20 χρόνια ευρώ – Οικονομική κρίση 2008: Η ελληνική οικονομία είναι… «γυμνή»!

Έτσι αποκαλύφτηκε το 2008 και το «παραμύθι» , όπως το γνωστό του Άντερσεν, για τον φανταστικό «μανδύα» της «ισχυρής Ελλάδας», της «ισχυρής ανάπτυξης», των «Πακέτων Σύγκλισης» και της επίπλαστης ευημερίας, το οποίο και συνεχίζεται με επεκτατική δημοσιονομική πολιτική με δανεικά και έτσι «φαγώθηκαν» πάνω από 1,6 τρισ. ευρώ σε είκοσι χρόνια…

Και το σκίτσο του Κώστα Μητρόπουλου, το οποίο δημοσιεύθηκε στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» πριν από … 32 χρόνια (8 Φεβρουαρίου 1990)

Από τη μνημειώδη έκδοση της Τράπεζας της Ελλάδος υπό τον τίτλο «Το Χρονικό της Μεγάλης Κρίσης, 2008-2013» καθώς και από τα βιβλία μου που είχαν προηγηθεί υπό τους τίτλους «Η Μεγάλη Φούσκα του Εκσυγχρονισμού του Κώστα Σημίτη» (Εκδόσεις Παπαζήση, 2004) και «Το πολιτικό δράμα της Ελλάδος, 1981-2005» (Εκδόσεις Παπαζήση), το οποίο γράφτηκε και κυκλοφόρησε το 2005, με πρόλογο του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, όταν διαπίστωσα ότι και μετά τις εκλογές του Μαρτίου του 2004 και η νέα τότε κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας συνέχισε να κάνει τα ίδια και χειρότερα, προκύπτει ότι τα εγκλήματα σε βάρος του κύρους της χώρας και του λαού πληθύνονταν.

• Διαβάστε επίσης: Γερμανία – Πρόταση «βόμβα» από το Βερολίνο – Έχουμε και εναλλακτικές πέρα από το ευρώ

Αυτά τα εγκλήματα κορυφώθηκαν και αποκαλύφτηκαν από τη δεινή διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και του 2009, με τους εναγείς όχι μόνο να μην τιμωρούνται, αλλά και να δοξάζονται κιόλας και να χειροκροτούνται σε όλες τις εκλογές παρελάσεις όπως ο άφρων βασιλιάς στο γνωστό διδακτικό παραμύθι του Χάνς Κρίστιαν Άντερσεν υπό τον τίτλο «Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα».

Το παραμύθι του Άντερσεν στην ελληνική οικονομία

Ναι, ναι! Η αποκάλυψη από τη διεθνή αυτή οικονομική καταιγίδα της πραγματικής εικόνας της ελληνικής οικονομίας μού θύμισε το παραμύθι αυτό για τον βασιλιά, του οποίου κύρια μέριμνά του δεν ήταν η φροντίδα για την πραγματική ευημερία του λαού του, αλλά η αναζήτηση κάθε μέρα ραφτών να τού ράβουν καινούρια ρούχα για να εντυπωσιάζει τους υπηκόους του. Κι αφού τού έκαναν μερικοί το χατίρι και τού έραψαν με τον γνωστό τρόπο τα φανταστικά φαντασμαγορικά του καινούργια … αόρατα ρούχα διέταξε να βγουν όλοι στους δρόμους για να τα θαυμάσουν!

Και καθώς περνούσε ανάμεσα στους υπηκόους του, που είχαν μείνει άφωνοι, φώναζε καμαρώνοντας: Μόνο όσοι είναι έξυπνοι μπορούν να δουν τα ρούχα μου! Και οι καημένοι οι άνθρωποι χειροκροτούσαν και φώναζαν ενθουσιασμένοι ότι τα καινούρια ρούχα του βασιλιά ήταν καταπληκτικά! Η συνέχεια είναι γνωστή. Ξαφνικά, μέσα από το πλήθος, πετάχτηκε ένα αγοράκι που πλησίασε το βασιλιά και άρχισε να φωνάζει: «Κοιτάξτε! Ο βασιλιάς βγήκε στο δρόμο γυμνός! Θα κρυώσει!» Ο κόσμος ξέσπασε σε δυνατά γέλια και ο βασιλιάς μονολόγησε ντροπιασμένος: «Θεέ μου! Το παιδί έχει δίκιο! Είμαι γυμνός! Οι δυο ράφτες με κορόιδεψαν!».

