Athens Art Porn Film Festival – Ο Μενέλας Σιαφάκας εξηγεί στο in.gr τι θα πει «καλλιτεχνικό πορνό»

Ο Μενέλας Σιαφάκας δεν θα ξεχάσει ποτέ την πρώτη φορά που είδε το Raspberry Reich του Bruce Labruce, «μια μαρξιστική πορνό κωμωδία», το 2006. Μέχρι τότε, δεν είχε φανταστεί καν την ύπαρξη τέτοιου είδους ταινιών. «Άνοιξε το μυαλό μου», θυμάται μιλώντας στο in.gr. «Σκέφτηκα “πωπω, τι μπορείς να κάνεις με το πορνό, έχω μείνει έκθαμβος». Σχεδόν δέκα αργότερα, στο Outview Film Festival, θα παρουσίαζε τον δικό του φόρο τιμής στην ταινία του Labruce. Και δεκαέξι χρόνια μετά, το 2020, θα διοργάνωνε ένα ολόκληρο φεστιβάλ καλλιτεχνικών πορνό ταινιών, το «Satyrs and Maenads: The Athens Art Porn Film Festival».

Ούτως ή άλλως, στο Outview της Μαρίας Cyber (κατά κόσμον: Μαρίας Κατσικαδάκου) – και από δική της ιδέα – θα γεννιόταν και το πρώτο φεστιβάλ της κατηγορίας, εκείνο του Βερολίνου, που φέτος έσβησε 16 κεράκια. Και πριν την προσπάθεια του Μενέλα, που δυστυχώς, εξαιτίας του κοροναϊού, προς το παρόν περιορίζεται σε online πλατφόρμες, ήταν εκείνη που έφερνε κάποια highlights του βερολινέζικου φεστιβάλ στο Gagarin. Όμως το Satyrs and Maenads είναι η πρώτη διοργάνωση του είδους με ελληνικό curation – και ελληνικές παραγωγές, όσο περιορισμένες και αν είναι αυτές.

• Διαβάστε επίσης: Ming Smith – Η φωτογράφος που ύμνησε την καθημερινή ζωή των μαύρων της Αμερικής

«Δίνουμε ειδικό βραβείο για τις ελληνικές συμμετοχές και ουσιαστικά τη διαβεβαίωση ότι αν κάποιος δημιουργός καταθέσει την ταινία του, αυτή θα παιχτεί, ώστε να ενθαρρύνουμε την παραγωγή», εξηγεί ο Μενέλας στο in.gr. «Πάντα όταν δίνεις ένα σπίτι, μια ζεστή αγκαλιά στους δημιουργούς, έχουν ένα έναυσμα, γιατί ξέρουν ότι έστω και μια φορά θα παιχτεί στο σινεμά. Όταν έκανα την πρώτη μου ταινία, ήταν ένα όνειρο όταν την είδα σε οθόνη». Μόνη εξαίρεση σε αυτό τον κανόνα, οι ταινίες που για τον ένα ή τον άλλο λόγο αντιτίθενται στη φιλοσοφία και τις αξίες του Athens Art Porn Film Festival.

Η πορνογραφία από μια άλλη σκοπιά

Όμως μπορεί το πορνό να γίνει στ’ αλήθεια τέχνη; Κι αν ναι, υπό ποιες συνθήκες; Τι πάει να πει «φεμινιστική ματιά» στο ερωτικό σινεμά; Τι σχέση έχει το χιούμορ με τον αισθησιασμό; Και – το βασικότερο – ήταν ο Προμηθέας στ’ αλήθεια μαζοχιστής; Σε μια συνέντευξη που κράτησε πολύ περισσότερο από όσο υπολογίζαμε, ο Μενέλας Σιαφάκας μίλησε στο in.gr για όλα τα παραπάνω και για πολλά περισσότερα. Και, κυρίως, εξήγησε τους λόγους που πιστεύει ότι οι θεατές έχουν να κερδίσουν πολλά περισσότερα από τον σκέτο αισθησιασμό, παρακολουθώντας πορνογραφικές ταινίες που ξεφεύγουν από τα εμπορευματοποιημένα στεγανά τους. Ναι, ακόμη κι αν αυτές εστιάζουν σε περιεχόμενο που δεν τους αφορά και πολύ σεξουαλικά – ή έτσι νομίζουν.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Στις 10 Δεκεμβρίου το Athens Art Porn Film Festival ξεκινά για δεύτερη χρονιά. Όσοι προμηθευτούν το ενιαίο πάσο τους μέχρι τις 9 Δεκεμβρίου, θα έχουν δέκα ημέρες στη διάθεσή τους, για να παρακολουθήσουν πορνό που μάλλον δεν μοιάζει και πολύ με εκείνο που έχουν συνηθίσει.

