Η υπόσχεση της startup της για την απόλυτη επανάσταση στις εξετάσεις αίματος και τη διάγνωση πάσης ασθένειας με τα μηχανήματα της Theranos, ταχύτερα και σαφώς φθηνότερα από τα μικροβιολογικά εργαστήρια, με μόνο ένα τρύπημα στο δάχτυλο και «μια σταγόνα αίμα», χτύπησε «φλέβα» στις ΗΠΑ, όπου οι ιατρικές εξετάσεις είναι οικονομικά απαγορευτικές για μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Ήταν 2003 και η ιδρύτρια της Theranos, η Ελίζαμπεθ Χολμς, ήταν μόλις 19 ετών. Είχε μόλις παρατήσει τις σπουδές της στο πανεπιστήμιο Στάνφορντ, αποφασισμένη να κατακτήσει με την πατέντα της το αμερικανικό όνειρο και τη Σίλικον Βάλεϊ.

Το μικρό της ηλικίας της και ο υπέρμετρα φιλόδοξος στόχος της δεν έδειξε να προβληματίζει σχεδόν κανένα στην εποχή της ευμάρειας και της τεχνολογικής εξέλιξης, παρά την τότε πρόσφατη πικρή εμπειρία της «φούσκας» των dot.com.

Η εικόνα της νεαρής τολμηρής επιχειρηματία, με πειθώ και όραμα, που έλεγε ότι είχε ως πρότυπό της τον Στιβ Τζομπς και ήθελε να αλώσει τον ανδροκρατούμενο κόσμο της «Κοιλάδας του Πυριτίου» γοήτευσε ΜΜΕ και επενδυτές.

Η ιδέα της, άλλωστε, φάνταζε ως «χρυσή» ευκαιρία για τρελά κέρδη.

Μέσα σε λίγα χρόνια, στα ταμεία και στο διοικητικό συμβούλιο της Theranos άρχισε ένας «χορός» εκατομμυρίων και επενδυτών υψηλού προφίλ.

Από τον μεγιστάνα των ΜΜΕ Ρούπερτ Μέρντοχ και την πλουσιότερη οικογένεια της Αμερικής, τους Γουόλτον της Walmart.

Έως πρώην υπουργούς -όπως οι ΥΠΕΞ Χένρι Κίσινγκερ και Τζορτζ Σουλτς- τον στρατηγό Τζέιμς Μάτις (μετέπειτα υπουργό Άμυνας επί Τραμπ), καθώς και τον μεγαλοδικηγόρο Ντέιβιντ Μπόις, που μεταξύ άλλων εκπροσώπησε τον Αλ Γκορ στη διαμάχη των προεδρικών εκλογών το 2000.

Στο απόγειό της, περίπου δέκα χρόνια μετά την ίδρυσή της, η Theranos είχε καταφέρει να συνάψει συμφωνίες με τις αλυσίδες φαρμακείων Walgreens και σούπερ-μάρκετ Safeway για «αναίμακτα» τεστ στα καταστήματά τους με το φερόμενο ως υπερμηχάνημα αιματολογικών αναλύσεων, το Edison.

Και κάπως έτσι, η εταιρεία της Χολμς έφτασε στα μέσα της περασμένης δεκαετίας να αξίζει 9 δισεκατομμύρια και η ίδια να έχει αποκτήσει προσωπική περιουσία 3,6 δισεκατομμυρίων, σύμφωνα με το Forbes.

Κατά τα φαινόμενα, είχε κερδίσει επάξια τον τίτλο της νεότερης αυτοδημιούργητης δισεκατομμυριούχου.

Από την κορυφή…

Το πρόσωπό της νεαρής Αμερικανίδας κοσμούσε πια αμέτρητα εξώφυλλα περιοδικών. Το Time την συμπεριέλαβε στους «100 ανθρώπους με τη μεγαλύτερη επιρροή» το 2015.

Η ιδρύτρια της Theranos εντάχθηκε στους πρωτοπόρους της Σίλικον Βάλεϊ, μαζί με τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ του Facebook και τον Λάρι Πέιτζ της Google.

