Ουκρανία – Ρωσία – Όσα χρειάζεται να γνωρίζετε για τις εντάσεις σε επτά ερωταπαντήσεις

Οι εντάσεις μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας έχουν βρίσκονται στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων ετών, με ρώσους στρατιώτες να βρίσκονται ανεπτυγμένοι στα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών, προκαλώντας φόβους ότι η Μόσχα έχει σκοπό να εισβάλει στη χώρα στις ερχόμενες εβδομάδες ή μήνες.

Η Ουκρανία έχει προειδοποιήσει ότι η Ρωσία προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει τη χώρα πριν από οποιαδήποτε προγραμματισμένη στρατιωτική εισβολή. Δυτικές δυνάμεις έχουν προειδοποιήσει επανειλημμένως τη Ρωσία στη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων να μην προχωρήσει σε περαιτέρω επιθετικές κινήσεις εις βάρος της Ουκρανίας.

• Διαβάστε επίσης: Η ανακωχή μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας θα έχει «θύμα» την Ουκρανία

Το Κρεμλίνο αρνείται ότι έχει σκοπό να επιτεθεί και υποστηρίζει ότι η υποστήριξη του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία – συμπεριλαμβανομένων των αυξημένων στρατιωτικών προμηθειών και εκπαιδεύσεων – αποτελεί αυξανόμενη απειλή στο δυτικό μέτωπο της Ρωσίας.

Οι παρακάτω επτά ερωτήσεις και απαντήσεις, όπως δημοσιεύθηκαν στο CNN, ίσως ρίχνουν κάποιο φως στην υπόθεση.

Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση στα σύνορα των δύο χωρών

Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ περιγράφουν τις κινήσεις και τους αριθμούς των στρατιωτών μέσα και γύρω από την Ουκρανία ως «ασυνήθιστες».

Έως και 100.000 ρώσοι στρατιώτες παραμένουν συγκεντρωμένοι στα σύνορα με την Ουκρανία παρά τις προειδοποιήσεις του αμερικανού προέδρου, Τζο Μπάιντεν και των ευρωπαίων ηγετών ότι σε περίπτωση που ο Πούτιν προχωρήσει σε εισβολή, θα υπάρξουν βαρύτατες συνέπειες. Και ευρήματα των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών εκτιμούν ότι η Ρωσία θα μπορούσε να ξεκινήσει στρατιωτική επίθεση στην Ουκρανία «ήδη από τις αρχές του 2022».

Στα τέλη του 2021, δορυφορικές εικόνες αποκάλυψαν ρωσικό εξοπλισμό – συμπεριλαμβανομένων και αυτόματων όπλων, αρμάτων μάχης και οχημάτων μάχης πεζικού – που κινούνταν σε πεδίο εκπαίδευσης περίπου 300 χιλιόμετρα από τα σύνορα. Όμως προς το παρόν λίγες από τις πληροφορίες που έχουν τεθεί στη δημοσιότητα στηρίζουν τις καταγγελίες των δυτικών δυνάμεων ότι η απειλή είναι αυξημένη.

Πολλές από τις ρωσικές στρατιωτικές βάσεις βρίσκονται στα δυτικά της αχανούς χώρας – δηλαδή, στην κατεύθυνση που ιστορικά επεφύλασσε τις περισσότερες απειλές. Το υπουργείο άμυνας της Ρωσίας δήλωσε την 1^η Δεκεμβρίου ότι είχε ξεκινήσει τις «τακτικές» χειμερινές στρατιωτικές ασκήσεις στη νοτιότερη περιοχή, μέρη της οποίας συνορεύουν με την Ουκρανία. Στις ασκήσεις συμμετείχαν περισσότεροι από 10.000 στρατιώτες, σύμφωνα με το υπουργείο.

Ταυτόχρονα, στις περιοχές Ντόνετσκ και Λούχανσκ της ανατολικής Ουκρανίας που συνορεύουν με τη Ρωσία, σε μια περιοχή που είναι γνωστή ως Ντονμπάς, τον έλεγχο διατηρούν αποσχιστικές δυνάμεις, υποστηριζόμενες από τη Ρωσία, ήδη από το 2014. Στην περιοχή είναι παρούσες και ρωσικές δυνάμεις, με αποτέλεσμα η Ουκρανία να κάνει λόγο για «προσωρινά κατεχόμενες περιοχές», πράγμα που η Ρωσία διαψεύδει.