Βέβαια, το παραμύθι του Άντερσεν τελειώνει εδώ με τον βασιλιά όμως από τη μέρα εκείνη να σταματά να ασχολείται με τα ρούχα του και να αρχίσει να κυβερνά τη χώρα του δίκαια και σοφά, σε αντίθεση με το ατέλειωτο κομματικό «παραμύθι» στη χώρα μας που συνεχίστηκε παρά την αποκάλυψη από την οικονομική κρίση του 2008 και του 2009 ότι η ελληνική οικονομία είναι γυμνή!

Συνεχίστηκε και μετά το 2000, μετά την ένταξη της χώρας μας στην ΟΝΕ το 2001, και μετά το 2009, το 2010 έως και σήμερα, με τους γνωστούς πολύχρωμους «μανδύες» ( «Ισχυρή Ανάπτυξη», «Iσχυρή Ελλάδα», «Κάρτες Σύγκλισης», «Κοινωνικές Κάρτες», «Πακέτα για εκατοντάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας» κλπ), με παροχές από δανεικά κεφάλαια, με τη δημιουργία μιας επίπλαστης ευδαιμονίας και αφθονίας, με υπερχρέωση και ελλείμματα. Κι αυτή η αποκαλυπτική «φωνή» της οικονομικής κρίσης για τη γύμνια της ελληνικής οικονομίας ακούστηκε το 2008 και το 2009 και στη συνέχεια όταν ο ενοχλητικός «Οικονομικός Ταχυδρόμος» είχε ήδη σιγήσει ουσιαστικά από το φθινόπωρο του 1996, όταν αποκεφαλίστηκε η ιστορική του διεύθυνση υπό τον Γιάννη Μαρίνο.

Το ιλαροτραγικό χρονικό της «γύμνιας» μετά το 2001

Από τις παραπάνω εκδόσεις κράτησα μερικές σημειώσεις για την ιλαροτραγική συνέχεια της ιστορίας, η οποία μετά τη φάρσα που τελείωσε το 2008 και το 2009 επαναλήφθηκε ως τραγωδία. Παραθέτω μερικές από αυτές εν συντομία:

-Η πολιτική που ασκήθηκε μετά την ένταξη στην ΟΝΕ δεν συνέβαλε ουσιωδώς στην αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων με μεταρρυθμίσεις που θα επέτρεπαν στην ελληνική οικονομία να προσεγγίσει τα παραγωγικά πρότυπα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ειδικά σε ό,τι αφορά τα δημόσια οικονομικά, μετά την είσοδο της χώρας στην ΟΝΕ η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής θα έπρεπε να είχε παραμείνει περιοριστική, προκειμένου να γίνει μικρότερος ο κίνδυνος στρεβλής ανάπτυξης, να μειωθεί το υψηλό δημόσιο χρέος και να ανταποκριθεί η χώρα στις υποχρεώσεις που απέρρεαν από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

-Στην πραγματικότητα συνέβη το αντίθετο: η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής έγινε επεκτατική με «τα παιδία να παίζη»! Διαβάστε: Η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική διατηρήθηκε έως και το τέλος του 2004, παρά το γεγονός ότι ουσιαστικά από το Μάιο του 2004 η Ελλάδα είχε υπαχθεί στη Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος (ΔΥΕ). (Η επίσημη απόφαση ελήφθη στις 5.7.2004)

-Λόγω της ΔΥΕ, από το 2005 έως και το τρίτο τρίμηνο του 2007 η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής έγινε ελαφρά περιοριστική (πολιτική της «ήπιας προσαρμογής»), αλλά στη συνέχεια μεταβλήθηκε και πάλι. Συγκεκριμένα, την πρώτη περίοδο μετά την ένταξη στη ζώνη του ευρώ, το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης σημείωνε συνεχή αύξηση έως το 2004 (7,4% του ΑΕΠ, από 3,1% το 1999).

-Αντίστοιχα, το πρωτογενές πλεόνασμα, το οποίο το 1999 ανερχόταν σε 4,3% του ΑΕΠ, από το 2000 άρχισε να μειώνεται σταδιακά και το 2003 μεταστράφηκε σε πρωτογενές έλλειμμα, 0,8% του ΑΕΠ. Έκτοτε, επί μία δεκαετία, ο τομέας της γενικής κυβέρνησης παρουσίαζε συνεχώς πρωτογενή ελλείμματα.

-Η διαρκής αύξηση των ελλειμμάτων έως και το 2004 οφειλόταν τόσο σε υστέρηση εσόδων (που καταγράφηκε επανειλημμένα από το 2001 και μετά) όσο και σε συνεχείς υπερβάσεις των πρωτογενών δαπανών του προϋπολογισμού (βλέπε Πίνακα 2).