Αρχικός (και ακόμη υπαρκτός) στόχος του φεστιβάλ ήταν να βγάλει το πορνό από τα laptop και να το ξαναφέρει στις αίθουσες των κινηματογράφων, που πρώτες το φιλοξένησαν. Με άλλους όρους αυτή τη φορά… αλλά αυτά θα τα πούμε αργότερα. Αν όλα πάνε καλά, ίσως η επιστροφή συμβεί ήδη από του χρόνου. Όμως προς το παρόν οι θεατές θα πρέπει να περιοριστούν στην online εμπειρία των Σατύρων και των Μαινάδων.

Ήταν ο Προμηθέας μαζοχιστής;

Το πρώτο πράγμα που τραβά την προσοχή μας κοιτάζοντας το πρόγραμμα, είναι η κυριαρχία του αρχαιοελληνικού στοιχείου – που κατά αδιανόητο τρόπο καταφέρνει να αφήσει μια αίσθηση φρεσκάδας. «Ήθελα να δώσω μια αθηναϊκή ταυτότητα», εξηγεί ο Μενέλας, και έτσι «έχοντας δουλέψει στον τουρισμό, σκέφτηκα ότι έπρεπε να δώσω ένα αρχαιοελληνικό branding. Πήγα αμέσως στο διονυσιακό στοιχείο και σκέφτηκα τους σάτυρους και τις μαινάδες».

Όμως δεν περιορίστηκε εκεί. Όπως παραδέχεται γελώντας, με οδηγό το Google άρχισε να βρίσκει λέξεις, φράσεις και συνειρμούς που θα μπορούσαν να «βαφτίσουν» τις κατηγορίες του. Κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει για έλλειψη πρωτοτυπίας: με έμπνευση μια ταινία πορνό που είχε δει όταν ήταν μικρός, και στην οποία ο πρωταγωνιστής ήταν δεμένος γυμνός επάνω σε ένα τεράστιο dildo, έδωσε το όνομα του Προμηθέα στην κατηγορία BDSM: «Ο Προμηθέας έχει κάτι πολύ ερωτικό», εξηγεί με χιούμορ. «Είναι εκεί, ζει το δράμα του συνέχεια. Και το ότι κλείνουν οι πληγές του έχει ενδιαφέρον – δεν είναι μόνιμα μια ανοιχτή πληγή, υπάρχει ένα κομμάτι ίασης. Έτσι είναι και στο BDSM. Και για αυτό έγραψα ότι υποθέτουμε ότι [ο Προμηθέας] το γούσταρε κιόλας».

Πώς να μαστουρώσεις με το σπέρμα σου

Αντίστοιχα αναπάντεχες είναι και κάποιες από τις κατηγορίες. Πλάι στους κλασικούς διαχωρισμούς βάσει του σεξουαλικού προσανατολισμού και του αριθμού των συμμετεχόντων, βρίσκουμε και την κατηγορία του αυνανισμού – έκανε την εμφάνισή της και σε άλλα φεστιβάλ στη μοναχική περίοδο της πανδημίας – κι εκείνη της πορνό κωμωδίας. Η ταινία που αποτέλεσε την έμπνευση του Μενέλα για να σκηνοθετήσει το δικό του καλλιτεχνικό πορνό και, αργότερα, να δημιουργήσει το δικό του φεστιβάλ, ανήκε εξάλλου στο τελευταίο είδος, όσο παράταιρο κι αν μοιάζει αυτό με την πρώτη ματιά. Μπορεί να σου προκαλέσει στ’ αλήθεια ερωτική διέγερση κάτι που σε κάνει να γελάς;

