Η Γαλλία είναι η χώρα που αιώνες τώρα κωδικοποιεί την ίδια την έννοια του πολιτικού συμβολισμού. Από τη διάκριση ανάμεσα σε «δεξιά» και «αριστερά» μέχρι πλήθος τρόπους της πολιτικής ρητορικής (ξεκινώντας από την ίδια τη φιγούρα του «φλογερού ρήτορα» στη Γαλλική Επανάσταση). Για να μην αναφερθούμε στα μνημεία, τις επιγραφές, τα «επαναστατικά ημερολόγια» και προφανώς τις σημαίες.

Ας μην ξεχνάμε την ιδιαίτερη φόρτιση και την τεράστια συμβολική σημασία που είχε η διαμόρφωση της τρίχρωμης γαλλικής σημαίας στη διάρκεια της επανάστασης, μια σημαία με χρώματα αλλά όχι βασιλικούς θυρεούς, με τον παράδοση να λέει ότι τη σχεδίασε ο Ζαν-Λουί Νταβίντ ύστερα από απόφαση της Συντακτικής.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί ακόμη και τώρα μπορεί γύρω από τη σημαία της Γαλλίας να υπάρχουν αντιπαραθέσεις.

Ο θόρυβος για την «εξαφάνιση» της γαλλικής σημαίας από την Αψίδα του Θριάμβου

Η πιο πρόσφατη αντιπαράθεση αφορούσε τα όσα έγιναν τις δύο πρώτες μέρες του χρόνου στην Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι. Με τη Γαλλία να αναλαμβάνει την κυκλική προεδρία της ΕΕ για το πρώτο εξάμηνο του 2022, η Γαλλική κυβέρνηση ύψωσε στις 31 Δεκεμβρίου τη σημαία της ΕΕ κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι. Την ίδια μέρα και άλλα μνημεία, όπως ο Πύργος του Άιφελ φωτίστηκαν στα χρώματα της σημαίας της ΕΕ.

Όμως, το γεγονός ότι σε αντίθεση με μια άλλη ανάλογη περίσταση, επί προεδρίας Σαρκοζί, δεν υψώθηκε δίπλα και η τρίχρωμη γαλλική σημαία προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων ιδίως από την πλευρά της ισχυρής γαλλικής ακροδεξιάς.

Άλλωστε, η Αψίδα του Θριάμβου, που αποτελεί μνημείο πεσόντων υπέρ του γαλλικού έθνους και καλύπτει και το μνημείο του αγνώστου στρατιώτη, είναι επίσης ένα μνημείο με ιδιαίτερη φόρτιση.

Και όλα αυτά αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη φόρτιση λίγους μήνες πριν τις εκλογές του Απριλίου.

Για την Μαρίν Λεπέν το γεγονός ότι υψώθηκε η σημαία της ΕΕ ήταν «μια επίθεση στην ταυτότητα της χώρας μας, μια προσβολή όσων πέθαναν για την πατρίδα».

Ο έτερος υποψήφιος της ακροδεξιάς Ερίκ Ζεμούρ μίλησε για κατακραυγή για την απόφαση να τοποθετηθεί μόνο η σημαία της ΕΕ.

Ακόμη και η υποψήφια της κεντροδεξιάς Βαλερί Πεκρές υποστήριξε ότι η απόφαση «διέγραφε τη γαλλική ταυτότητα».

Όταν η σημαία κατέβηκε την Κυριακή 2 Ιανουαρίου, παρότι η κυβέρνηση, δια στόματος του αρμόδιου υπουργού ευρωπαϊκών υποθέσεων Κλεμάν Μπον, επέμεινε ότι αυτός ήταν ούτως ή άλλως ο προγραμματισμός, οι εκπρόσωποι της ακροδεξιάς μίλησαν για υποχώρηση της κυβέρνησης μπροστά στο κύμα αντιδράσεων, με την Μαρίν Λεπέν να μιλά για «μεγάλη πατριωτική νίκη».

Για την ιστορία πάντως η γαλλική νομοθεσία προβλέπει ότι η τρίχρωμη σημαία είναι το μόνο έμβλημα που μπορεί να κοσμεί τα δημόσια κτίρια σε εθνικές εορτές, ενώ η «ευρωπαϊκή σημαία» μπορεί να υψώνεται μόνο υπό την προϋπόθεση ότι αναρτάται δίπλα στη γαλλική και μάλιστα στα δεξιά της (στα αριστερά όπως την κοιτάμε). Ως προς την ίδια την Αψίδα του Θριάμβου κανονικά δεν φέρει σημαία και μόνο στις μεγάλες εθνικές εορτές όπως η 14η Ιουλίου αναρτάται η γαλλική σημαία.

Η βαριά κληρονομιά του έθνους-κράτους

Όλα αυτά έρχονται να υπογραμμίσουν πόσο ισχυρή παραμένει η εθνική ταυτότητα σε μια ευρωπαϊκή χώρα όπως η Γαλλία.

Άλλωστε, η Γαλλία δεν δίδαξε μόνο τη σημασία των συμβολισμών στην πολιτική, αλλά και συνέβαλε, με αφετηρία τη Γαλλική Επανάσταση, αποφασιστικά στη διαμόρφωση της εθνικής ιδεολογίας όπως την γνωρίζουμε σήμερα, μέσα από τον συνδυασμό ανάμεσα σε πολιτική κοινότητα, τον λαό, και μια ιστορική – συμβολική κοινότητα το έθνος. Και βέβαια σε διάφορες στιγμές έδειξε και πόσο ισχυρός μπορεί να είναι εθνικισμός.

