Πρόσωπα και καιροί

Η χρονιά τελειώνει, στο μέτωπο της δημοκρατίας, χειρότερα από ό,τι άρχισε. Από τη συγκρατημένη αισιοδοξία που συνόδεψε την εμφάνιση των εμβολίων και την αλλαγή φρουράς στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών περάσαμε σε μια διπλή συνειδητοποίηση: ότι η ανθρωπότητα δεν θα βγει αλώβητη από άποψη οικονομίας, κοινωνικής συνοχής και ψυχολογίας και ότι οι αυταρχικοί, λαϊκιστές ή περιορισμένων δυνατοτήτων ηγέτες ενδυναμώνονται. Οι κοινωνίες όχι μόνο δεν δείχνουν να σοκάρονται αλλά αφενός αντιστέκονται στον εμβολιασμό, αφετέρου δίνουν εκλογική και «ηθική» νομιμοποίηση σε ηγέτες που είτε δεν μπορούν είτε δεν θέλουν να αγωνιστούν για τη δημοκρατία.

Ενώ στην Ελλάδα ασχολούμασταν με την εσωτερική αναμέτρηση ενός μικρομεσαίου σε ποσοστά αλλά κεντρικού στην πολιτική σκηνή κόμματος, στην Αυστρία αναλάμβανε ο τρίτος σε διάστημα λίγων μηνών καγκελάριος, σκληρότερος σε απόψεις και προσωπικότητα κι από τους δύο προηγούμενους. Ο ρώσος πρόεδρος, άτυπος ηγέτης πλέον της «αυταρχικής Διεθνούς», έχει συγκεντρώσει πάνω από 100.000 στρατιώτες στα σύνορα με την Ουκρανία, γεγονός με δυναμική να σημαδέψει όχι μόνο τη χρονιά που έρχεται αλλά την παγκόσμια τάξη πραγμάτων και απέναντι στο οποίο οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ενωση διαγωνίζονται σε αμηχανία και αναζήτηση «κυρώσεων».

Στη Γαλλία, εν όψει της προεδρικής εκλογής της ερχόμενης άνοιξης, ένας ανοιχτά ρατσιστής υποψήφιος, αφού του χαρίστηκε επί μήνες ξέφρενη και παραμορφωτική δημοσιότητα, διεκδικεί τη λαϊκή ψήφο μαϊμουδίζοντας τον Ντε Γκωλ και με βασικό όπλο τη βία. Θα μπορούσαμε να σκεφθούμε πολλά τέτοια παραδείγματα, σε διάφορες χώρες και χρονικές περιόδους, που όλα φανερώνουν τη γενική τάση: η ανθρωπότητα μπήκε σε νερά αυταρχισμού, γιατί οι λαοί επιλέγουν τους ηγέτες τους υποβαθμίζοντας τις ικανότητες και τις δυνατότητες και κινούμενοι περισσότερο από ένστικτο καταστροφής παρά δημιουργίας.

Εντοπίζω την τάση αυτή σε μια μείζονα μεταστροφή κλίματος, που αποκρυσταλλώθηκε σε μια διεθνή κρίση και στην εκλογή ενός προσώπου. Η μεταστροφή οφείλεται στη συνειδητοποίηση από τους πολίτες απανταχού του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων, για πρώτη φορά μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, των πολιτών των δημοκρατικών και ανεπτυγμένων χωρών, ότι οι εκλεγμένες ηγεσίες τους δεν μπορούν πλέον να εγγυηθούν και να φέρουν εις πέρας τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.

Η διεθνοποίηση της οικονομίας, που πάει χέρι-χέρι με την τεχνολογική επανάσταση, μείωσε τη σημασία της παραγωγικότητας και σχεδόν ακύρωσε τη δυνατότητα αναδιανομής μέσω εθνικών μέτρων. Αποτέλεσμα ήταν, εκτός από την αύξηση των ανισοτήτων, η απώλεια εμπιστοσύνης στις έως χθες θεωρούμενες «ελίτ», η ανοχή έναντι των οποίων στηριζόταν στην υπόρρητη συνθήκη ότι, σε αντάλλαγμα για τα προνόμια και τις ασυλίες τους, θα προσέφεραν μια αδιάλειπτη υλική και καταναλωτική βελτίωση.

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, που ξέσπασε το 2008 και δεν έχει πλήρως ξεπεραστεί, υπήρξε το γεγονός-καταλύτης, ή μάλλον καθρέφτης: οι «δημοκράτες» και κατά τεκμήριο «φωτισμένοι» ηγέτες δεν τίμησαν το σιωπηρό συμβόλαιό τους, που δεν ήταν, όπως πολλοί θα θέλαμε να πιστεύουμε, ένα συμβόλαιο δημοκρατίας αλλά ένα συμβόλαιο υλικής ευημερίας. Η οικονομική πραγματικότητα υπονόμευσε την πολιτική τους νομιμοποίηση.

Η αλλαγή παραδείγματος εμφανίστηκε αρχικά μέσα από την ολοένα και μεγαλύτερη ανοχή στους ανοιχτά μη δημοκράτες ηγέτες και σφραγίστηκε με την εκλογή-φάρο, και συγχρόνως ντροπή, του Τραμπ, του πιο ανοιχτά και καταστροφικά ανίκανου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, και μάλιστα ως διαδόχου του Ομπάμα, ενός από τους πιο συνετούς και μορφωμένους. Ο Ομπάμα δεν μας έκανε πλουσιότερους ή ισχυρότερους, ενώ ο Πούτιν και ο Ερντογάν το έκαναν στη χώρα τους, είναι πολύ πιθανό να «σκέφτηκαν» υποσυνείδητα τα εκατομμύρια των Αμερικανών που πέρασαν τον Ρουβίκωνα.

Εκτοτε ο δημοκρατικός Ρουβίκων είναι πίσω μας. Γιατί μπορεί ο Τραμπ να έχασε, αλλά και ο διάδοχός του, που υποσχέθηκε, και προσπαθεί να υλοποιήσει, περισσότερη δημοκρατία, δεν φέρνει ούτε δουλειές ούτε πλούτο ούτε γεωπολιτική ισχύ. Εξαπλώνεται έτσι διεθνώς, συνειδητά ή ενστικτωδώς, η αποκοπή της εκλογικής επιρροής κάθε προσώπου από την όποια αξία του ως προσώπου αλλά και ως φορέα συλλογικής ανύψωσης.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος