«Μου δώσατε μια κατάρα, σας δίνω μια ευχή» – Περί αφορισμών και άλλων δαιμονίων

Στην εκπνοή του 2021 και πριν υποδεχτούμε το νέο έτος, με την ελπίδα – πρωτίστως – να απαλλαγούμε από την πανδημία και τις πολλαπλές συνέπειες της στην ανθρωπότητα, το in.gr κάνει μία… πρωτότυπη ανασκόπηση, όχι της χρονιάς που φεύγει, αλλά των… αφορισμών διάσημων Ελλήνων από την Εκκλησία, οι οποίοι κατάφεραν να «μπουν στο μάτι» συγκεκριμένων ιεραρχών.

Αφορμή στάθηκε το ψήφισμα για «βάναυση βλασφημία» κατά του καθηγητή Ηλία Μόσιαλου, που εξέδωσε ο Ιερός κλήρος της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς, Φαλήρου, Αγίου Ιωάννου Ρέντη και Δραπετσώνας, εξαιτίας μιας χιουμοριστικής ανάρτησης του καθηγητή για τους αρνητές του κοροναϊού.

Δεν θα μπορούσαμε να ξεχάσουμε, βεβαίως – παρότι η Εκκλησία, δηλαδή η Ιερά Σύνοδος, ουδέποτε τον επικύρωσε – τον «αφορισμό» από τον αμφιλεγόμενο Μητροπολίτη πρώην Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, Αμβρόσιο, για τον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, την υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, Νίκη Κεραμέως, και τον τότε υφυπουργό Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων, Νίκο Χαρδαλιά, τον Μάιο του 2020.

Για την ακρίβεια, μάλιστα, επρόκειτο για τον απολούμενο «μεγάλο αφορισμό», που επήλθε όταν η υπουργός Παιδείας, Νίκη Κεραμέως, ανέφερε πως ο ιός μεταδίδεται με το σάλιο.

Ο Μητροπολίτης Αμβρόσιος χαρακτήρισε ως «βλάσφημα» τα λόγια αυτά, ότι «δηλαφή διά τῆς Θείας Μεταλήψεως μεταδίδεται ὁ Κορωνοϊός» και καλούσε την υπουργό να ζητήσει «δημοσίως συγγνώμην διά τό ἀχαρακτήριστον τοῦτο ἔγκλημα». Τώρα βέβαια τι περιμένει κανείς από έναν ιεράρχη, που χαρακτηρίζει όσους εμβολιάζονται κατά της πανδημίας ως «παιδιά του διαβόλου»…

Με ανακοίνωσή της, πάντως, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας ξαθάρισε ότι «μόνο η Ιερά Σύνοδς της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, δηλαδή η Ολομέλεια των Μητροπολιτών Της,  έχει την αρμοδιότητα επιβολής του αφορισμού σε βάρος μέλους της ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος», «αδειάζοντας» έτσι τον κ. Αμβρόσιο.

Οι αληθινοί αφορισμοί

Με αφορμή τον «αφορισμό» του πρωθυπουργού και των δύο υπουργών, ο πρώην υπουργός Παιδείας, Νίκος Φίλης, είχε θυμίσει, μιλώντας στο MEGA, ποιοι έχουν αφοριστεί από την Εκκλησία.

Μεταξύ αυτών, η Επανάσταση του 1821, η Γαλλική Επανάσταση, οι συναγωνιστές του Ρήγα Φεραίου, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και οι κλέφτες και, αργότερα, ο Εμμανουήλ Ροΐδης για την «Πάπισσα Ιωάννα».

Ενώπιον της Ιεραρχίας, ήχθη και ο Νίκος Καζαντζάκης για τον «Τελευταίο Πειρασμό», αλλά τελικά «την γλύτωσε», ενώ υπάρχει επίσης και το ανάθεμα κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου, μια μορφή αφορισμού που οργάνωσε η επίσημη Εκκλησία στα χρόνια του Εθνικού Διχασμού.

