Αντωνία Τριχοπούλου – «Χρειαζόμαστε ιδιωτικά πανεπιστήμια με αυστηρούς κανόνες»

Συνέντευξη στον Γιώργο Γκίλσον

Κανενός το όνομα δεν έχει συνδεθεί παγκοσμίως με την παραδoσιακή μεσογειακή διατροφή και τα οφέλη της για την υγεία όσο της ομότιμης καθηγήτριας του ΕΚΠΑ Αντωνίας Τριχοπούλου, έργο ζωής τεσσάρων δεκαετιών, που στις αρχές Δεκεμβρίου αναγνωρίστηκε από το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας με την εκλογή της ως τακτικού μέλους της Ακαδημίας Αθηνών.

Ανάμεσα σε πολλές τιμητικές διακρίσεις, το 2003 τιμήθηκε για την προσφορά της από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλο, ενώ έχει τιμηθεί με την ανώτατη διάκριση της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Διατροφικών Εταιρειών.

Σε συνέντευξη στα «ΝΕΑ» αναφέρει ότι θεωρεί την εκλογή της ως ευκαιρία να συνεχίσει την έρευνά της, ένα μεγάλο μέρος της οποίας είναι μια βάση δεδομένων ανθρώπων που παρακολούθησε επί χρόνια, και μια εκτεταμένη χαρτογράφηση γονιδιωματική του ελληνικού πληθυσμού, που ευελπιστεί να προχωρήσει σε συνεργασία με το Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας.

Για τα ελληνικά πανεπιστήμια, τάσσεται αναφανδόν υπέρ της αξιολόγησης, που να συνδέεται με την ποιότητα του έργου και τη χρηματοδότηση προγραμμάτων, και υποστηρίζει σθεναρά την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων ως το μόνο μέσο πλέον υγιούς ανταγωνισμού και βελτίωσης των δημόσιων πανεπιστημίων. Αναφέρεται δε στους κανόνες που πρέπει να διέπουν τη συνεργασία επιστήμης και πολιτικής.

Ως ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας, τι έργο επιτελεί η Ακαδημία Αθηνών και πώς προσφέρει ή θα μπορούσε να προσφέρει στην ελληνική κοινωνία; Είναι απλώς το επισφράγισμα μιας σπουδαίας επιστημονικής πορείας ή θα μπορούσε να είναι πρόκληση και ώθηση για κάτι καινούργιο;

Δεν θα ήθελα επ’ ουδενί να θεωρηθεί ότι με την εκλογή μου στην Ακαδημία έκλεισε ο κύκλος της επιστημονικής μου δραστηριότητας. Αντιθέτως, το βλέπω ως μια νέα αρχή. Η δική μου η δουλειά αφορά μεγάλες βάσεις δεδομένων, πληθυσμιακών ομάδων στις οποίες έχουν καταγραφεί το ιατρικό ιστορικό, κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα, διατροφικές συνήθειες κ.ά. Τα άτομα που συμμετέχουν παρακολουθούνται διαχρονικά ώστε να καταγράφεται αν έχουν αρρωστήσει και αν άλλαξαν συνήθειες. Σε αυτές τις βάσεις υπάρχουν και δείγματα αίματος των συμμετεχόντων σε βαθιά κατάψυξη. Εχουν δημοσιευτεί πολλές εργασίες βασισμένες στα δεδομένα των βάσεων αυτών, τις οποίες συνυπογράφουν όλα τα άτομα που εργάζονται μαζί μου. Στο πλαίσιο αυτό, πιστεύω ότι θα υπάρξει δυνατότητα να συνεχιστεί αυτή η προσπάθεια και αυτό το έργο μέσω του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, το οποίο είναι και πρωτοπόρο στις γονιδιακές αναλύσεις. Η φιλοδοξία μου είναι χρησιμοποιώντας αυτήν την αντιπροσωπευτική βάση του ελληνικού πληθυσμού να χαρτογραφηθεί το γονιδίωμα των κατοίκων της Ελλάδας.

