Η «επιστήμη» της… Νέας Εποχής

Γράφει ο δρ Στέφανος Τραχανάς*

Ο μέσος μορφωμένος πολίτης που θα επισκεφθεί το διαδικτυακό βιβλιοπωλείο Amazon για να αναζητήσει ένα εκλαϊκευτικό βιβλίο κβαντικής φυσικής θα πρέπει να είναι έτοιμος για μια δυσάρεστη έκπληξη. Αν και για το «πρόσημο» της έκπληξης δεν είμαι τελείως σίγουρος! Θα δει λοιπόν ο πολίτης αυτός να παρελαύνουν μπροστά του τίτλοι βιβλίων – συνήθως ευπώλητων – όπως οι παρακάτω,  σε ακριβή μετάφραση: Ο κβαντικός γιατρός: Ενας κβαντικός φυσικός εξηγεί τη θεραπευτική δύναμη της ολιστικής ιατρικής. Κβαντική ίαση: Ερευνώντας τα μέτωπα της ψυχοσωματικής ιατρικής. Κβαντικό άγγιγμα: Η δύναμη του ιάσθαι. Ψυχοεπιστήμη: Πώς οι νέες ανακαλύψεις στην κβαντική φυσική εξηγούν τα παραφυσικά φαινόμενα. Κβαντική κάθαρση ψυχής: Επουλώνοντας τα τραύματα που αφήνει η ζωή στην ψυχή μας. Τηλεπάθεια: Μια κβαντική προσέγγιση. Το εγχειρίδιο του κβαντικού αστρολόγου. Το κβαντικό ταρό. Κβαντομηχανική για την ψυχή σας: Πώς να επισκευάσετε τον εαυτό σας και συγχρόνως να σώσετε τον κόσμο κ.λπ., κ.λπ.!

Ακραία και λαθραία οικειοποίηση της κβαντικής φυσικής

Ο δρ Στέφανος Τραχανάς

Ας μείνουμε εδώ, γιατί η κβαντική βιβλιογραφία της… Νέας Εποχής – του αμερικανικού New Age βεβαίως – δεν έχει τέλος. Η συνταγή είναι γνωστή και δοκιμασμένη εδώ και μερικές δεκαετίες. Ενα ευπώλητο κοκτέιλ ανατολικού μυστικισμού – με όλες τις αποκρυφιστικές δοξασίες και «εναλλακτικές» πρακτικές του – και κβαντικής μεταφυσικής στην πιο ευφάνταστη εκδοχή της. Κεντρικό μοτίβο: Ολα είναι δυνατά με τη δύναμη του κβαντικού μας πνεύματος! Το οποίο βεβαίως – σύμφωνα με την… κβαντομηχανική(!) – είναι έξω από την ύλη και «χορογραφεί» όλα όσα συμβαίνουν μέσα μας και έξω μας! Με τη δύναμη λοιπόν του κβαντικού μας πνεύματος τίποτα δεν είναι αδύνατον. Η αυτοΐαση από πάσαν νόσον μεταξύ άλλων! Και βέβαια δεν πρέπει να εκπλαγούμε αν μάθουμε ότι οι περισσότεροι οπαδοί της Νέας Εποχής -που υιοθετούν συνήθως και «εναλλακτικές» ιατρικές πρακτικές (συχνά κάτω από την ομπρέλα της… κβαντικής ιατρικής!) – είναι και αρνητές των σύγχρονων φαρμάκων και, φυσικά, των εμβολίων.

Τα υπόλοιπα άρθρα στο αφιέρωμα του ΒΗΜΑ-Science για την ψευδοεπιστήμη

• Ορθολογισμός τώρα!
• Η διαχείριση της πληροφοριοδημίας στην αντιμετώπιση της πανδημίας
• Απαντώντας στους αρνητές της εξέλιξης
• Η ψευδομαντεία της αστρολογίας
• Η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής

Ομως, ως ένα νέο είδος θρησκείας, η Κβαντική Νέα Εποχή οφείλει να μεριμνά και για την πνευματικότητα των πιστών και ακολούθων της, ακόμα περισσότερο όταν – όπως διδάσκουν οι μεγάλοι ινδοί μύστες και επιβεβαιώνει η… κβαντομηχανική(!) – το πνεύμα, και όχι η ύλη, είναι η πρωταρχική ουσία του κόσμου. Αναμενόμενο λοιπόν ότι δίπλα στους κβαντικούς ψευδογιατρούς θα εμφανιζόταν κι ένα άλλο είδος· οι κβαντικοί ψευδοπροφήτες! Με ειδικεύσεις σε νέα… γνωστικά πεδία όπως κβαντική θεολογία, κβαντική φυσική του θεού, κβαντική αθανασία και ό,τι άλλο η… κβαντική μας φαντασία μπορεί να υποθέσει! Και επειδή η Νέα Εποχή δεν αντιτίθεται στις παραδοσιακές θρησκείες (θεωρεί ότι είναι πέρα από αυτές) δεν πρέπει επίσης να μας ξενίσει ότι η κβαντική θεολογία έχει χώρο για όλα τα δόγματα. Με τίτλους βιβλίων – χωρίς τον αναλυτικό τους υπότιτλο – όπως: Κβαντικός Χριστιανισμός, Κβαντικός Ιουδαϊσμός, Κβαντικός Βουδισμός και Το Κβαντικό ζήτημα του Ισλάμ! Ο απόλυτος ευτελισμός της πιο βαθιάς ανθρώπινης ανάγκης δίπλα στην περιέργεια να καταλάβουμε τον κόσμο: της ανάγκης του θρησκεύεσθαι.

