Οι εχθροί του καπιταλισμού όταν κινητοποιούνται έχουν πάντα στο μυαλό τους την ελεύθερη αγορά και τον φιλελεύθερο καπιταλισμό. Το οικονομικό σύστημα δηλαδή που κυριάρχησε για χρόνια στη Δύση και έγινε μόνιμο καθεστώς στις ΗΠΑ. Με την παρουσία του Ρόναλντ Ρέιγκαν και της Μάργκαρετ Θάτσερ πήρε δυναμικές ιδεολογικές διαστάσεις και επηρέασε δεκάδες χώρες σε κάθε ημισφαίριο της Γης.

Σήμερα ο καπιταλισμός αρχίζει να έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Εχει ριζώσει σε χώρες που απέχουν πολύ από το μοντέλο της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας. Πολιτικά συστήματα όπως της Κίνας και της Ρωσίας έχουν ασπασθεί την αγορά, δίχως όμως να έχουν εγκαταλείψει κάποιες από τις αυταρχικές τους ρίζες. Το κοινωνικό συμβόλαιο πάνω στο οποίο έχει στηριχθεί η λειτουργία του δημοκρατικού καπιταλισμού δεν έχει επιβιώσει αλώβητο. Η απόλυτη ελευθερία του λόγου και η πρόσβαση σε κάθε μέσο, η αδέσμευτη χρήση των όποιων ατομικών επιλογών και η αξιοποίηση κάθε τρόπου ζωής, που αποτελούσαν πάντα το υπόστρωμα του καπιταλισμού, έχουν σοβαρά κλονισθεί. Η «πειθαρχημένη δημοκρατία» που πρεσβεύει  το καθεστώς Πούτιν στη Ρωσία και η λεγόμενη «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς», η κρατικός καπιταλισμός, που μοντέλο του είναι η Κίνα, δεν υπακούουν στο σχήμα του κοινωνικού συμβολαίου που ενεπνεύσθη ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ.

Είναι φανερό πλέον πως ο καπιταλισμός ενώ έχει κατατροπώσει όλα τα αντίπαλα οικονομικά συστήματα δεν έχει εν τούτοις εξασφαλίσει την επιβίωση των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Ακόμα και σε χώρες της Δύσης, ενώ η οικονομία της αγοράς συνεχίζει να θριαμβεύει, μαζί της κυριαρχούν πια αυταρχικότερα πολιτικά συστήματα. Η Πολωνία, η Ουγγαρία η Σλοβακία καθώς και πολλές πολιτικές παρατάξεις σε άλλες χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, Σουηδία λ.χ.) υποστηρίζουν επιλογές λαϊκίστικες που είναι δημοκρατικές μεν αλλά όχι και φιλελεύθερες. Ο αυταρχισμός καλπάζει. Χρειάζεται εγρήγορση.

Σε ένα εξαιρετικό τελευταίο του βιβλίο ο οικονομολόγος Μπράνκο Μιλάνοβιτς, γνωστός από τη δουλειά του για τα ζητήματα που προκαλεί η ανισότητα στις δυτικές κοινωνίες, εξηγεί γιατί είμαστε πια όλοι καπιταλιστές σήμερα («Capitalism, Alone», 2019). Επισημαίνει όμως ταυτόχρονα πως ενώ στη Δύση η οικονομία της αγοράς υφίσταται πιέσεις λόγω εισοδηματικών ανισοτήτων και υπερβολών των οικονομικά ισχυρών στρωμάτων, σε άλλες περιοχές – όπως η Κίνα – επικρατεί ένας αυταρχικός καπιταλισμός που κινδυνεύει από τη διαφθορά και την κοινωνική αναταραχή.

Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς εναντίον ποιανού καπιταλισμού θα στρέφονται στο μέλλον οι διαμαρτυρίες των κοινωνικών κινητοποιήσεων.

Το τελευταίο βιβλίο του Ανδρέα Ανδριανόπουλου «49 Παράθυρα στην Ιστορία» (εκδ. Αρμός, 2021) βρίσκεται ήδη στα βιβλιοπωλεία.

Headlines