«Θαύμα» την χαρακτήριζε ο πρώην πρόεδρος και συνομιλητής της σε συνέδρια, Μπιλ Κλίντον και «οραματιστή» ο τότε αντιπρόεδρος του Μπαράκ Ομπάμα, Τζο Μπάιντεν, που είχε μάλιστα επισκεφτεί τα εργαστήρια της Theranos.

Ο τίτλος όμως που άρεσε στην Ελίζαμπεθ περισσότερο ήταν «ο θηλυκός Στιβ Τζομπς». Η ίδια άλλωστε κόπιαρε τον θρυλικό συνιδρυτή της Apple σχεδόν στα πάντα, τουλάχιστον στο φαίνεσθαι: από τα μαύρα ζιβάγκο που φορούσε στις δημόσιες εμφανίσεις της, μέχρι τον μειλίχιο τρόπο και τον βαρύ τόνο, που προσποιούνταν -όπως τώρα λέγεται- στις πλείστες όσες ομιλίες της σε συνέδρια.

Σε συναντήσεις με επενδυτές και σε εταιρικές συσκέψεις.

Αλλά και κάθε φορά που κάποιος -ρυθμιστική αρχή, επενδυτής ή δημοσιογράφος- ήθελε να μάθει περισσότερα για το πώς ακριβώς λειτουργούσαν τα διαφημιζόμενα ως θαυματουργά μηχανήματα της Theranos.

Η μόνιμη απάντηση-επωδός της Ελίζαμπεθ και της εταιρεία είχε να κάνει με το «εμπορικό απόρρητο».

Η αλήθεια όμως ήταν ότι η επαναστατική τεχνολογία της Theranos ήταν «αέρας κοπανιστός» και ότι το Edison -αυτό το πολυδιαφημισμένο μίνι μικροβιολογικό εργαστήριο, που υποτίθεται ότι μπορούσε να κάνει 240 αιματολογικές αναλύσεις μέσα σε μόλις μια ώρα- στην πραγματικότητα δεν έκανε τίποτε από όσα η κατασκευάστρια εταιρεία υποσχόταν.

Αντίθετα, όσα αποτελέσματα έβγαζε ήταν λανθασμένα, δείχνοντας υγιείς ανθρώπους να πάσχουν από ασθένειες που δεν είχαν στην πραγματικότητα (από HIV, έως καρκίνο του προστάτη) και εγκύους χωρίς κανένα πρόβλημα να είναι σε αποβολή.

Όσα αποτελέσματα εξετάσεων προέκυπταν σωστά, ήταν -όπως μετέπειτα αποκαλύφθηκε- χάρη στη χρήση της συμβατικής εξεταστικής μεθόδου και μηχανημάτων άλλων εταιρειών.

Μέσα στη Theranos, εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος της εταιρείας από το 2009 και επί χρόνια ερωτικός σύντροφος της Χολμς, Ραμές «Σάνι» Μπαλουάνι, είχε επιβάλλει τεχνικές συνεχούς παρακολούθησης και κλίμα τρόμου.

Όποιος από τους υπαλλήλους τολμούσε να φέρει αντίρρηση ή να επικρίνει τις πρακτικές της εταιρείας, απολυόταν πάραυτα, «δεμένος» με συμφωνητικό εμπιστευτικότητας και τον ετοιμοπόλεμο «στρατό» των δικηγόρων της εταιρείας ως Δαμόκλειο Σπάθη.

… στα τάρταρα

Η απάτη άρχισε ωστόσο να βγαίνει στην επιφάνεια το 2015.

Πρώτος το «καμπανάκι» χτύπησε ο Ελληνο-αμερικανός καθηγητής του Στάνφορντ, Τζον Ιωαννίδης, επισημαίνοντας σε άρθρο του στην επιστημονική επιθεώρηση JAMA ότι η Theranos δεν είχε δημοσιεύσει καν αποτελέσματα μελετών με ανεξάρτητη αξιολόγησή τους.

Λίγους μήνες μετά, την ίδια χρονιά, ο Καναδο-κύπριος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τορόντο, Ελευθέριος Διαμαντίδης, αναλύοντας την τεχνολογία της Theranos,  κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «οι περισσότεροι από τους ισχυρισμούς της εταιρείας είναι υπερβολικοί».