Ας μην ξεχνάμε ότι η ίδια η λέξη «σωβινισμός» αφετηρία έχει τη φιγούρα του στρατιώτη Νικολά Σoβέν, προσώπου μη υπαρκτού κατά πάσα πιθανότητα, που πολέμησε στο Στρατό της Γαλλικής Επανάστασης και πιο μετά του Ναπολέοντα, που έκτοτε λειτούργησε ως σύμβολο του πολύ έντονου πατριωτισμού.

Όμως, πέραν των συμβολισμών, η Γαλλία υπήρξε κατεξοχήν χώρα που στηρίχτηκε σε μια πολύ ισχυρή έννοια του «έθνους-κράτους». Ακόμη και η αποικιοκρατία σε περιπτώσεις όπως η Αλγερία ενσωματώθηκε σε αυτή την οπτική. Μάλιστα η κληρονομιά της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά και η εμπειρία της αντίστασης στους Γερμανούς, έκαναν όχι μόνο τη Δεξιά αλλά και την Αριστερά να έχουν έντονες πατριωτικές αναφορές (το Κομμουνιστικό Κόμμα για παράδειγμα δεν ήταν μόνο το «κόμμα των εργατών» αλλά και το «κόμμα των τυφεκισμένων» [αναφορά σε όσα μέλη του εκτελέστηκαν στη διάρκεια της Κατοχής]).

Η προσπάθεια για ισχυρή βιομηχανία, για επιστημονική πρόοδο, αλλά και για διαμόρφωση ανεξάρτητης πυρηνικής δύναμης κρούσης στη μεταπολεμική περίοδο, συχνά παρουσιάστηκαν υπό το πρίσμα τέτοιων «εθνικών» οπτικών.

Βέβαια τις τελευταίες δεκαετίες η επιμονή σε μια «λευκή» γαλλική ταυτότητα έχει αποτελέσει πολλές φορές τη βάση για τοποθετήσεις αντιμεταναστευτικές και ρατσιστικές, σε μια χώρα όπου ένα σημαντικό ποσοστό των κατοίκων (και των πολιτών) της δεν είναι ούτε λευκοί, ούτε γαλλικής καταγωγής.

Η Γαλλία και η Ευρωπαϊκή Ενοποίηση: μια πάντα σύνθετη σχέση

Η Γαλλική πολιτική τάξη πάντα υπογραμμίζει τη συμβολή της στην «Ευρωπαϊκή Ιδέα», αναδεικνύοντας τη συμβολή των μεταπολεμικών κυβερνήσεων στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης.

Μόνο που η πραγματική σχέση της Γαλλίας με αυτή τη διαδικασία ήταν πάντα πιο σύνθετη. Η Γαλλία ήδη από τη δεκαετία του 1960 ήταν αντίθετη σε οποιοδήποτε πραγματικά «ομοσπονδιακή» συγκρότηση της τότε ΕΟΚ και σε διάφορες στιγμές κράτησε ιδιαίτερα σκληρή γραμμή (που εκτός όλων των άλλων περιλάμβανε για αρκετά χρόνια και ένα βέτο στην ένταξη της Μεγάλης Βρετανίας). Επιπλέον, για μεγάλο διάστημα η βασική έγνοια της Γαλλίας δεν ήταν τόσο το βάθεμα της ενοποίησης, όσο η διαμόρφωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, με τέτοιο τρόπο ώστε να προστατεύονται τα συμφέροντα των γάλλων αγροτών.

Αλλά και αργότερα, όποτε τέθηκε στη δοκιμασία της λαϊκής ετυμηγορίας το ζήτημα της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης τα αποτελέσματα μάλλον προς τον «ευρωσκεπτικισμό» κατέτειναν.

Το 1992 η συμφωνία του Μάαστριχτ υπερψηφίστηκε οριακά στο δημοψήφισμα, γεγονός που αποκάλυψε πολύ εκτεταμένη δυσπιστία απέναντι στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωσης, ενώ το 2005 το «Ευρωσύνταγμα» απορρίφθηκε στο Δημοψήφισμα, γεγονός που οδήγησε τελικά στην υιοθέτηση της «Συνθήκης της Ένωσης», που δεν έχει χαρακτήρα συντάγματος και η οποία καλού κακού δεν τέθηκε σε δημοψήφισμα.

Ο Μακρόν επιμένει ευρωπαϊκά, όμως οι αντίπαλοί του δεν λένε όχι και σε λίγο ευρωσκεπτικισμό

Ο Εμανουέλ Μακρόν είναι αλήθεια ότι έχει επιμείνει σε μια ευρωπαϊκή ταυτότητα περισσότερο από προηγούμενους Γάλλους προέδρους, διεκδικώντας να είναι ιδιαίτερα και ρητά «ευρωπαϊστής», παρότι, εάν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι πρόεδροι όπως ο Μιτεράν μάλλον συνέβαλαν σε πιο αποφασιστικά βήματα προς την ενοποίηση (συμπεριλαμβανομένης της σφυρηλάτησης του «γαλλογερμανικού άξονα»), ενώ η θητεία του Μακρόν συνέπεσε μάλλον με τη στασιμότητα ως προς τη συζήτηση για το μέλλον και το βάθεμα της ενοποίησης.

Από την άλλη, φαίνεται ότι οι αντίπαλοί του δεν είναι διατεθειμένοι να τον ακολουθήσουν σε αυτή την κατεύθυνση και δεν έχουν πρόβλημα να απευθυνθούν και σε ισχυρά «ευρωσκεπτικιστικά» αντανακλαστικά που παραμένουν ενεργά στη Γαλλία, επενδύοντας ταυτόχρονα και σε θέματα «ταυτοτήτων» και ένα φλερτάρισμα με τον εθνικισμό.

Headlines