Η πρώτη γραμμή της σύγκρουσης παραμένει ουσιαστικά σταθερή εδώ και πέντε χρόνια, όμως συχνά σημειώνονται μικρής κλίμακας συγκρούσεις και επιθέσεις ελεύθερων σκοπευτών. Η Ρωσία εξοργίστηκε όταν ουκρανικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τουρκικής κατασκευής μαχητικό drοne για πρώτη φορά τον Οκτώβριο για να πλήξουν θέση φιλορωσικών αποσχιστικών δυνάμεων.

Επιπλέον, η Ρωσία διαθέτει δυνάμεις που μετριούνται στις δεκάδες χιλιάδες στην τεράστια ναυτική βάση που διατηρεί στην Κριμαία, το τμήμα της Ουκρανίας που προσάρτησε το 2014. Η χερσόνησος της Κριμαίας, που βρίσκεται νοτιότερα σε σχέση με την υπόλοιπη Ουκρανία, πλέον συνδέεται μέσω γέφυρας με τη ρωσική ενδοχώρα.

Ποια είναι η ιστορία πίσω από τη σύγκρουση;

Οι εντάσεις μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας, που κάποτε ανήκαν αμφότερες στη Σοβιετική Ένωση, κλιμακώθηκαν στα τέλη του 2013 εξαιτίας μιας συμφωνίας-ορόσημο με πολιτικό και εμπορικό χαρακτήρα, μεταξύ της Ουκρανίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο τότε πρόεδρος, ο φιλορώσος Βίκτορ Γιανούκοβιτς, σταμάτησε τις διαπραγματεύσεις – πράγμα που φέρεται να συνέβη μετά από πιέσεις της Μόσχας – και ακολούθησαν εβδομάδες αιματηρών διαδηλώσεων στο Κίεβο.

Τότε, τον Μάρτιο του 2014, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, μια αυτόνομη χερσόνησο της νότιας Ουκρανίας με ισχυρούς δεσμούς με τη Ρωσία, με το πρόσχημα ότι υπερασπιζόταν τα συμφέροντά της, όπως και τα συμφέροντα των ρωσόφωνων πολιτών.

Σε πρώτη φάση, χιλιάδες ρωσόφωνοι στρατιώτες, οι αποκαλούμενοι «μικροί πράσινοι άνθρωποι» – που αργότερα η Μόσχα παραδέχτηκε ότι ήταν Ρώσοι – πλημμύρισαν τη χερσόνησο της Κριμαίας. Μέσα σε λίγες ημέρες, η Ρωσία ολοκλήρωσε την προσάρτηση με ένα δημοψήφισμα που τόσο η Ουκρανία όσο και το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου πλανήτη έκρινε παράνομο.

Λίγο καιρό αργότερα, οι φιλορώσοι αποσχιστές από το Ντόνετσκ και το Λούχανσκ της Ουκρανίας διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους από το Κίεβο, γεγονός που οδήγησε σε μήνες σκληρών συγκρούσεων. Παρά το γεγονός ότι το Κίεβο και η Μόσχα υπέγραψαν ειρηνευτική συμφωνία στο Μινσκ το 2015, με τη μεσολάβηση της Γερμανίας και της Γαλλίας, έκτοτε έχουν υπάρξει πολλαπλές παραβιάσεις της εκεχειρίας.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 3.000 θάνατοι πολιτών εξαιτίας των συγκρούσεων στην ανατολική Ουκρανία, από το 2014 μέχρι και σήμερα.

Η ΕΕ και οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει μια σειρά από μέτρα ως αντίδραση στις πράξεις της Ρωσίας στην Κριμαία και την ανατολική Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων και οικονομικών κυρώσεων σε βάρος προσώπων, νομικών οντοτήτων και συγκεκριμένων τομέων της ρωσικής οικονομίας.

Το Κρεμλίνο κατηγορεί την Ουκρανία ότι αναμοχλεύει τις εντάσεις στα ανατολικά της και παραβιάζει την ειρηνευτική συμφωνία του Μινσκ.