Το φθινόπωρο πια του 2015 έσκασε και η «βόμβα» με τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ του βραβευμένου με Πούλιτζερ ερευνητή δημοσιογράφου της Wall Street Journal, Τζον Κάρεϊρου.

Μία από τις βασικές πηγές του ήταν ο Τάιλερ Σουλτς, πρώην εργαζόμενος στη Theranos και εγγονός του πρώην ΥΠΕΞ των ΗΠΑ και διευθυντή της εταιρείας, Τζορτζ Σουλτς.

Αφότου απέτυχε να πείσει τον Ρούπερτ Μέρντοχ -ιδιοκτήτη της WSJ και μεγαλοεπενδυτή της Theranos- να «θάψει» το θέμα, το  δίδυμο Χολμς-Μπαλουάνι έσυρε τον Τάιλερ Σουλτς στα δικαστήρια.
Όμως ο «Ασκός του Αιόλου» είχε πια ανοίξει, όπως και τα στόματα.

Ακολούθησε ένα γαϊτανάκι αγωγών κατά της εταιρείας από εξαπατημένους επενδυτές, συνεργάτες και ασθενείς. Το 2018, κατόπιν εορτής κοντολογίς, έγιναν έρευνες και επιβλήθηκαν πρόστιμα από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ. Συνέχεια είχε η απαγγελία κατηγοριών σε βάρος των Χολμς και Μπαλουάνι από τις εισαγγελικές αρχές.

Η Theranos διαλύθηκε την ίδια χρονιά, χωρίς ποτέ να κυκλοφορήσει στην αγορά μία αξιόπιστη συσκευή αιματολογικής ανάλυσης.

Χρειάστηκε ωστόσο να περάσουν σχεδόν τρία χρόνια μέχρι να αρχίσει η δίκη της Ελίζαμπεθ (του Μπαλουάνι θα γίνει οσονούπω, χωριστά).

Μετά από τρεις μήνες ακροαματικής διαδικασίας, το σώμα των ενόρκων στο δικαστήριο του Σαν Χοσέ, στην Καλιφόρνια, έκρινε τη Δευτέρα την Ελίζαμπεθ Χολμς ένοχη σε τέσσερις από τις συνολικά ένδεκα κατηγορίες που τη βάρυναν.

Καταδικάστηκε για εξαπάτηση των επενδυτών, όχι όμως και των ασθενών που εμπιστεύτηκαν -υπό από τα «στραβά μάτια» των αμερικανικών εποπτικών αρχών- τις «κούφιες» υποσχέσεις της Theranos.

Μια παθολογική ψεύτρα;

Η άνοδος και η πτώση της Ελίζαμπεθ Χολμς ενέπνευσε τη συγγραφή βιβλίων και την παραγωγή ντοκιμαντέρ, μιας τηλεοπτική σειράς και τώρα μιας κινηματογραφικής ταινίας, σε διασκευή του βιβλίου του Τζον Κάρεϊρου «Bad Blood» και με πρωταγωνίστρια την Τζένιφερ Λόρενς.

Η περίπτωση της σήμερα 37χρονης Χολμς παραμένει ωστόσο ένα «γρίφος».

Κυρίως, το πώς κατάφερε να ξεγελάσει αρχές, πανίσχυρους επενδυτές και πολιτικούς και να γίνει για πάνω από μία δεκαετία το «χρυσό κορίτσι» της Σίλικον Βάλεϊ, περνώντας κάτω από όλα τα «ραντάρ», υπό το κλισέ πια μότο «fake it, until you make it»: «προσποιήσου το, μέχρι να το πετύχεις».

Κάποιοι λένε ότι η επιχειρηματικότητα ήταν γραμμένη στα γονίδιά της, ως μέλους μιας οικογένειας με πλούτο και ισχυρές διασυνδέσεις.

Είναι απόγονος του ιδρυτή της Fleischmann’s Yeast, μιας αμερικανικής μάρκας μαγιάς, που μεταμόρφωσε τον κλάδο της αρτοποιίας.

