Άρης Κατζουράκης – Ο κορυφαίος έλληνας βιολόγος προβλέπει νέα πανδημικά κύματα

Από την αρχή σχεδόν της πανδημίας ακούμε ότι δεν μπορεί, κάποια στιγμή και ο ιός SARS-Cov-2 θα γίνει ενδημικός και τότε τα βάσανά μας θα τελειώσουν. Ή έστω η κατάσταση θα γίνει κάπως ελεγχόμενη. Ισχύει άραγε αυτό; Υπάρχει όντως μια τέτοια προοπτική; Πόσο άμεση είναι; Και τι ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει η νέα παραλλαγή του ιού σε αυτό; Για αυτά και άλλα ερωτήματα ζητήσαμε απαντήσεις από τον καθηγητή Εξέλιξης και Γονιδιωματικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης κ. Αρη Κατζουράκη, ο οποίος εξειδικεύεται στους ιούς και τη σχέση που αναπτύσσουν αυτοί με τους ξενιστές τους.

Τι σημαίνει ο όρος «ενδημικός ιός»;

«Ονομάζουμε έτσι έναν ιό τα επίπεδα μολυσματικότητας του οποίου διατηρούνται σταθερά σε έναν πληθυσμό χωρίς εξωτερικές εισαγωγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενδημικού ιού είναι ο ιός της ανεμοβλογιάς, ενώ αντίθετα ο ιός HIV που προκαλεί το AIDS δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ενδημικός, καθώς συνεχίζει να αυξάνει την παρουσία του στον πληθυσμό».

Ποιες είναι οι παράμετροι που καθορίζουν αν ένας ιός είναι ενδημικός;

«Ενας ιός είναι ενδημικός όταν το γινόμενο του R0 επί του ποσοστού του πληθυσμού που είναι ευαίσθητο σε αυτόν ισούται με τη μονάδα. Παραδείγματος χάριν, επιτυγχάνεται ενδημισμός όταν το R0 ενός ιού είναι ίσο με τρία και το ένα τρίτο του πληθυσμού είναι ευαίσθητο (δεν έχει δηλαδή ανοσία) σε αυτόν τον ιό. Σε μια τέτοια περίπτωση παρατηρείται ένας σταθερός αριθμός μολύνσεων καθώς τα επίπεδα ανοσίας εξισορροπούν το R0».

Τι περιγράφει το R0;

«Το R0 περιγράφει τη φυσική τάση του ιού να εξαπλώνεται όταν αφεθεί χωρίς εμπόδιο. Είναι δηλαδή μια παράμετρος ενδογενής του κάθε ιού και ως εκ τούτου αποτελεί μια σταθερά στο γινόμενο που περιγράφει τον ενδημισμό. Αντιθέτως, τα ποσοστά ανοσίας ενός πληθυσμού ενάντια σε έναν ιό είναι μια μεταβλητή, καθώς μπορούν να αλλάξουν με τον εμβολιασμό ή/και τη νόσηση».

Υπάρχει η πιθανότητα να γίνει ενδημικός ο SARS-CoV-2;

«Θεωρητικά υπάρχει. Ωστόσο, προς το παρόν δεν διαφαίνεται κάτι τέτοιο».

Γιατί;

«Για μια σειρά από λόγους. Καταρχήν, από τον ορισμό του ενδημισμού δεν μπορούμε να εξαγάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το τι σημαίνει σταθερός αριθμός κρουσμάτων. Μπορεί να σημαίνει 100, μπορεί να σημαίνει και 1.000! Ομοίως δεν μπορούμε να εξαγάγουμε κανένα συμπέρασμα για τη βαρύτητα των εν λόγω κρουσμάτων. Και φυσικά δεν υπάρχει καμία πληροφορία σχετικά με τον χρόνο που θα χρειαστεί για να επιτευχθεί η όποια κατάσταση σταθερότητας. Μπορεί να πάρει έναν χρόνο, μπορεί και δέκα! Πολύ περισσότερο δε καθώς ο ορισμός δεν λαμβάνει υπόψη την εξέλιξη του ιού, πράγμα που είδαμε να συμβαίνει πρόσφατα με την εμφάνιση της παραλλαγής Ομικρον».

Τι σημαίνουν στην πράξη αυτά που μόλις είπατε;

«Σημαίνουν ότι το να μιλούμε αυτή τη στιγμή για ενδημισμό του SARS-CoV-2 είναι μια αναφορά σε έννοια κενής περιεχομένου. Πρακτικά, για να επιτευχθεί η ενδημική κατάσταση θα πρέπει το γινόμενο που προαναφέραμε να ισούται με 1 παντού στον κόσμο. Αντιθέτως, αυτή τη στιγμή διαπιστώνουμε την ανάδυση μιας παραλλαγής (μένει να αποδειχθεί αν πρόκειται για νέο στέλεχος, αλλά δεν θα με εξέπληττε κάτι τέτοιο) η οποία θα μπορούσε να έχει αυξημένο R0, αλλά και να διαφεύγει των εμβολίων, πράγμα που ισοδυναμεί με φθίνουσα ανοσία του πληθυσμού. Αρα η πιθανότητα ενδημισμού του SARS-CoV-2 στη συγκεκριμένη συγκυρία είναι πολύ ισχνή».