Τι υποστηρίζει η Ρωσία;

Το Κρεμλίνο έχει αρνηθεί επανειλημμένα ότι υπάρχει σχέδιο εισβολής στην Ουκρανία, επιμένοντας ότι η Ρωσία δεν αποτελεί απειλή για κανέναν και ότι το γεγονός ότι μετακινεί στρατιώτες εντός των ορίων της δικής της επικράτειας δεν θα έπρεπε να αποτελεί αιτία ανησυχίας.

Η Μόσχα βλέπει την αυξανόμενη υποστήριξη του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία, τόσο σε ό,τι αφορά τον εξοπλισμό, όσο και από άποψη εκπαιδεύσεων και προσωπικού, ως μια απειλή προς τη δική της ασφάλεια. Επιπλέον, έχει κατηγορήσει την Ουκρανία ότι αυξάνει τον αριθμό των δικών της στρατιωτών, με στόχο να ανακαταλάβει την περιοχή του Ντονμπάς, έναν ισχυρισμό που διαψεύδει από την πλευρά της η Ουκρανία.

Ο ρώσος πρόεδρος Βλάντιμιρ Πούτιν έχει ζητήσει συγκεκριμένες νομικές συμφωνίες που θα αποκλείουν την οποιαδήποτε περαιτέρω εξάπλωση του ΝΑΤΟ στα ανατολικά και προς τα ρωσικά σύνορα, υποστηρίζοντας ότι η Δύση δεν έχει ανταποκριθεί στις παλαιότερες ρητές διαβεβαιώσεις της.

Ο Πούτιν δήλωσε επίσης ότι αν το ΝΑΤΟ αποστείλει προηγμένο οπλισμό στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων και πυραυλικών συστημάτων, θα περάσει μια «κόκκινη γραμμή» της Ρωσίας, εν μέσω ανησυχιών της Μόσχας ότι η Ουκρανία εξοπλίζεται όλο και περισσότερο από τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ.

Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίντρι Πέσκοφ, δήλωσε το Νοέμβριο ότι όπλα και στρατιωτικοί σύμβουλοι παραχωρούνται ήδη στην Ουκρανία από τις ΗΠΑ και άλλα μέλη του ΝΑΤΟ. «Και αυτό, φυσικά, οδηγεί σε περαιτέρω κλιμάκωση της κατάστασης στα σύνορα», προειδοποίησε.

Αν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ δεν αλλάξουν τακτική στην Ουκρανία, ο ρώσος υπουργός εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ έχει προειδοποιήσει ότι η Μόσχα «έχει το δικαίωμα να επιλέξει τον τρόπο με τον οποίο θα διασφαλίσει τα νόμιμα συμφέροντά της».

Τι υποστηρίζει η Ουκρανία;

Η ουκρανική κυβέρνηση επιμένει ότι η Μόσχα δεν μπορεί να απαγορεύσει στο Κίεβο την οικοδόμηση στενότερων δεσμών με το ΝΑΤΟ, αν αυτό το επιθυμεί.

«Η Ρωσία δεν μπορεί να εμποδίσει την Ουκρανία από το να προσεγγίσει το ΝΑΤΟ και δεν έχει δικαίωμα λόγου στις σχετικές συζητήσεις», δήλωσε στο CNN το υπουργείο εξωτερικών, αντιδρώντας στις ρωσικές εκκλήσεις το ΝΑΤΟ να σταματήσει την επέκτασή του στα ανατολικά.

«Κάθε ρωσική πρόταση για συζήτηση με το ΝΑΤΟ ή τις ΗΠΑ για οποιαδήποτε αποκαλούμενη εγγύηση ότι η Συμμαχία δεν θα επεκταθεί στα ανατολικά είναι παράνομη», πρόσθεσε.

Η Ουκρανία επιμένει ότι η Ρωσία επιχειρεί να αποσταθεροποιήσει τη χώρα, με τον ουκρανό πρόεδρο, Βολοντομίρ Ζελένσκι, να αναφέρεται πρόσφατα στην αποκάλυψη συνωμοσίας για πραξικόπημα με την εμπλοκή Ρώσων και Ουκρανών.