Ο πατέρας της, Κρίστιαν Ράσμους Χολμς ο 4ος, είχε διατελέσει αντιπρόεδρος της Enron (του ενεργειακού γίγαντα που χρεοκόπησε το 2001, υπό το βάρος σκανδάλων και λογιστικής απάτης) και μετέπειτα ανέλαβε πόστα σε κρατικούς οργανισμούς, όπως οι υπηρεσίες Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID), Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA) και Εμπορίου και Ανάπτυξης (USTDA) των ΗΠΑ.

Η ίδια η Ελίζαμπεθ δήλωνε εν τω μεταξύ από παιδί ότι ήθελε να γίνει μεγάλη και τρανή.

Στα εννιά της, έγραφε στο ημερολόγιό της ότι ήθελε να ανακαλύψει «κάτι νέο, κάτι που η ανθρωπότητα δεν ήξερε ότι ήταν δυνατό να γίνει». Στα 11 της, δήλωνε ότι θα γίνει  δισεκατομμυριούχος.

Στην εφηβεία της, απέκτησε εμμονή με τις πατέντες.

Όταν πήγε να σπουδάσει χημικός μηχανικός στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, το 2002, της είχε κολλήσει η ιδέα ενός έμπλαστρου, που θα εντόπιζε λοιμώξεις και θα απελευθέρωνε αντιβιοτικά στον οργανισμό.

Έναν χρόνο αργότερα, ωστόσο, της ήρθε η μεγάλη έμπνευση -κατά την ίδια, από τη φοβία της για τις βελόνες- και κατέθεσε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την ιδέα που γέννησε το 2003 τη Theranos.

Λάνσαρε την εφεύρεσή της ως «την πιο σημαντική στην ιστορία της ανθρωπότητας», δουλεύοντας ακατάπαυστα για τη συγκέντρωση κεφαλαίων και τη χρηματοδότηση της έρευνά της.

Ακόμη και τώρα, στη δίκη της, υποστήριξε ότι το κίνητρό της δεν ήταν η απάτη, χωρίς ωστόσο να πείσει ενάγοντες και ενόρκους.

O Άνταμ Ρόσεντορφ -πρώην διευθυντής εργαστηρίων της Theranos, «βαθύ λαρύγγι» των αποκαλύψεων της WSJ  και εκ των βασικών μαρτύρων κατηγορίας στη δίκη της Χολμς- ήταν καταπέλτης.

Η διοίκηση της Theranos, κατέθεσε, «ενδιαφερόταν περισσότερο για τη συγκέντρωση κεφαλαίων, παρά για τους ασθενείς».

Η Χολμς «είναι μια παθολογική ψεύτρα», που «ήθελε να γίνει μια πλούσια και διάσημη επιχειρηματίας της τεχνολογίας», παρατηρεί ο Τζον Κάρεϊρου, ο οποίος έχει ξοδέψει χρόνια ερευνώντας την υπόθεση Theranos.

Σύζυγος από το 2019 κληρονόμου αλυσίδας ξενοδοχείων και μητέρα ενός αγοριού από το περασμένο καλοκαίρι, η Ελίζαμπεθ Χολμς αναμένει τώρα την ανακοίνωση της ποινής της.

Θεωρητικά, μπορεί της επιβληθεί φυλάκιση 80 ετών. Ειδικοί ωστόσο εκτιμούν ότι τελικά μπορεί να περιοριστεί στα περίπου 15 χρόνια. Οι συνήγοροί της θεωρείται βέβαιο ότι θα ασκήσουν έφεση.

Σε κάθε περίπτωση, η δίκη της χαρακτηρίζεται τώρα από πολλούς ως δίκη της ίδιας της Σίλικον Βάλεϊ.

«Αποτελεί μία προειδοποιητική βολή προς τους επενδυτές κεφαλαίων επιχειρηµατικού κινδύνου και τους ιδρυτές startup ότι υπάρχουν όρια», εκτιμά ο Κάρεϊρου.

Παραμένει ωστόσο εξαιρετικά αμφίβολο εάν αυτό είναι το μήνυμα που ελήφθη στην πανίσχυρη «Κοιλάδα του Πυριτίου», οι «εγκέφαλοι» της οποίας πειραματίζονται τώρα με άλλες καινοτομίες: από την αποίκηση της Διαστήματος, έως την αθανασία.

Headlines