-Με απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών Οικονομικών (ECOFIN) (17.2.2005), η Ελλάδα κλήθηκε να λάβει νέα μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτό, η δημοσιονομική πολιτική έγινε λιγότερο επεκτατική, με αποτέλεσμα τον περιορισμό του ελλείμματος στο 2,6% του ΑΕΠ το 2006, σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής. Ωστόσο, η προσαρμογή που επιτεύχθηκε είχε βασιστεί σε έκτακτα μέτρα, με αποτέλεσμα να μην είναι διατηρήσιμη.

-Το Συμβούλιο Υπουργών Οικονομικών αποφάσισε στις 6.6.2007 την άρση της Διαδικασίας Υπερβολικού Ελλείμματος. Αμέσως μετά, το δεύτερο εξάμηνο του 2007, η δημοσιονομική πολιτική συνέχισε τα ίδια, δηλαδή στράφηκε πάλι σε επεκτατική κατεύθυνση και τα δημοσιονομικά μεγέθη επιδεινώθηκαν εκ νέου.

-Τότε ανέκυψε και το γνωστό πρόβλημα της αμφισβήτησης της αξιοπιστίας των δημοσιονομικών δεδομένων λόγω των επανειλημμένων αναθεωρήσεών τους. Μια πρώτη σημαντική αναθεώρηση έγινε τον Ιούνιο του 2002, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ολοκλήρωσε ένα νέο και πιο αυστηρό πλαίσιο κανόνων για την καταγραφή των συναλλαγών του Δημοσίου, βάσει του οποίου τα ελλείμματα του 2000 και του 2001 αναθεωρήθηκαν προς τα άνω κατά 1% και 1,5% του ΑΕΠ αντίστοιχα, ενώ ακόμη μεγαλύτερη ήταν η αναθεώρηση των στοιχείων του χρέους, καθώς καταγράφηκαν όλα τα νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Η μεγάλη αναθεώρηση των ελληνικών στοιχείων έγινε το 2004 με τη “δημοσιονομική απογραφή”. Στις 31 Αυγούστου οι Ελληνικές Αρχές απέστειλαν γνωστοποίηση στην Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, με προς τα άνω αναθεώρηση του ελλείμματος για όλα τα έτη της περιόδου 2000-2004

Τα στοιχεία αναθεωρούνταν συνεχώς. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που γνωστοποιήθηκαν την άνοιξη του 2007 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η μείωση του ελλείμματος τη διετία 2005-2006 ήταν της τάξεως του 4,5% του ΑΕΠ και είχε επιτευχθεί με: (α) έκτακτα φορολογικά μέτρα (με εφάπαξ απόδοση) ύψους 1,7% του ΑΕΠ, (β) μείωση των δημόσιων επενδύσεων της τάξεως του 1,2% του ΑΕΠ, (γ) οριακή συγκράτηση δαπανών, (δ) αυτόματη μείωση δαπανών λόγω ολοκλήρωσης των Ολυμπιακών Αγώνων και (ε) αυτόματη μείωση δαπανών για τόκους και αμυντικές δαπάνες, λόγω μεταβολής του τρόπου στατιστικής καταγραφής τους στο πλαίσιο της δημοσιονομικής απογραφής.

-Με βάση τα αναθεωρημένα αυτά στοιχεία, η Ελλάδα εμφανίζεται να μην έχει εκπληρώσει το 1999 το κριτήριο του δημοσιονομικού ελλείμματος (κάτω του 3% του ΑΕΠ), όπως απαιτούσε η Συνθήκη.

Τα αίτια

Τα αίτια της «γύμνιας» αυτής μπορεί να αναζητηθούν στον γνωστό κομματικό ανταγωνισμό, ο οποίος θυσίαζε στον βωμό της αλλότριων σκοπιμοτήτων τα ουσιαστικά συμφέροντας της χώρας και του λαού με τον μακροοικονομικό λαϊκισμό και την εφαρμογή ανεύθυνης δημοσιονομικής πολιτικής. Ιδού μερικά παραδείγματα:

-Ακόμη και μετά την υπαγωγή στη Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος, δεν γινόταν συντονισμένη προσπάθεια για μόνιμη βελτίωση των δημόσιων οικονομικών, δηλαδή για την επίτευξη διατηρήσιμης δημοσιονομικής θέσης. Η υστέρηση των εσόδων σε σχέση με τους στόχους ήταν συνεχής και κατά κανόνα αντιμετωπιζόταν με έκτακτα μέτρα προσωρινής απόδοσης.

-Στο σκέλος των πρωτογενών δαπανών δεν έγινε προσπάθεια εξορθολογισμένης συγκράτησης, αντίθετα δόθηκαν νέες παροχές, ενώ ήταν αισθητή η έλλειψη ενός θεσμικού δημοσιονομικού πλαισίου, απαραίτητου για τον έλεγχο των δημοσιονομικών ελλειμμάτων.

