Πυραμίδα Πόντσι

Το «Σχήμα Πόντσι» ή «Πυραμίδα Πόντσι» ή απλώς «Πυραμίδα» είναι ένα από τα πλέον διαδεδομένα και τα πλέον διαβόητα μοντέλα οικονομικής απάτης παγκοσμίως. Οφείλει το όνομά της σε έναν ιταλό φτωχοδιάβολο, τον Τσαρλς Πόντσι (1882-1949), που μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ουσιαστικά αδέκαρος και σε διάστημα δεκαεπτά χρόνων (από το 1903 έως το 1920) μεταλλάχτηκε σε έναν από τους πλουσιότερους επενδυτές του Νέου Κόσμου. Για τη μάλλον απίθανη περίπτωση που δεν έχετε τίποτε ακουστά για την «Πυραμίδα» του, ιδού η πιο απλή μορφή της (υφίστανται και πολύ πιο σύνθετες): δανείζεσαι ένα ποσό άλφα από τον Γρηγόρη υποσχόμενος ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα θα του αποδώσεις το ποσό που δανείστηκες συν έναν υψηλό τόκο, αισθητά υψηλότερο από τον τόκο που θα λάβει εάν καταθέσει το ίδιο ποσό στην τράπεζα, ούτως ώστε να έχει κίνητρο να το δώσει σ’ εσένα.

Επειτα δανείζεσαι ένα ποσό βήτα από τον Σταμάτη με ανάλογη υπόσχεση υψηλού τόκου και μ’ ένα μέρος από το συνολικό ποσό Γρηγόρη / Σταμάτη ξεχρεώνεις τον Γρηγόρη, αλλά εξακολουθείς να χρωστάς στον Σταμάτη μέχρις ότου βρεις ένα τρίτο κορόιδο προκειμένου να ξεχρεώσεις το δεύτερο, ένα τέταρτο για να ξεχρεώσεις το τρίτο κ.ο.κ. Εξυπακούεται ότι τα χρήματα που περισσεύουν (και διαρκώς αβγαταίνουν) από τα δανεικά σου, τα τοκίζεις και τα ανατοκίζεις αποκλειστικά για πάρτη σου. Το σύστημα λειτουργεί προς όφελός σου έως ότου δεν βρεθεί… επόμενος δανειοδότης – εξού κι επονομάζεται «κλοπή του τελευταίου» ή «κλοπή από το μέλλον». Για την ιστορία μονάχα να συμπληρώσουμε ότι ο ίδιος ο Πόντσι πλήρωσε τη λαμπρή του έμπνευση με δεκατέσσερα χρόνια φυλάκιση και η «Πυραμίδα» του στάθηκε αιτία για αναρίθμητες τραγωδίες ανά την υφήλιο – έως και λαϊκές εξεγέρσεις: πιο πρόσφατη στη γειτονιά μας, κατά τη δεκαετία του 1990· στην Αλβανία του Σαλί Μπερίσα.

Το ενδιαφέρον με την «Πυραμίδα Πόντσι» είναι ότι δύνασαι να την εφαρμόσεις και στις κοινωνικές σου σχέσεις. Προχθές το βράδυ παρακολούθησα σ’ ένα συνδρομητικό κανάλι μια εξαιρετική ταινία, που πέρασε μάλλον ντούκου όταν προβλήθηκε στις αίθουσες φέτος το καλοκαίρι: τον «Αριβίστα» (2019), το σκηνοθετικό βάπτισμα του πυρός του διακεκριμένου αυστριακού ηθοποιού Κρίστοφ Βαλτς (πιο γνωστού σ’ εμάς από τις απολαυστικές ερμηνείες του σε ταινίες του Ταραντίνο), όπου και πρωταγωνιστεί, παρέα με τη Βανέσα Ρεντγκρέιβ και την Ανέτ Μπένινγκ. Το σενάριο του «Αριβίστα» βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία που συντάραξε την υψηλή κοινωνία της Ουάσιγκτον (κατοικοεδρεύει στη συνοικία της Τζορτζτάουν, όπως φανερώνει και ο πρωτότυπος  τίτλος της ταινίας) ενόσω η επέμβαση των Αμερικανών στο Ιράκ βρισκόταν ακόμη στην πρώτη και πιο αιματηρή της φάση.

Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από τον Ούλριχ Μουτ, έναν γερμανικής καταγωγής Αμερικανό που, όμοια με τον Πόντσι, έρχεται από το «πουθενά», αλλά δεν δραστηριοποιείται στους οικονομικούς κύκλους· επιλέγει να χτίσει τη δική του «πυραμίδα» στο σταυροδρόμι που συναντώνται οι δημοσιογραφικοί και οι πολιτικοί κύκλοι με τους διπλωματικούς και τους στρατιωτικούς.

Χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο έναν πλούσιο γάμο με μια ξακουστή δημοσιογράφο που ηλικιακά θα μπορούσε να είναι η μητέρα του κι επενδύοντας σε κάθε νέα υψηλή του γνωριμία ούτως ώστε να την αναδιπλασιάσει με την επόμενη, ο Μουτ οικοδομεί το δικό του βασίλειο δημόσιων σχέσεων – κυριολεκτικά, φευ, πάνω στην άμμο. Πόσους Πόντσι και πόσους Μουτ συναπαντάμε καθημερινά στον δρόμο μας; Πόσους πρυτάνεις του αέρα του κοπανιστού, οχυρωμένους πίσω από πλαστούς τίτλους σπουδών, χαλκευμένα κατορθώματα ή κάλπικα παράσημα; Σε πόσους από αυτούς βάζουμε ενέχυρο τη ζωή μας;