Παναγιώτης Κανελλόπουλος – Διχασμός και συμφιλίωση

«Είμαι ―εγώ, ο ανεψιός ενός από τους Εξ― ο πρώτος (ίσως και ο μόνος ως τα σήμερα) που από την πανεπιστημιακή έδρα, στο ακαδημαϊκό έτος 1932-1933, μίλησα αμερόληπτα και ψύχραιμα, σαν να είχαν περάσει πεντακόσια χρόνια από το 1915 ή από το 1922, για τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Δημήτρη Γούναρη […]. Από όσους συμφιλιώθηκαν, ακούγοντάς με, προέκυψε το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα. Αλλά όσοι συμφιλιώθηκαν μεταξύ τους δεν ήταν πολλοί, δυστυχώς για τον τόπο, ευτυχώς για μένα, που έτσι γνώρισα την ωφέλιμη δοκιμασία της εκλογικής αποτυχίας τον Ιανουάριο 1936. […] Όταν αποφάσισα, στο 1935, να εγκαταλείψω την πανεπιστημιακή έδρα και να μπω στην πολιτική, στράφηκα και κατά των δύο παρατάξεων του Διχασμού, στράφηκα και κατά του κόμματος που είχε ιδρύσει ο Δημήτρης Γούναρης. […] Όταν, τον Μάρτιο 1936, πέθανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, έγραψα και εδημοσίευσα στην εβδομαδιαία εφημερίδα Ελληνική Φωνή ένα κύριο άρθρο για τον εκλιπόντα πολιτικόν άνδρα».

«Όταν οι φίλοι του Νικ. Πλαστήρα μού είπαν, το καλοκαίρι του 1942, στη Μέση Ανατολή, ότι ο Αρχηγός, όπως τον ονόμαζαν, ζητούσε μάταια να του χορηγηθεί διαβατήριο για να φύγει από τη Γαλλία του Βισύ, ετηλεγράφησα στον πρωθυπουργό Εμμ. Τσουδερό, που έδρα του ήταν το Λονδίνο, παρακαλώντας έντονα να ικανοποιηθεί αμέσως η επιθυμία του, και μάλιστα χωρίς περιορισμούς. […] Και όταν, στις 13 Δεκεμβρίου 1944, έφεραν οι Άγγλοι από το αεροδρόμιο του Ελληνικού, μ’ ένα θωρακισμένο αυτοκίνητο, τον Νικ. Πλαστήρα στην Αθήνα, πρώτος εγώ μεταξύ των υπουργών της Κυβερνήσεως Παπανδρέου τον καλωσόρισα και τον κατατόπισα πάνω στη φοβερή κατάσταση των ημερών εκείνων. Γιατί το έκαμα αυτό; Πιστεύω ότι η ώρα αυτή χρειαζόταν την παρουσία του, έγραψα στο Ημερολόγιό μου, στις 18 Δεκεμβρίου 1944. Θα αρκούσε η φράση αυτή, που την έγραψα όταν έπεφταν στην Αθήνα όλμοι και κροτούσαν τα πολυβόλα, για να δικαιωθεί η στάση που ετήρησα απέναντι του Αρχηγού της Επαναστάσεως του 1922. Αλλά ήξερα και κάτι άλλο. Στην αντιβενιζελική παράταξη είχε επικρατήσει, μετά το 1922, η φήμη ότι ο μαύρος καβαλλάρης ήταν φυγάς. Εγώ ήξερα ότι δεν ήταν. Πολέμησε με γενναιότητα και η μονάδα του δεν διαλύθηκε στην υποχώρηση, δεν έγινε ακέφαλη αγέλη. Ότι ήταν αρχηγός της Επαναστάσεως, όταν εκτελέσθηκε ο θείος μου, δεν ήταν λόγος να παρασυρθώ από τυφλό πάθος, από εκδικητικό πνεύμα, και να υιοθετήσω ένα ψέμα. Πώς να το κάνουμε! ― τέτοια είναι η φύση μου. Και πιστεύω ότι το πνεύμα του Δημητρίου Γούναρη, του Δικαίου Αριστείδη, δεν ευλογεί όσους υιοθετούν άκριτα ένα ψέμα».

*Αποσπάσματα από γράμμα που είχε στείλει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στον Ηλία Βενέζη στις 17 Δεκεμβρίου 1972, με αφορμή την πεντηκοστή επέτειο της Μικρασιατικής Τραγωδίας, για την οποία ο διακεκριμένος λογοτέχνης είχε γράψει σειρά επιφυλλίδων στην εφημερίδα «Το Βήμα». Τα εν λόγω αποσπάσματα είχαν περιληφθεί σε άρθρο που είχε συντάξει ο πρώην πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και είχε δημοσιευτεί στο «Βήμα» στις 20 Οκτωβρίου 1996 υπό τον τίτλο «Ο πολιτικός και ο φιλόσοφος».

Ο πολιτικός και διανοούμενος Παναγιώτης Κανελλόπουλος γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Δεκεμβρίου 1902 και πέθανε στην Αθήνα στις 11 Σεπτεμβρίου 1986.