Τι να αναμένουμε λοιπόν με βάση τα σημερινά παγκόσμια δεδομένα;

«Εκτιμώ ότι είναι λογικό να αναμένουμε μια κυματοειδή κατάσταση με εξάρσεις και υφέσεις οι οποίες σχετίζονται με το Rt, με τον δείκτη ο οποίος περιγράφει τη σχέση του R0 με τις πραγματικές συνθήκες (λήψη υγειονομικών μέτρων, εμβολιασμός κ.λπ.). Για να υπάρξει πραγματική ύφεση θα πρέπει το Rt να είναι πολύ κάτω από τη μονάδα, όπως είχε συμβεί στη χώρα μας κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας. Τότε στην Ελλάδα είχαμε πραγματικά οδηγήσει τον ιό πολύ κοντά στην εξάλειψη».

Ποια είναι η εκτίμησή σας για την παραλλαγή Ομικρον; Θεωρείτε ότι η εμφάνισή της ήταν αναμενόμενη;

«Ηταν αναμενόμενο να προκύψουν νέες παραλλαγές του SARS-CoV-2, ενός ιού που έχει εξαπλωθεί παντού στον πλανήτη και για την αναχαίτιση του οποίου λαμβάνονται διαφορετικά μέτρα σε διαφορετικές χώρες. Υπάρχουν χώρες με υψηλά ποσοστά εμβολιασμού και λήψη υγειονομικών μέτρων, χώρες με χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού και λήψη μέτρων, χώρες όπου δεν γίνεται ούτε το ένα ούτε το άλλο και η κατάσταση αφήνεται ανεξέλεγκτη. Με δεδομένη ωστόσο την επικράτηση του στελέχους Δέλτα ανά τον κόσμο, θα περίμενε κανείς μια νέα παραλλαγή να προκύψει ως εξέλιξη της Δέλτα. Υπό αυτό το πρίσμα η ανάδυση της Ομικρον είναι μια έκπληξη, καθώς έχει ομοιότητες με το στέλεχος Αλφα αλλά και με το Βήτα».

Ας κάνουμε μια υπόθεση εργασίας: αν υποτεθεί ότι η Ομικρον επικρατεί και αντικαθιστά τη Δέλτα, τι πιθανότητες υπάρχουν να αποτελέσει τη λύση στο πρόβλημα της πανδημίας; Θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια εύκολα μεταδιδόμενη παραλλαγή η οποία προκαλώντας ήπια νόσηση θα οδηγούσε στο να αποκτήσει ανοσία μια κρίσιμη μάζα του παγκόσμιου πληθυσμού;

«Στις επόμενες δύο-τρεις εβδομάδες θα γνωρίζουμε αν η Ομικρον θα μπορούσε να επικρατήσει εκτοπίζοντας το στέλεχος Δέλτα. Θα χρειαστεί βεβαίως περισσότερος καιρός για να δούμε αν αυτή η επικράτηση (εφόσον υπάρξει) θα οφείλεται στη μολυσματικότητα (δηλαδή σε ένα αυξημένο R0) ή σε μια αυξημένη τάση του ιού να ξεφεύγει από την ανοσία που έχουμε αναπτύξει. Σε κάθε περίπτωση πάντως, δεν αισιοδοξώ ως προς την ηπιότητα της Ομικρον. Δεν υπάρχει κανένας εξελικτικός λόγος που θα οδηγούσε σε επιλογή ενάντια στα συμπτώματα».

Υπάρχει ίσως κάτι άλλο που σας κάνει να αισιοδοξείτε;

«Ελπίζω στην ενδυνάμωση της ανοσοαπόκρισης μέσω της τρίτης δόσης του εμβολίου. Ξέρετε, ο εμβολιασμός δεν έχει μόνο ως συνέπεια την επαναφορά των αντισωμάτων όταν μολυνθούμε με το παθογόνο ενάντια στο οποίο έχουμε εμβολιαστεί. Παράλληλα λαμβάνει χώρα το φαινόμενο που ονομάζεται antibody affinity maturation και το οποίο περιγράφει την προσαρμογή, την ωρίμανση των αντισωμάτων ώστε να αυξάνουν την ικανότητά τους να προσδένονται και να εξουδετερώνουν τα εκάστοτε στελέχη του παθογόνου. Υποθέτω ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ισχύσει και στην περίπτωση της Ομικρον».

Έντυπη έκδοση Το Βήμα