Με τη χρεοκοπία του 2010 άλλαξε η φύση της οικονομίας. Με την πανδημία, που είναι μια μορφή χρεοκοπίας αλλά πιο συλλογική και η αντιμετώπισή της διεθνώς πιο «συνεννοημένη», άλλαξε ακόμα μία φορά η οικονομία. Το δείχνουν οι πολλές μικρές επιχειρήσεις που κατέρρευσαν. Μετά τα lockdown, αρκετές δεν άνοιξαν. Αλλες όμως ανθοφορούν. Ο κύκλος της υγείας δεν άλλαξε μόνο τις βασικές υγειονομικές και εννοιολογικές παραμέτρους (πειθαρχίες, παραβάσεις, εκλαϊκευμένη επιστημονική σκέψη, δεισιδαιμονίες, δημόσιο σύστημα υγείας, δικαιώματα, πολιτικές κ.λπ.), αλλά τροποποίησε και την καταναλωτική συμπεριφορά.

Πάντως δεν οδήγησε τους πολίτες στο να γίνουν πιο μετριοπαθείς ή ορθολογιστές. Ετσι κάποιοι αγοράζουν (πανάκριβα) αυτό που χρειάζονται, με χρήματα που διαθέτουν, άλλοι όμως «πλατειάζουν» αγοραστικά, π.χ. στην κατανάλωση ενός τεράστιου όγκου υγειονομικών αγαθών, πληροφοριών ή και μαγγανειών. Στην πιο αθώα εκδοχή καταναλωτικής υπερβολής, καταναλώνουν βιταμίνες, μαντζούνια, ειδικά θαυματουργά άνθη από τα βουνά της Ζουαζιλάνδης κ.λπ. Στην πιο σκοτεινή – το έχω ξαναγράψει -, μπαίνουν στον κύκλο της δεισιδαιμονίας ή της θρησκοληπτικής παράνοιας.

Η πανδημική κρίση ανακατεύθυνε την καταναλωτική συμπεριφορά. Φαρμακεία γιγαντώνονται σε πολυκαταστήματα, ο διαφημιστικός κύκλος διευρύνεται συνεχώς σε νέα προϊόντα υγείας – ένα λαϊκό γάντζωμα στον δογματικό υγιεινισμό, πιθανόν και ως αντίδραση, στην ανθεκτική συνωμοσιομανία αλλά και τη βιολογική ανασφάλεια.

Ομως το σημαντικότερο είναι ότι ακαριαίες καταναλωτικές αλλαγές, με ποικίλες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, έχουν συμβάλει σε εξαιρετικά συντηρητικές ιδεολογικές παγιώσεις, εκτός από το ότι αφήνουν το δραματικό τους ίχνος στην οικονομία. Μια οικονομία που απλώς μορφοποιείται από κρίσεις, έχει θνησιγενή κύκλο επίδρασης (θυμηθείτε τον οικοδομικό παροξυσμό μετά την αποταμιευτική κατάρρευση, η οποία ακολούθησε τη χρηματιστηριακή φούσκα). Ρηχή οικονομία, ευπροσάρμοστη μεν, αλλά με τη θνησιγένεια και την πειρατική φύση της ως κατασκευαστικό, δομικό της ελάττωμα – χαρακτηριστικό.

Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι το κέντρο της πανδημίας είναι η οικονομία. Δεν εννοώ ακριβώς αυτό που πολλοί ονομάζουν «αγορά» (για την Ελλάδα ένα άθροισμα ρηχών επιθυμιών και πληρώσεων), αλλά μια διαρκή ανακατεύθυνση, έναν αυτοματισμό στην ανάδυση υποσυστημάτων, δευτερευουσών παραγωγικών δυνάμεων και επινόησης νέων τεχνικών πλουτισμού. Πολλοί το θεωρούν καλό. Σου λέει, η ευλυγισία είναι αναπτυξιακό στοιχείο. Προϋποθέτει όμως οικονομικό σώμα.

Η χρεοκοπία της χώρας το 2010, με μια σπαθιά, δημιούργησε γρήγορα μια γενική ετοιμότητα όχι μόνο επιχειρηματική (του επιχειρηματία με καλά ρεφλέξ), αλλά και του απλού πολίτη, για το χειρότερο σενάριο. Μια συνεχής προετοιμασία για μια επιβάρυνση. Η βεβαιότητα του κακού έγινε το δεσπόζον πολιτιστικό χαρακτηριστικό. Αν ο πολίτης περιμένει το κακό, τότε είναι εύκολο να αγοράσει το ψεύδος που το θεραπεύει.

Και η πιο εύκολη και ριζική θεραπεία είναι να το καταργήσει, μη πιστεύοντας την ύπαρξή του. Ο μηχανισμός με τον οποίο μπορεί να ανακατευθυνθεί ο πλούτος, ο πλουτισμός και η εκπτώχευση είναι ισχυρός και σε μεγάλο βαθμό πληροφοριοκεντρικός. Logistics πληροφοριών. Ενα μεγάλο μέρος του κόσμου πιθανολογεί μέσα από την πιο αδυσώπητη μορφή γνώσης, που είναι η φήμη ή ο κατακλυσμός άτακτων πληροφοριών. Η ίαση, ούσα νοηματικά περίκλειστη, δεν είναι το ίδιο κερδοφόρος.

Headlines