Και όπως σημείωσε ο τομεάρχης Παιδείας του ΣΥΡΙΖΑ, μιλώντας στο MEGA, «το πρόβλημα δεν είναι ο Αμβρόσιος με τις ακροδεξιές του απόψεις, αλλά ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας, που προβλέπει ακόμα τη δυνατότητα αφορισμού».

Ο κ. Φίλης είχε αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Η ιστορία του αφορισμού έχει κηλιδώσει την εκκλησιαστική πρακτική. Υπενθυμίζουμε ότι ο Πατριάρχης είχε αφορίσει την Επανάσταση του 1821 και ονομαστικά τους πρωταγωνιστές της, ενώ νωρίτερα είχε αφοριστεί η Γαλλική Επανάσταση, οι συναγωνιστές του Ρήγα Φεραίου (δεν ήταν δυνατό να αφορίσουν τον ίδιο, γιατί είχε στραγγαλιστεί από τους δημίους του), ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και οι κλέφτες» – οι αφορισμοί του 1820, πάντως, έγιναν κάτω από τρομερές πιέσεις, για να γλυτώσει το Φανάρι μια σφαγή – «και αργότερα ο Εμμανουήλ Ροΐδης για την ‘Πάπισσα Ιωάννα’».

Ενώπιον της Ιεραρχίας ήχθη και ο Νίκος Καζαντζάκης για τον ‘Τελευταίο Πειρασμό’. Συγκροτήθηκε ειδική επιτροπή για να τεκμηριώσει την πρόταση για αφορισμό.  Παρενέβη όμως ο τότε Πατριάρχης Αθηναγόρας και ο μεγάλος συγγραφέας γλύτωσε. Βγήκε όμως απόφαση της Ιεραρχίας κατά της κυκλοφορίας των βιβλίων του και ο τότε Αρχιεπίσκοπος Θεόκλητος αρνήθηκε να τεθεί η σωρός του σε λαϊκό προσκύνημα στη Μητρόπολη.

Υπάρχει επίσης το ανάθεμα κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου, μια μορφή αφορισμού που οργάνωσε η επίσημη Εκκλησία στα χρόνια του Εθνικού Διχασμού. Όπως επίσης, υπάρχει αργότερα η άρνηση ιερέων να κηδεύσουν μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού που σκοτώθηκαν στον Εμφύλιο Πόλεμο».

Τα ευτράπελα

Από το ιστορικό των αφορισμών, δεν έλειψαν και τα ευτράπελα.

Ο Νίκος Φίλης μάς υπενθύμισε περιστατικά κατά τα οποία η λαϊκή θρησκευτικότητα διακωμωδεί την εκκλησιαστική «εκδικητικότητα»:

«Ο Ληξουριώτης συγγραφέας Ανδρέας Λασκαράτος, ο οποίος αφορίστηκε επειδή επέκρινε την εκκλησιαστική ματαιοδοξία, πήγε αυτοπροσώπως στην εκκλησία, όταν πληροφορήθηκε ότι θα διαβαστεί ο αφορισμός εις βάρος του και, εις επήκοον των συμπολιτών του, ζήτησε ο παπάς να διαβάσει αφορισμό και για τα παπούτσια των παιδιών του που έλιωναν και δεν προλάβαινε να τους αγοράζει καινούργια!(σ.σ. Ο αφορισμός περιλαμβάνει και την εκκλησιαστική διαταγή να μη λιώσει το σώμα του αφορισμένου όταν πεθάνει).

Η περίπτωση του Νίκου Καζαντζάκη

«Μου δώσατε μια κατάρα, σας δίνω μια ευχή». Αυτή ήταν η απάντηση του Νίκου Καζαντζάκη στην Εκκλησία, που ήθελε να τον αφορίσει.