Ο ουκρανός υπουργός εξωτερικών, Ντμίτρο Κουλέμπα, προειδοποίησε ότι ένα προγραμματισμένο πραξικόπημα θα μπορούσε να αποτελεί μέρος του σχεδίου της Ρωσίας πριν τη στρατιωτική εισβολή. «Οι εξωτερικές στρατιωτικές πιέσεις πάνε χέρι-χέρι με την εσωτερική αποσταθεροποίηση της χώρας».

Οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών έχουν επιδεινωθεί εξαιτίας της εντεινόμενης ουκρανικής ενεργειακής κρίσης, την οποία το Κίεβο αποδίδει σε σχεδιασμούς της Μόσχας.

Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση Ζελένσκι αντιμετωπίζει προκλήσεις σε πολλαπλά μέτωπα. Η δημοτικότητα της κυβέρνησης έχει δεχθεί πλήγμα εν μέσω πολλαπλώς εσωτερικών πολιτικών προβλημάτων, μεταξύ των οποίων και το τρίτο πανδημικό κύμα που εξελίσσεται τις τελευταίες εβδομάδες και η οικονομική ύφεση.

Πολλοί είναι εκείνοι που είναι δυσαρεστημένοι και από το γεγονός ότι η κυβέρνηση εξακολουθεί να μην έχει ανταποκριθεί στις δεσμεύσεις της να δώσει τέλος στις συγκρούσεις στα ανατολικά της χώρας. Αντικυβερνητικές διαδηλώσεις έχουν ξεσπάσει στο Κίεβο.

Τι υποστηρίζει το ΝΑΤΟ;

Ο γενικός γραμματέας της συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ, έχει δηλώσει ότι «η Ρωσία θα καταβάλει υψηλό τίμημα» αν εισβάλει εκ νέου στην Ουκρανία, έναν σύμμαχο του ΝΑΤΟ.

«Έχουμε στη διάθεσή μας μια ευρεία γκάμα επιλογών: οικονομικές κυρώσεις, χρηματοπιστωτικές κυρώσεις, πολιτικούς περιορισμούς», δήλωσε την 1^η Δεκεμβρίου στο CNN.

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014, το ΝΑΤΟ αύξησε τις άμυνές της «με ετοιμοπόλεμες ομάδες μάχης στα ανατολικά της συμμαχίας, στις χώρες της Βαλτικής, στη Λετονία… όπως επίσης και στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας», σημείωσε.

Η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχει τις ίδιες εγγυήσεις ασφαλείας με τα κράτη-μέλη της συμμαχίας.

Όμως ο Στόλτενμπεργκ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο η Ουκρανία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ στο μέλλον, λέγοντας ότι η Ρωσία δεν έχει δικαίωμα να της απαγορεύει αυτή τη δυνατότητα.

Τι υποστηρίζουν οι ΗΠΑ;

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, δήλωσε στον ουκρανό πρόεδρο τον Ιανουάριο του 2022 στη διάρκεια τηλεφωνικής επικοινωνίας ότι οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους «θα αντιδράσουν με αποφασιστικότητα σε περίπτωση περαιτέρω εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία».

Οι δυο τους συνομίλησαν μόλις λίγες ημέρες αφότου ο Μπάιντεν παρότρυνε τον Πούτιν να χαλαρώσει την κρίση στα σύνορα και πριν την προγραμματισμένη συνάντηση ρώσων και αμερικανών αξιωματούχων στη Γενεύη στη εντός του Ιανουαρίου.

Ο υπουργός εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, έχει επίσης προειδοποιήσει τη Ρωσία ότι «κάθε νέα επιθετική κίνηση μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες».

Οι ΗΠΑ έχουν παραχωρήσει στην Ουκρανία υποστήριξη ασφαλείας αξίας περίπου $450 εκατομμυρίων στη διάρκεια του 2021, σύμφωνα με το Πεντάγωνο, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και μια παράδοση ελαφρού οπλισμού και πυρομαχικών στη διάρκεια του Δεκεμβρίου. Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει επίσης εξετάσει το ενδεχόμενο αποστολής στρατιωτικών συμβούλων και επιπλέον εξοπλισμού, συμπεριλαμβανομένου και βαρύτερου οπλισμού στην Ουκρανία, προκειμένου αυτή να προετοιμαστεί για μια ενδεχόμενη εισβολή, σύμφωνα με πηγές με καλή γνώση του θέματος που μίλησαν στο CNN το Νοέμβριο.