«Κάποιες ταινίες μπορεί να σχετίζονται κατά κάποιο τρόπο με το σεξ, χωρίς να υπάρχει σεξ», εξηγεί ο Μενέλας. «Άλλες είναι ξεκάθαρες κωμωδίες που έχουν μέσα κι ένα κομμάτι σεξ. Φέτος αυτή που ξεκινάει το πρόγραμμα έχει τίτλο “Πώς να μαστουρώσεις με το σπέρμα σου”. Είναι ένας stoner που κατά λάθος εκσπερματώνει πάνω στο bong του και ανακαλύπτει ότι το καλύτερο ναρκωτικό είναι το ίδιο του το σπέρμα. Και στη συνέχεια παίρνει και κάποιες προεκτάσεις πολιτικές, γιατί γίνεται το πιο διάσημο ναρκωτικό της περιόδου και τα πράγματα ξεφεύγουν. Έχει σχέση με το σεξ, αλλά δεν έχει στόχο να διεγείρει σεξουαλικά».

Καλλιτεχνικές ταινίες χωρίς ευφημισμούς

Εξάλλου, όπως μου τονίζει ξανά και ξανά, ένα από τα κύρια πράγματα που διαχωρίζει το art porn από το εμπορικό πορνό όπως το έχουμε συνηθίσει, είναι το ότι δεν επιδιώκει τη διέγερση ως αυτοσκοπό. Αν υπάρχει, καλώς. Αν δεν υπάρχει, το σεξ έχει κι άλλες πλευρές που αξίζει να διερευνηθούν. Η άλλη ειδοποιός διαφορά, επισημαίνει ο Μενέλας, είναι η απόκλιση από την cis ανδρική ματιά. Περιγράφει τη διαδρομή από το post porn, την τάση που γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη των ‘90s μέχρι το art porn.

«Κάποιες γυναίκες ήθελαν να πάρουν την παραγωγή του πορνό στα χέρια τους και να δείξουν και άλλα επίπεδά του. Οι περισσότερες δημιουργίες είχαν ένα στόχο εκπαιδευτικό, ιδίως μεταξύ των γυναικών: να διεκδικήσουν τον γυναικείο οργασμό, τη γυναικεία ικανοποίηση στο σεξ, τη γυναικεία ματιά στο πορνό – και γενικότερα, να αποτελέσουν μια εκπαίδευση στη γυναικεία σεξουαλικότητα, με τη μια γυναίκα να διδάσκει την άλλη.

»Πλέον έχει διευρυνθεί παραπάνω, έχοντας κι ένα κομμάτι καλλιτεχνικό – που, όμως, μπορεί και να λείπει. Αυτό που ψάχνουμε, είναι κάτι που να ξεπερνά την απλή διέγερση. Μπορεί να είναι καλλιτεχνικό με την έννοια της αισθητικής απόλαυσης, δηλαδή να έχει ωραία χρώματα, μουσική, σκηνογραφία, σκηνοθεσία. Μπορεί να έχει ένα κομμάτι πολιτικό, που συνήθως έχει να κάνει κυρίως με τη φεμινιστική ματιά ως αντίδραση στην ανδρική που κυριαρχεί στο εμπορικό πορνό. Και βέβαια υπάρχει χώρος και για το LGBTQI πορνό, με τα περισσότερα φεστιβάλ να διαθέτουν ξεχωριστές κατηγορίες. Χωράνε, επίσης, και τα ντοκιμαντέρ που μπορεί να σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το σεξ, να αφορούν τη σεξουαλικότητα ή και την έκφραση φύλου».