Ο γνωστός για τις χουντικές του διασυνδέσεις Μητροπολίτης Φλωρίνης, Αυγουστίνος Καντιώτης, απειλούσε μάλιστα ότι θα εμποδίσει την κηδεία του μεγάλου συγγραφέα.

Ο Καζαντζάκης στης ζωή του δέχτηκε πολλά πυρά από την Εκκλησία και βρέθηκε αρκετές φορές σε δύσκολη θέση, με αποκορύφωμα την τελευταία πράξη – την ημέρα της ταφής του στο Ηράκλειο Κρήτης.

Ωστόσο, μια άλλη ιστορία ξετυλίχθηκε δυο χρόνια πριν από το θάνατό του, στις 4 Μαΐου 1955, μετά την επιστροφή του από την Αντίμπ, όπου διώχθηκε ως ιερόσυλος, και η κατηγορία σε βάρος του στηρίχθηκε σε αποσπάσματα από το έργο του «Kαπετάν Mιχάλης», καθώς και στο σύνολο του βιβλίου του «Ο Τελευταίος Πειρασμός», το οποίο δεν είχε κυκλοφορήσει ακόμη στην Ελλάδα.

H Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος, τον καταράστηκε και ζήτησε από την κυβέρνηση την απαγόρευση των βιβλίων του.

Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν προχώρησε στον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς ήταν αντίθετος σε κάτι τέτοιο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, ο οποίος ποτέ δεν υπέγραψε τον αφορισμό του.

Το Βατικανό, επίσης, ενέγραψε τον «Τελευταίο Πειρασμό» (1954 και 1955) στον πίνακα των απαγορευμένων βιβλίων (Index librorum prohibitorum).

Ο Καζαντζάκης απέστειλε τότε τηλεγράφημα στην Επιτροπή του Index, με τη φράση του χριστιανού απολογητή Τερτυλλιανού «Ad tuum, Domine, tribunal apello», δηλαδή «Στο Δικαστήριό σου, Κύριε, κάνω έφεση».

Το ανάθεμα στον Ελευθέριο Βενιζέλο

Πριν ακόμη κερδίσει οριστικά την υστεροφημία του σπουδαίου πολιτικού άνδρα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε για μια μεγάλη μερίδα Ελλήνων – κυρίως Αθηναίων, λένε οι ιστορικοί – ένας «προδότης και πουλημένος τράγος».

Το 1916, υπήρξε μια ιδιαίτερα ταραγμένη χρονιά, με την Ελλάδα των δύο κυβερνήσεων, τον βασιλιά, τον Μεταξάς και τον Βενιζέλο.

Και με την Εκκλησία να παίρνει θέση, όπως ανέκαθεν συνήθιζε, αφού εξάλλου της το επέτρεπε το ελληνικό κράτος…

Αφόρισε λοιπόν τον Ελευθέριο Βενιζέλο, καλώντας τον κόσμο να ρίξει πέτρες στο ομοίωμά του και εκφωνώντας κατάρες για: «…τα εξανθήματα του Ιώβ, το κήτος του Ιωνά, τη λέπρα του Ιεχωβά, το τρέμουλο των ψυχοραγούντων» και άλλα συναφή!

Ο αφορισμός του Θεόδωρου Αγγελόπουλου για μια ταινία

Το Δεκέμβριο του 1990, ο ήδη καταξιωμένος διεθνώς σκηνοθέτης, Θόδωρος Αγγελόπουλος, επισκέπτεται την πόλη της Φλώρινας, με σκοπό να γυρίσει την ταινία «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού», με πρωταγωνιστές τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και τη Ζαν Μορό.

