Ένα ιδιαίτερο βραβείο Νομπέλ

Γράφει ο Νίκος Σούρλας*

Φέτος, με το βραβείο Νομπέλ Φυσικής τιμήθηκε ο Τζόρτζιο Παρίζι (Giorgio Parisi, εικόνα πάνω), καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης. Ο Παρίζι αξίζει να γίνει πιο γνωστός στο ελληνικό κοινό, μεταξύ άλλων και λόγω των ιδιαίτερων σχέσεών του με την Ελλάδα.

Συνάντησα για πρώτη φορά τον Τζόρτζιο το καλοκαίρι του 1973 στην Κορσική, στο θερινό σχολείο φυσικής του Cargèse. Ημουν φοιτητής στο σχολείο και ο Giorgio, αν και μικρότερος από εμένα, 25 ετών τότε, ήταν καθηγητής. Ανακάλυψα ότι ο Τζόρτζιο αγαπούσε ιδιαίτερα την Ελλάδα. Μάλιστα μπορώ να πω ότι ήξερε την Ελλάδα πολύ καλύτερα από μένα. Είχε ήδη επισκεφθεί επανειλημμένα πολλές περιοχές της χώρας μας και είχε καλή γνώση των ελλήνων κλασικών. Αργότερα συνεργάστηκε στην πρώτη συλλογή όλων των γνωστών κειμένων αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σε CD. Η δε γυναίκα του έχει διδακτορικό στον Αριστοφάνη.

Εκείνη την εποχή στην Ελλάδα ήταν δικτατορία και είχαμε πολύωρες συζητήσεις για την πολιτική κατάσταση της χώρας. Εχει έντονο αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και ήδη από τότε συμμετέχει σε πολλές δημόσιες συζητήσεις στην Ιταλία. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ήταν επισκέπτης για δύο χρόνια στο Παρίσι και είχαμε συχνές ευκαιρίες να συζητήσουμε και να συνεργαστούμε. Αργότερα επέστρεψε πολλές φορές και εγώ και άλλοι φυσικοί στη Γαλλία συνεχίσαμε τη συνεργασία μαζί του.

Ως επιστήμονας χαρακτηρίζεται από μεγάλη πνευματική περιέργεια και πολύ ισχυρή διαίσθηση. Εχει σημαντικές συμβολές σε πολύ διαφορετικούς τομείς: φυσική στοιχειωδών σωματιδίων, θεωρία μεταβολών φάσης, κλιματική φυσική και κυρίως φυσική των μη-οργανωμένων συστημάτων (disordered systems).

Στο έργο του για τη φυσική των μη-οργανωμένων συστημάτων ανέπτυξε μεθόδους και εργαλεία τα οποία εφαρμόστηκαν και σε άλλους τομείς της επιστήμης. Θα πρέπει να αναφέρω τη θεωρία βελτιστοποίησης (optimization theory), τη θεωρία πληροφορίας (information theory) και τη θεωρητική επιστήμη των υπολογιστών (theoretical computer science) γενικά. Μια άλλη σημαντική εργασία είναι η πειραματική μελέτη και η κατανόηση της συλλογικής συμπεριφοράς των κοπαδιών πτηνών (collective behaviour of bird flocks). Ο Παρίζι είναι πολύ ευφάνταστος και πολύ γενναιόδωρος, καθώς μοιράζεται με τους μαθητές και τους συναδέλφους του τις πολυάριθμες πρωτότυπες ιδέες του. Ως αποτέλεσμα είχε πάντα έναν πολύ μεγάλο αριθμό μαθητών και συνεργατών. Αυτό, σε συνδυασμό με τη ιδιαίτερη πρωτότυπη προσέγγιση των προβλημάτων, δημιούργησε μια σχολή στη θεωρητική φυσική. Από αυτή την άποψη μπορώ να τον συγκρίνω με τον Lev Landau, τον διάσημο ρώσο φυσικό.

Η προσέγγισή του είναι συχνά διαισθητική. Μαντεύει τα αποτελέσματα και μετά χρειάζονται πολλά χρόνια για τους μαθηματικούς ώστε να αποδείξουν ότι είναι σωστά. Χρειάστηκαν 40 χρόνια για να αποδείξουν οι μαθηματικοί την κύρια εικασία του στη φυσική των τυχαίων συστημάτων (Parisi replica symmetry breaking theory). Ο Persi Diaconis, διάσημος μαθηματικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, μου είπε κάποτε: Ο Παρίζι είναι βασανιστής για τους μαθηματικούς.

*Ο κ. Νίκος Σούρλας είναι ομότιμος διευθυντής Ερευνών στο Εργαστήριο Θεωρητικής Φυσικής του CNRS (Centre National de Recherches Scientifiques) στην Ecole Normale Superiere στο Παρίσι.

Έντυπη έκδοση Το Βήμα