Η κυβέρνηση Ομπάμα είχε έρθει προ εκπλήξεως όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Κριμαία το 2014 και υποστήριξε ανταρσία στην περιοχή του Ντονμπάς. Αμερικανοί αξιωματούχοι εμφανίζονται αποφασισμένοι να μην επαναλάβουν τα ίδια λάθη σε περίπτωση νέας ρωσικής στρατιωτικής εισβολής.

«Ανησυχία μας είναι ότι η Ρωσία ενδέχεται να κάνει το σοβαρό λάθος και να προσπαθήσει να επαναλάβει αυτά που ξεκίνησε το 2014, όταν συγκέντρωσε στρατιώτες κοντά στα σύνορα, εισέβαλε στην επικράτεια της Ουκρανίας και για να το κάνει ισχυρίστηκε ψευδώς ότι αντιδρούσε σε πρόκληση», δήλωσε το Νοέμβριο ο Μπλίνκεν.

Ποιοι άλλοι παράγοντες επηρεάζουν την κατάσταση;

Άλλο ένα σημαντικό ζήτημα σχετίζεται με την παροχή ενέργειας. Η Ουκρανία αντιμετωπίζει τον αμφιλεγόμενο αγωγό Nord Stream 2, που θα μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο απευθείας στη Γερμανία, ως απειλή για την ασφάλειά της.

Ο Nord Stream 2 είναι ένας από τους δυο αγωγούς της Ρωσίας που περνούν υποβρυχίως, μέσω της Βαλτικής, πέραν των παραδοσιακών επίγειων δικτύων που διασχίζουν την Ανατολική Ευρώπη – συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας.

Το Κίεβο αντιμετωπίζει τους αγωγούς που περνούν από την επικράτεια της χώρας ως δικλείδα ασφαλείας έναντι πιθανών εισβολών από τη Ρωσία, καθώς οποιαδήποτε στρατιωτική δραστηριότητα θα μπορούσε να διαταράξει την κρίσιμη ροή του αερίου προς την Ευρώπη.

Αναλυτές και αμερικανοί νομοθέτες έχουν εγείρει ανησυχίες ότι ο Nord Stream 2 θα αυξήσει την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο και θα μπορύσε να επιτρέψει στη Μόσχα να θέτει επιλεκτικά στο στόχαστρο χώρες όπως η Ουκρανία, δημιουργώντας τους ενεργειακές κρίσεις, χωρίς να προκαλεί περαιτέρω αναταράξεις στον εφοδιασμό της Ευρώπης. Επιπλέον, αν καταφέρει πράγματι να παρακάμψει τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, θα τους στερήσει και τα – διόλου ευκαταφρόνητα – έσοδα για τη μεταφορά του αερίου μέσω της επικράτειάς τους, τα οποία αυτή τη στιγμή αναγκάζεται να καταβάλλει η Ρωσία.

Τον Μάιο του 2021, η κυβέρνηση Μπάιντεν προχώρησε σε άρση των κυρώσεων προς την εταιρεία πίσω από τον Nord Stream 2, ουσιαστικά δίνοντας το πράσινο φως στη λειτουργία του. Αμερικανοί αξιωματούχοι αναφέρουν ότι η κίνηση αυτή ήταν προς το συμφέρον της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, αφού είχε στόχο την αποκατάσταση των σχέσεων με τη Γερμανία που είχαν δεχθεί σημαντικό πλήγμα.

Το Νοέμβριο, οι ΗΠΑ επέβαλαν νέες κυρώσεις σε εταιρεία και που συνδέεται με τη Ρωσία και σκάφος που συνδέεται με τον Nord Stream 2. Ορισμένοι γερουσιαστές έχουν ζητήσει επιπλέον κυρώσεις, προκειμένου η Ρωσία να μην είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει ως όπλο τον αγωγό. Σκληρότερα μέτρα έχει ζητήσει και η Ουκρανία.

Πηγή: CNN