Τα όρια είναι σέξι

Αυτό δεν σημαίνει ότι ο αισθησιασμός εξοβελίζεται. Απλώς, εξηγεί ο Μενέλας δεν πρέπει «να είναι η μόνη διάσταση, ούτε να φέρει τα αρνητικά χαρακτηριστικά του εμπορικού πορνό – να μην αποτελεί, δηλαδή, ξεκάθαρη εμπορική εκμετάλλευση ενός προϊόντος. Δίνουμε πάρα πολύ μεγάλη έμφαση στη συναίνεση στο σεξ. Αυτοί που συμμετέχουν, ξέρουν εξ αρχής τι θα τους συμβεί, πράγμα που απουσιάζει από πολλές συμβατικές παραγωγές. Αυτό το κίνημα [του post/art porn], λοιπόν, δίνει έμφαση στη συναίνεση όχι μόνο μέσα στην ταινία, αλλά και μεταξύ των συμμετεχόντων. Πρέπει να υπάρχουν ξεκάθαρα όρια».

Υπάρχει συναίνεση στο πορνό;

Τον ρωτάω, ελαφρώς προβοκατόρικα, για εκείνο το φεμινιστικό ρεύμα που θέλει κάθε μορφής εργασία που σχετίζεται με το σεξ να είναι καταναγκαστική, τουλάχιστον για τις γυναίκες – μια λογική εντός της οποίας η συναίνεση στην πορνογραφία εξ ορισμού δεν υφίσταται. «Τόσο η σεξεργασία όσο και το πορνό έχουν ένα τεράστιο εύρος, που μπορεί να είναι από κακοποιητικό έως απελευθερωτικό», αντιτείνει ο ίδιος. «Η σεξεργασία μπορεί να είναι καταναγκαστική μέχρι τα επίπεδα του εμπορίου ανθρώπων, αλλά έχει κομμάτια που μπορούν να γίνουν λυτρωτικά, που κάνουν ορισμένες γυναίκες να νιώθουν καλύτερα για τον εαυτό τους και τη σεξουαλικότητά τους».

»Εμείς υποστηρίζουμε ότι η σεξεργασία μπορεί να είναι ένα επάγγελμα όπως όλα, αρκεί να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις. Και όσον αφορά το πορνό, λέμε ότι δεν είναι από μόνο του προβληματικό. Κι αν ένα μέρος του είναι, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απαγορεύσουμε το πορνό, αλλά να προτείνουμε καλύτερο.

»Πάρα πολλοί από τους δημιουργούς και τους συμμετέχοντες είναι σεξεργάτες. Και αν δημιουργούν τέχνη μέσα από την εργασία τους, που είναι το σεξ, τότε πρόκειται για μια πολύ θετική, δημιουργική, απελευθερωτική, ψυχολογικά λυτρωτική δίοδο, η οποία μπορεί να αποφέρει και κάποιο χρηματικό όφελος, ώστε να είναι και πιο ανεξάρτητοι».

Γιατί πρέπει να μάθεις να πληρώνεις το πορνό σου

Για τον Μενέλα, το μεγαλύτερο πρόβλημα με το πορνό, όπως και με τα περισσότερα πράγματα την εποχή του internet, ο τρόπος παραγωγής του. Αν θέλουμε να αλλάξει, λέει, θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι η μόνη λύση είναι να αρχίσουμε να πληρώνουμε την πορνογραφία που καταναλώνουμε.

Μέχρι τότε, επειδή οι παραγωγοί «θέλουν να τραβήξουν την προσοχή των χρηστών και ο ανταγωνισμός είναι τεράστιος, κάνουν το πορνό όλο και πιο extreme, όλο και πιο παραβιαστικό, όλο και πιο περίεργο. Άρα κυκλοφορούν ευρέως πλέον πράγματα που παλιά δεν γυρίζονταν καν ή ήταν πολύ εξεζητημένα. Το extreme sex δεν είναι από μόνο του πρόβλημα, αρκεί να μπει στο σωστό πλαίσιο. Η συναίνεση μπορεί να παρουσιάζεται ακόμη και άμεσα μέσα στην ταινία. Δυο σύντροφοι εξερευνούν τα όριά τους και ρωτάνε ο ένας τον άλλο: “Θέλω να σου κάνω αυτό, είσαι ok;”. Είναι πολύ σημαντικό να δίνουμε ένα αντίβαρο σε αυτό που υπάρχει».