Η διατροφή ορίζει τον πολιτισμό μας, ο πολιτισμός μας τη διατροφή, ή και τα δύο;

Και τα δύο. Η διατροφή είναι μια ανάγκη την οποία πρέπει να ικανοποιούμε, συνάμα όμως είναι και ευχαρίστηση. Παλιά, όπως διαμορφώθηκε, ιδίως στις μεσογειακές χώρες, η διατροφή βασιζόταν στο τι παράγει ο τόπος. Αυτά ήταν τα υλικά που χρησιμοποιούσαν. Το θέμα αυτό κατά κάποιον τρόπο επισημαίνει την εφευρετικότητα των Ελλήνων, φτιάχνοντας π.χ. από τρία απλά υλικά – λάδι, αλεύρι και άγρια χόρτα – πάνω από 100 είδη πίτας. Παράλληλα εκφράζει γαστρονομία από πλευράς γεύσεων υψηλού επιπέδου η οποία δεν έχει εκτιμηθεί όσο θα έπρεπε. Πρώτα από όλα η μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται από την πρώτη ύλη και έχει μια διαύγεια στη γεύση της. Το ψάρι μιλάει στο πιάτο και δεν χρειάζεται τίποτα, ούτε καν λεμόνι… Να θυμηθoύμε ότι η UNESCO αναγνώρισε τη μεσογειακή διατροφή ως άυλη πολιτισμική κληρονομιά.

Η πανδημία κατέστησε απαραίτητη τη στενή συνεργασία επιστημόνων και πολιτικών. Ποιοι κανόνες πρέπει να διέπουν αυτήν τη σχέση;

Η προσωπική μου εμπειρία είναι ότι στη ζωή μου υπήρξα σύμβουλος σε διάφορες επιτροπές λήψεως αποφάσεων σχετικά με θέματα δημόσιας υγείας. Οι επιτροπές στις οποίες ανήκα ήταν γνωμοδοτικές. Δηλαδή λέγαμε εμείς αυτό είναι Α, Β, Γ, Δ, αλλά στο τέλος έρχονταν και σου έλεγαν ότι η πολιτική ηγεσία θα αποφασίσει. Εγώ, ίσως επειδή τότε ήμουν νέα, έλεγα δεν είναι δυνατόν, εφόσον εμείς τεκμηριώνουμε κάτι επιστημονικά, πώς θα έρθει η πολιτική ηγεσία και να μας πει τι πρέπει να γίνει σε ένα θέμα στο οποίο η επιστήμη λέει αυτό. Ημουν πολύ προβληματισμένη και πίστευα ότι δεν πρέπει να γίνεται έτσι. Πρέπει αυτό που λέει η επιστήμη, αυτό να αποφασίζεται. Αλλά από την άλλη μεριά όταν ζούμε σε μια κοινωνία πρέπει, από ό,τι καταλαβαίνω πλέον, να συνεκτιμηθούν και όλοι οι παράγοντες.

Εχουμε καλά πανεπιστήμια;

Θα μπορούσαν να γίνουν πολύ καλύτερα.

Θα βοηθούσε μια αξιολόγηση των πανεπιστημίων, και ως κριτήριο χρηματοδότησης σχολών και προγραμμάτων;

Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Οχι βεβαίως αν κάποιος δεν παράγει να μην του δίνεις την ευκαιρία να μπορεί να εξελιχθεί, αλλά αυτοί οι οποίοι ήδη παράγουν και είναι συγκροτημένοι, να μπορεί να έχουν αυτά τα πανεπιστήμια μεγαλύτερη χρηματική ανταποδοτικότητα, και ως αμοιβή αλλά κυρίως ως ένα κίνητρο. Δεν μπορεί κάποιος να είναι στο ίδιο πανεπιστήμιο και στο ίδιο κτίριο και το επάνω τμήμα να μη φέρνει κανένα πρόγραμμα, να μη δημοσιεύει, να μη βγάζει διδάκτορες, και το άλλο να κάνει δεκαπλάσια από εσένα παραγωγή και να έχει το ίδιο ερευνητικό εισόδημα που σου δίνει μια επιδότηση.

Είστε λοιπόν υπέρ της αξιολόγησης.

Είμαι υπέρ της αξιολόγησης, ναι.

Γιατί δεν έχει γίνει αυτό;

Η αξιολόγηση στην Ελλάδα γενικώς δεν ευδοκιμεί και είναι κρίμα. Οταν πάω πίσω στα νιάτα μου θυμάμαι ότι ήμουν φανατική υπέρ του δημοσίου πανεπιστημίου και μόνο. Τώρα πια βλέπω ότι δεν υπάρχει άλλη θεραπεία παρά μόνο εάν υπάρχει ανταγωνισμός και εάν υπάρχουν άλλα πανεπιστήμια ιδιωτικά με αυστηρούς κανόνες.

Είναι ψευδεπίγραφη η αριστεία όπως κάποιοι λένε; Τι σημαίνει αριστεία για σας;

Οχι. Αριστεία είναι να προσπαθείς για το καλύτερο αλλά χωρίς να χάνεις την αίσθηση της ομαδικότητας στην εργασία.