Κορνήλιος Καστοριάδης – Η επανάληψη είναι ένα είδος θανάτου σε σιγανή φωτιά

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ένας από τους κορυφαίους διανοουμένους του 20ού αιώνα, απεβίωσε στο Παρίσι στις 26 Δεκεμβρίου 1997, σε ηλικία 75 ετών.

Ο σπουδαίος αυτός πνευματικός άνθρωπος, που διακρινόταν για τις ριζοσπαστικές θέσεις, τη διεισδυτική κριτική και το μεστό λόγο του, είχε μιλήσει για το θάνατο στον Αθανάσιο Αλεξανδρίδη, στο πλαίσιο της έκδοσης «Η ενεργός απουσία του Sigmund Freud» (εκδόσεις «Εξάντας», 1994).

Από το βιβλίο αυτό προέρχεται το ακόλουθο απόσπασμα αναφορικά με το θάνατο, το οποίο αλιεύσαμε από το αρχείο της εφημερίδας «Τα Νέα» (φύλλο της Δευτέρας 29ης Δεκεμβρίου 1997, σελ. 32):

ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ: Αυτό το οποίο γνωρίζουμε είναι το γεγονός του θανάτου. Γνωρίζουμε ακόμη τη σχεδόν ανυπέρβλητη τάση του ψυχισμού προς επανάληψη. Η επανάληψη είναι, όπως έχω πει, η μονάδα, τα ψιλά του θανάτου. Η επανάληψη είναι ένα είδος θανάτου σε σιγανή φωτιά.

ΕΡ.: Θεωρούμε ότι κινητήριο μέσο της επανάληψης είναι η ενόρμηση του θανάτου. Η ενόρμηση με στόχο τη ζωή δεν συμμετέχει;

Κ.: Ασφαλώς συμμετέχει. Αυτό που συμβαίνει είναι η διαπλοκή των ενορμήσεων. Σπανιότατα, σε ακραίες παθολογικές καταστάσεις, μπορεί να δούμε την ενόρμηση του θανάτου να λειτουργεί καθαρά. Άλλωστε, ο Freud λέει ότι η εργασία της ενορμήσεως του θανάτου γίνεται με πάρα πολύ χαμηλό θόρυβο και ότι δεν μπορεί καν να υπάρξει παράσταση του θανάτου μέσα στο Αυτό ή στο Ασυνείδητο. Νομίζω ότι ορθό θα ήταν στο σημείο αυτό, ως πραγματικοί φιλόσοφοι ή έστω σαν φιλοσοφούντες, να αφήσουμε με ένα μεγάλο ερωτηματικό το θέμα της αναγωγής της σαφέστατης τάσης του ψυχισμού προς επανάληψη σε μία γενικευμένη κοσμοβιολογική τάση των πάντων να επανέρχονται στο ανοργάνωτο, στο ανόργανο.

ΕΡ.: Ποια σημασία αποδίδετε στο να έχει το υποκείμενο συνείδηση του φαινομένου του θανάτου και του δικού του θανάτου;

Κ.: Τεράστια. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ελεύθερος παρά από τη στιγμή που έχει πλήρως συνειδητοποιήσει τη θνητότητά του. Η συνειδητοποίηση δεν τον απαλλάσσει από το γεγονός, όμως μοιάζει σαν αυτό που λέγαμε προηγουμένως για την απώθηση: το γνωρίζω, είναι ένα δεδομένο και μπορώ να λειτουργήσω πέρα από αυτό. Υπάρχει ένας στίχος του Εμπειρίκου με τον οποίο τελειώνει το ποίημα «Εις την οδόν των Φιλελλήνων» και με τον οποίο θα ήθελα να τελειώσουμε κι εμείς. Μιλάει για τους Έλληνες που κάνανε οίστρο της ζωής το φόβο του θανάτου.

Εγώ θα έλεγα ότι οι αρχαίοι Έλληνες κάνανε οίστρο της ζωής και μέσον όχι το φόβο του θανάτου, διότι δεν τον ανακάλυψαν οι Έλληνες το φόβο του θανάτου, αλλά τη γνωσιληψία του θανάτου.