Η ταινία, πριν ακόμη γυριστεί, είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και του Τύπου για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, το σενάριο της ταινίας έφτασε και στα χέρια του γνωστού και μη εξαιρετέου για την εποχή Μητροπολίτη της πόλης, Αυγουστίνου Καντιώτη, με πρωτοβουλία του οποίου είχε κατεδαφιστεί το 1971 ο μητροπολιτικός ναός της Φλώρινας, Άγιος Παντελεήμονας, και θεμελιώθηκε νέος μητροπολιτικός ναός, παρουσία του δικτάτορα Παπαδόπουλου.

Ο Καντιώτης, λοιπόν, μόλις διάβασε το σενάριο της ταινίας, θορυβήθηκε αφού, κατά τη γνώμη του, η ταινία πρόσβαλλε το έθνος και το χριστιανισμό…

Έτσι, απείλησε τον Αγγελόπουλο ότι θα τον αφορίσει και τον «διέταξε» να σταματήσει τα γυρίσματα. Ο Αγγελόπουλος, φυσικά, δεν υποχώρησε. Το θέμα πήρε διεθνείς διαστάσεις και ο διάσημος σκηνοθέτης είχε τη στήριξη των πολιτικών της Αριστεράς και την αρωγή του διεθνούς φήμης σκηνοθέτη και φίλου του, Ακίρα Κουροσάβα, ο οποίος διεθνοποίησε το θέμα.

Όταν ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος επέστρεψε στη Φλώρινα, για να αρχίσει τα γυρίσματα της ταινίας, μια μεγάλη μερίδα πολιτών της Φλώρινας είχε κατακλύσει την πόλη με μαύρες σημαίες και πλακάτ, ενώ υπήρχαν και καρικατούρες, που παρίσταναν τον σκηνοθέτη σαν ένα προδότη που κρατούσε ένα σακούλι με 600 εκατομμύρια δραχμές και εμφανίζονταν συνθήματα, όπως «αναρχία, ανθελληνισμός, αθεΐα, ακολασία», με τις καμπάνες να χτυπούν πένθιμα και τα μεγάφωνα να παιανίζουν τη «Μακεδονία ξακουστή».

Πανεπιστημιακοί θεολόγοι εξηγούσαν πως ο «αφορισμός» δεν ήταν έγκυρος, καθώς ο Καντιώτης δεν είχε τη σύμφωνη γνώμη των 2/3 της Ιεραρχίας, που απαιτούνταν.

Ανάμεσα στους «αφορισμένους» του καστ ήταν και η 14χρονη τότε ηθοποιός, Δώρα Χρυσικού, η οποία είχε δεχθεί επιθέσεις για τη συμμετοχή της στην ταινία.

Όπως έχει εξηγήσει η ίδια σε συνεντεύξεις της, τότε ήταν μικρή για να κατανοήσει ακριβώς τι είναι ο «αφορισμός», ενώ πλέον, όπως έχει αποκαλύψει, δεν είναι «αφορισμένη». Το 2009, η Ιερά Σύνοδος τής ανακοίνωσε την άρση του.

Τελικά, η ταινία ολοκληρώθηκε και έφτασε μέχρι τις Κάννες. Μάλιστα, στην επόμενη ταινία του, «Το βλέμμα του Οδυσσέα», ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος αφιέρωσε μία σκηνή γι’ αυτό το περιστατικό.

Νίκος Καλογερόπουλος – Λίγο… Λασκαράτος και λίγο Αγγελόπουλος

Ο γνωστός ηθοποιός Νίκος Καλογερόπουλος του «Ρεμπέτικου» και της «Λούφας και Παραλαγής», αποτελεί επίσης μια ιδιότυπη περίπτωση, καθώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως… μισός Λασκαράτος και μισός Αγγελόπουλος!

Λασκαράτος, γιατί «έφαγε» το ανάθεμα για ένα θεατρικό έργο που τα έβαζε με την Εκκλησία και την τράπεζα. Και Αγγελόπουλος, γιατί εισέπραξε έναν ομαδικό αφορισμό στο «Χριστός Ξανασταυρώνεται», όμοιο μ’ εκείνον της ταινίας «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού».