Τουρκικό αφήγημα

Την περασμένη Τετάρτη, σε μία κλειστή συζήτηση με συναδέλφους από διάφορες χώρες, μεταξύ των οποίων την Τουρκία και τη Γερμανία, είχα την ευκαιρία να επιβεβαιώσω την πρόσληψη/αντίληψη της Αγκυρας για τα τεκταινόμενα των τελευταίων ετών στην Ανατολική Μεσόγειο. Και θέλω να την παρουσιάσω, γιατί είναι πάντα χρήσιμο να γνωρίζουμε την προσέγγιση της άλλης πλευράς, για να γνωρίζουμε τον τρόπο που παρουσιάζεται στο διεθνές ακροατήριο, αλλά κυρίως για το πώς η στρέβλωση γίνεται επιχείρημα, το οποίο πρέπει να αντιμετωπίσουμε και να αποδομήσουμε.

Αρκετοί Τούρκοι έχουν υιοθετήσει τη θέση ότι περίπου ευθύνονται όλοι οι άλλοι εκτός από αυτούς. Και πως η διπλωματία των κανονιοφόρων, οι παράνομες σεισμικές και γεωτρητικές έρευνες και η απόπειρα εκφοβισμού των γειτόνων τους είναι αποτέλεσμα αντίδρασης στις ενέργειες τρίτων. Το κακό για την Αγκυρα ξεκινάει από την αποτυχία επιβολής φίλα προσκείμενων καθεστώτων, καθώς εξελίσσονταν οι αραβικές εξεγέρσεις. Το ίδιο χρονικό διάστημα διαταράσσονται σοβαρά οι σχέσεις με το Ισραήλ (εδώ οι κεμαλιστές διαφωνούν με τους χειρισμούς Ερντογάν), μετά την ανατροπή Μόρσι στην Αίγυπτο κλονίζονται οι δεσμοί με το Κάιρο (επίσης διαφοροποιούνται οι κεμαλιστές) και κάπου στο ενδιάμεσο ο Ερντογάν επιδιώκει με σφοδρότητα την αλλαγή καθεστώτος στη Συρία απέναντι στον «παλιόφιλο» Ασαντ. Σε αυτό το χρονικό σημείο – και εδώ υπάρχει συναντίληψη των περισσότερων πολιτικών δυνάμεων στο εσωτερικό της Τουρκίας – η Αγκυρα εκτιμά ότι συντελούνται δραματικές αλλαγές στην Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς δική της συμμετοχή ή μάλλον με απόπειρα αποκλεισμού της. Μάλιστα, κατηγορούνται οι Ελληνοκύπριοι ότι προβαίνουν σε μονομερείς ενέργειες, στις οποίες η Τουρκία δεν απαντάει αποτελεσματικά. Ποιες είναι αυτές; Οχι μόνο η προκήρυξη διαγωνισμών για τα ενεργειακά τεμάχια αλλά ακόμη και ο καθορισμός ΑΟΖ με Αίγυπτο, Ισραήλ και Λίβανο. Με όχημα τους Τουρκοκύπριους, των οποίων τα συμφέροντα δήθεν υπερασπίζεται η Τουρκία, η τελευταία ισχυρίζεται ότι αυτοί πρέπει να έχουν λόγο στις αποφάσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Μετά το 2016, η τουρκική ηγεσία, εκτός της συν-ενορχήστρωσης του αποτυχημένου πραξικοπήματος, χρεώνει στις ΗΠΑ ότι ενθάρρυναν συμπράξεις και οικοδόμησαν περιφερειακά σχήματα, που άφηναν εκτός νυμφώνος την Τουρκία. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελούν οι τριμερείς συνεργασίες μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και των δύο πρώτων με την Αίγυπτο. Η δε δημιουργία του East Med Gas Forum, χωρίς την παρουσία της Τουρκίας, επέτεινε την αίσθηση της περιθωριοποίησης. Οπως βέβαια και οι σχεδιασμοί για ενεργειακά projects εξαγωγής φυσικού αερίου από την περιοχή, που εκ των πραγμάτων δεν συμπεριλάμβαναν την Τουρκία. Το κερασάκι στην τούρτα ήταν η έναρξη γεωτρητικών ερευνών στην κυπριακή ΑΟΖ από εταιρείες με διεθνή εμβέλεια, όπως η Exxon-Mobil και η Total.

Εχοντας απεμπολήσει τη διεθνή της αξιοπιστία και αδυνατώντας να παραδεχθεί ότι η προαναφερθείσα κατάσταση ήταν απότοκο δικών της κυρίως λαθών που αξιοποιήθηκαν καταλλήλως, η τουρκική ηγεσία, η οποία αποσκοπεί στην ηγεμόνευση στην ευρύτερη περιοχή, προχώρησε στη συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης. Και είναι αλήθεια ότι αυτή αποτελεί προσώρας τη μόνη ουσιαστική κίνηση – παρότι κατάφωρα παράνομη – προκειμένου η Αγκυρα να εξέλθει της περιφερειακής της αυτο-απομόνωσης. Και βέβαια, ανασύρθηκε από τα συρτάρια (ήδη διατυπωμένο από το 2006) το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Από εκεί και πέρα, η Αγκυρα εκμεταλλεύτηκε για να προωθήσει με επιθετικό τρόπο τις θέσεις της τη διεθνή τάση ταυτόχρονης αποχώρησης του δικαιοκρατικού συστήματος με την έμφαση σε συναλλακτικούς τρόπους άσκησης της διπλωματίας. Πλέον, όμως, προβαίνει σε διόρθωση αυτής της πολιτικής, κάνοντας ανοίγματα σχεδόν σε όλες τις χώρες με τις οποίες έχει ανοιχτά μέτωπα, με εξαίρεση την Ελλάδα και την Κύπρο. Αυτή η πολιτική, όμως, έχει προσωρινό χαρακτήρα και εκκινεί από θέση (οικονομικής) αδυναμίας.

Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής IGA & αναπληρωτής καθηγητής Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας.