίας, η «ηλικία» που κουβαλά το γλωσσικό αφήγημα δείχνει και τα όρια στη διαδικασία πρόσληψης. Η δυσκολία φαίνεται δευτερευόντως και από την ανάγκη των συνοδευτικών σχολίων (στο κάτω μέρος της σελίδας), μεγάλο μέρος των οποίων συνιστούν «μετάφραση της μετάφρασης». Η αξία του μεταφράσματος Πολυλά έχει δεδομένη θέση στη διαχρονία του γλωσσικού ζητήματος, καθώς ο κερκυραίος μαθητής του Σολωμού υπερασπίζεται στην εποχή του (1825 – 1896) μια δημοτική γλώσσα ικανή να εκφράζει υψηλές έννοιες και ιδανικά. Η χρήση ωστόσο της συγκεκριμένης μετάφρασης θέτει ερωτήματα για τον βαθμό εξοικείωσης της νεότερης γενιάς με τα διαφορετικά γλωσσικά «στρώματα» που έχουν μεσολαβήσει. Μόνο που η διδασκαλία του ομηρικού έπους δεν προϋποθέτει φιλολογική συγκριτική ανάγνωση για τις μεταμορφώσεις της γλώσσας τον τελευταίο αιώνα. Προϋποθέτει μια προσβάσιμη – ας την ονομάσουμε «παιδαγωγική» – μέθοδο, που τουλάχιστον προσφέρει ερεθίσματα στους μαθητές.

Η «ιδέα της Ευρώπης»

Διαφορετικά μοιάζει απαιτητική άνευ λόγου η ανάγκη «συνάντησής» τους με τον ομηρικό πλούτο καταλήγοντας ενίοτε σε ευσεβή πόθο. Χρειάζονται κι άλλες γέφυρες για να πλησιάσουν οι μαθητές την «κληρονομιά της Αθήνας και της Ιερουσαλήμ», κατά τη διατύπωση του Τζορτζ Στάινερ στην «Ιδέα της Ευρώπης», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Δώμα» (σε μετάφραση του εκδότη Θάνου Σαμαρτζή): «Το να είσαι Ευρωπαίος σημαίνει να προσπαθείς να συμφιλιώσεις από ηθική, διανοητική και υπαρξιακή σκοπιά τα αντίπαλα ιδανικά, αξιώσεις και πράξεις της πόλης του Σωκράτη και της πόλης του Ησαΐα». Η ουμανιστική παιδεία, την οποία συχνά πυκνά επικαλούμαστε όταν η συζήτηση στρέφεται στο εκπαιδευτικό σύστημα, είναι ακόμη το Αγιο Δισκοπότηρο που όλοι αναζητάμε μαζί με την κριτική σκέψη. Καταλήγει, ωστόσο, γράμμα κενό χωρίς τα απαραίτητα εργαλεία. Ο Στάινερ θεωρούσε τους «δασκάλους» της δυτικοευρωπαϊκής σκέψης – μαζί και τον εαυτό του – μέρος της προσπάθειας: «Αν οι μορφωτικοί θεσμοί, τα βιβλιοπωλεία, οι αίθουσες συναυλιών και τα θέατρα δυσκολεύονται να επιβιώσουν σε μια Ευρώπη θεμελιωδώς εύπορη, στην οποία ο πλούτος ποτέ δεν υπήρξε πιο εκκωφαντικός, τότε η ευθύνη ανήκει σ’ εμάς, και μόνο σ’ εμάς. Ισως ο αναπροσανατολισμός της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και των μέσων ενημέρωσης να μπορούσε να εξυγιάνει αυτή την παθογένεια».

ΥΓ.: Το κείμενο «Η ιδέα της Ευρώπης» αποτελεί ουσιαστικά τη 10η Διάλεξη Nexus, το προοίμιο δηλαδή στις συναντήσεις που οργάνωσε το ομώνυμο ολλανδικό Ινστιτούτο, παραμονές της Πνευματικής Συνόδου στο πλαίσιο της Ολλανδικής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης το 2004. Είναι η περίφημη διάλεξη όπου ο Στάινερ, ανάμεσα στα άλλα συστατικά της ευρωπαϊκής επικράτειας, αναφέρει: «Η Ευρώπη αποτελείται από καφενεία, από cafés. Αυτά εκτείνονται από το αγαπημένο καφενείο του Πεσόα στη Λισσαβόνα μέχρι τα cafés της Οδησσού, που τα στοιχειώνουν οι κακοποιοί του Ισαάκ Μπάμπελ. Απλώνονται απ’ τα της Κοπεγχάγης, που προσπερνούσε ο Κίρκεγκωρ στους μοναχικούς του περιπάτους, μέχρι τους πάγκους των καφενείων του Παλέρμο… Το καφενείο είναι τόπος για κρυφές συναντήσεις και για συνωμοσίες, για διανοητικές συζητήσεις και για κουτσομπολιό… Είναι λέσχη του πνεύματος και ταχυδρομείο του άστεγου».

Headlines