Για να μη μείνει καμία αμφιβολία για το καίριο. Η επίκληση της κβαντομηχανικής σε όλα τα παραπάνω, αν δεν είναι καθαρή διακωμώδηση των αρχών και του περιεχομένου της, είναι τελείως ανυπόστατη.

Τις πταίει;

Και ερχόμαστε στα δύσκολα: Πώς φτάσαμε άραγε ως εδώ; Η σημαντικότερη και επιτυχέστερη επιστημονική θεωρία όλων των εποχών να διαδραματίζει στον δημόσιο χώρο ακριβώς τον αντίθετο ρόλο απ’ αυτόν που οραματίστηκε για την επιστήμη ο Ρήγας Φεραίος όταν έγραφε το Φυσικής Απάνθισμα; Οτι η διδασκαλία της θα βοηθούσε τους υπόδουλους Ελληνες να αντιστέκονται στις δεισιδαιμονίες και τις προλήψεις και θα συνέβαλλε στην εθνική αφύπνιση; Τι πήγε τόσο στραβά και η επιστήμη από δύναμη απελευθερωτική του ανθρώπου – όπως την είδε ο Διαφωτισμός – να έχει μετατραπεί σε εργαλείο παραπλάνησης και χειραγώγησής του;

Ο συντάκτης του παρόντος αισθάνεται ότι έχει δικαίωμα να απευθύνει δημόσια το ερώτημα αυτό μόνο αν το έχει θέσει πρώτα στον εαυτό του και έχει αποδεχθεί το όποιο μερίδιο ευθύνης του αναλογεί. Πολύ περισσότερο, όταν διδάσκει κβαντομηχανική επί πολλά χρόνια τώρα και είναι συγγραφέας βασικών πανεπιστημιακών συγγραμμάτων στο αντικείμενο.

Θα αποφύγει όμως να υπερασπιστεί τον εαυτό του, με την ελπίδα ότι κάποιοι από τους αναγνώστες τούτου του άρθρου ίσως να γνωρίζουν κάτι για την προσωπική του στάση στο ζήτημα αυτό. Ιδιαίτερα απέναντι σε εκφυλιστικά φαινόμενα που συνέβαιναν δίπλα μας και είχαν οδηγήσει κορυφαία επιστημονική Ενωση της χώρας μας να έχει μετατραπεί σε εστία αναπαραγωγής και διάδοσης μέχρι και των πιο ευτράπελων μορφών ψευδοεπιστήμης. Με εκδόσεις βιβλίων που πραγματεύονται «επιστημονικά» θέματα όπως η «κβαντική ηθοποιία» και τα «κβαντικά τσάκρας», με «εφευρέσεις» που συζητούνται «επιστημονικά» σε διαδικτυακές… ζούγκλες και με δημοσιεύσεις «επιστημονικών» άρθρων στο περιοδικό της Ενωσης, που καταρρίπτουν με συνοπτικές διαδικασίες τη θεωρία της Σχετικότητας! Ενώ δεν λείπουν και δημόσιες ομιλίες στελεχών της Ενωσης που «αποδεικνύουν» όχι μόνο την αθανασία της ψυχής, αλλά ότι και η θεωρία της εξέλιξης είναι λάθος! Τελειώσαμε και με τον Δαρβίνο! Η ίδια υπόθεση δίνει όμως λαβή και για πολύ μελαγχολικές σκέψεις σχετικά με τη στάση δημόσιων θεσμών – π.χ. Υπουργείο Παιδείας και Δημόσια Τηλεόραση – απέναντι σε εκφυλιστικά φαινόμενα τέτοιου τύπου και τη διείσδυσή τους στον χώρο της εκπαίδευσης.

Για όσους από εμάς πιστεύουν ότι ο ανορθολογισμός και η ψευδοεπιστήμη – με την ανεξέλεγκτη πλέον διάδοσή τους μέσω των κοινωνικών δικτύων – ροκανίζουν τα θεμέλια των δημοκρατικών κοινωνιών (βλ. γεγονότα στο αμερικανικό Καπιτώλιο) και υπονομεύουν τη στοιχειώδη ικανότητά τους να διαχειρίζονται κρίσεις σαν αυτή που σήμερα ζούμε, η χώρα μας προσφέρεται για θετική δράση – και όχι απλώς λόγια – στο πεδίο της προσωπικής ευθύνης του καθενός μας. Και μια καλή αρχή – ας πούμε για πανεπιστημιακούς δασκάλους – θα ήταν να σταθούμε για λίγο μπροστά στον καθρέφτη απαγγέλλοντας τον στίχο του τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ: «Κι εσύ αδελφέ μου φταις λιγάκι».

*Ο κ. Στέφανος Τραχανάς διδάσκει κβαντική φυσική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και είναι διεθυντής του Κέντρου Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis.

Έντυπη έκδοση Το Βήμα