Ελπιδοφόρα βρίσκει την ανάδυση πλατφόρμων, όπως το OnlyFans, όπου «οι εργάτες παίρνουν το άμεσο κέρδος της δουλειάς τους», όπως λέει, και «έχουν μεγαλύτερη δύναμη και αυτονομία. Βέβαια και εκεί δημιουργούνται θέματα, σε σχέση με το ποσό που κρατάει η κάθε πλατφόρμα και τι λογοκρίνει». Κι αν κάποιοι performers έχουν διάθεση για κάτι πιο extreme; «Είμαστε μαζί τους, και θα δείξουμε και τις ταινίες τους!»

Η μεγάλη επιστροφή

Γιατί, όμως, πρέπει το πορνό να επιστρέψει στις κινηματογραφικές αίθουσες; Πρώτα από όλα, για τη χαρά του σινεμά ως «συλλογική εμπειρία», υποστηρίζει ο Μενέλας – αυτή τη φορά με (πολύ) πιο συμπεριληπτικούς όρους σε σχέση με τους ανδροκρατούμενους κινηματογράφους άλλων εποχών. Και δεύτερον, γιατί «στο σινεμά είσαι αναγκασμένος να δεις όλη την ταινία και να την αντιμετωπίσεις σαν μια καλλιτεχνική δημιουργία – να μην πας κατευθείαν μόνο στο κομμάτι που σε ενδιαφέρει [γέλια]. Είναι η διαφορά ανάμεσα στο να καταναλώνεις και να κατανοείς ένα έργο».

Αυτό ενδεχομένως χάνεται στην online εκδοχή, παραδέχεται. Όμως έχει και τα θετικά της. «Στο σινεμά μπορεί κάποιος να πει “δεν θα δω λεσβιακό πορνό, γιατί δε με αφορά”. Στο online μπορεί να δει κάτι που θα του κάνει εντύπωση και να το δει. Κι εγώ ως curator έχω πάρει πράγματα από κατηγορίες που δε με ενδιέφεραν. Υπάρχουν άνθρωποι που όταν πηγαίνουν σε ένα φεστιβάλ, βλέπουν όσες περισσότερες ταινίες μπορούν – κι εγώ ανάμεσα σε αυτούς. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι που τους αρέσει να βλέπουν ταινίες, θα το δουν ολόκληρο.

»Και υπάρχει και ένα κομμάτι σεξουαλικής διερεύνησης», καταλήγει, «που ο οποιοσδήποτε θέλει να μάθε πράγματα για τη σεξουαλικότητα γενικά – και τη δική του εννοείται – έχει να κερδίσει πολλά βλέποντας όλες τις κατηγορίες».

Η δεύτερη έκδοση του Σάτυροι και Μαινάδες: το φεστιβάλ πορνό ταινιών της Αθήνας θα γίνει διαδικτυακά τον Δεκέμβριο. 121 ταινίες μικρού μήκους και 3 μεγάλου θα είναι διαθέσιμες για θέαση για 10 μέρες από την πλατφόρμα του PINKLABEL.TV .

Οι ταινίες θα είναι οργανωμένες σε δεκατρία προγράμματα με αντίτιμο ένα εισιτήριο περίπου 15€. Οι θεατές μπορούν να προμηθευτούν το εισιτήριο  ΜΟΝΟ μέχρι τις 9 Δεκεμβρίου τα μεσάνυχτα.

Ο βιοπορισμός από το Φεστιβάλ δεν είναι στόχος του Μενέλα Σιαφάκα στην παρούσα φάση – αλλά μάλλον ένα μακρινό όνειρο. Φέτος, το 25% των εσόδων από τα εισιτήρια θα πάνε για τα δικαστικά έξοδα της οικογένειας του Ζακ/Zackie Oh. Πέρσι, το 50% των εσόδων διατέθηκε στη Red Umbrella Athens, ενώ οι δημιουργοί των ταινιών παραχώρησαν επίσης τα έσοδα από την προβολή των ταινιών τους στο Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Φεστιβάλ εδώ.