– Στο κοινωνικό επίπεδο, η συνεχής βελτίωση των εισοδημάτων και η ευχερέστερη πρόσβαση στο δανεισμό επηρέασαν καθοριστικά την καταναλωτική συμπεριφορά. Η ταχεία άνοδος της ιδιωτικής κατανάλωσης επέδρασε θετικά στην πορεία του ΑΕΠ, περιόρισε όμως την εγχώρια αποταμίευση και επιβάρυνε υπέρμετρα το εξωτερικό ισοζύγιο. Παράλληλα, η κοινωνία εξακολούθησε να εναποθέτει ελπίδες και προσδοκίες στο κράτος. Η συλλογική αντίληψη ότι το κράτος πρέπει να φροντίζει για όλα συνέχισε να επιβιώνει και μετά την ένταξη στο ευρώ, περιορίζοντας την αυτενέργεια, την πρωτοβουλία και την ανάληψη ευθυνών, όπως με τον “Πολιτειακό Σοσιαλισμό” του Περικλέους, όταν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες θεωρούσαν υπεύθυνο το κράτος “ίνα μη λιμώττωσιν χωρίς νε εργάζωνται”!

Η πολιτική αυτή επηρέασε δυσμενώς και τη σχέση της κοινωνίας με τους θεσμούς, οι οποίοι δεν θεωρήθηκαν ως η αυτονόητη βάση και κατευθυντήρια γραμμή πρακτικών και συμπεριφορών. Έτσι, όχι μόνο δεν περιορίστηκαν, αλλά και πιθανώς εντάθηκαν φαινόμενα όπως η παραοικονομία, η φοροδιαφυγή, η αυθαίρετη δόμηση και η διαφθορά, οι αρνήσεις να πληρώνουν φόρους και εισφορές, τα οποία συνέβαλαν καθοριστικά στις αρνητικές εξελίξεις.

-Έτσι, ήταν γινόταν σαφές ήδη από το τέλος του 2007 ότι η οικονομία ήταν ιδιαίτερα ευάλωτη σε τυχόν δυσμενείς εξελίξεις (άνοδος των επιτοκίων δανεισμού του Δημοσίου ή δυσκολίες ως προς την αναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους κλπ), ότι η οικονομία δεν διέθετε τον απαραίτητο δυναμισμό ούτε το θεσμικό εξοπλισμό για να αντιμετωπίσει, με εφαρμογή της απαιτούμενης πολιτικής, μια αιφνίδια επιδείνωση των μακροοικονομικών δεδομένων, τότε “των οικιών ημών εμπιμπραμένων ήδομεν” χαζοζαρούμενα με το γνωστό ρεφραίν “Λεφτά Υπάρχουν”!!!

Ματαίως, σε όλη αυτήν αλλά και σε όλες τις προηγούμενες περιόδους, η Τράπεζα της Ελλάδος προσπαθούσε να αναδεικνύει μ ε κάθε τρόπο τα καίρια ζητήματα οικονομικής πολιτικής, τα οποία γίνονταν συνεχώς έντονα ορατά κυρίως καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου που άρχισε το 2000 με την απόφαση για ένταξη της Ελλάδος στην ΟΝΕ, παρά το ότι η ανάπτυξη ήταν ταχεία. Σε όλη εκείνη την περίοδο η Τράπεζα της Ελλάδος, με τις δημόσιες παρεμβάσεις της, δεν έπαυε να επισημαίνει και να αναλύει τις μακροοικονομικές ανισορροπίες και τα διαρθρωτικά προβλήματα και να υποδεικνύει τις κατάλληλες μεσοπρόθεσμες κατευθύνσεις οικονομικής πολιτικής. Υπενθυμίζω ότι ήδη το Δεκέμβριο του 2000, δηλαδή τις παραμονές της ένταξης στην ΟΝΕ, η Τράπεζα διοργάνωσε —μαζί με το Ίδρυμα Brookings— ένα ιδιαίτερα σημαντικό συνέδριο, με συμμετοχή ξένων και Ελλήνων ερευνητών, για τις επιδόσεις και τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας. Οι εισηγήσεις κάλυψαν σε βάθος όλα τα κρίσιμα μεσομακροπρόθεσμα ζητήματα της ελληνικής οικονομίας, τεκμηριώνοντας πειστικά την ανάγκη δημοσιονομικής εξυγίανσης και προώθησης.

Τα εφιαλτικά αποτελέσματα

Το συμπέρασμα που προκύπτει από το σύντομο αυτό καταθλιπτικό χρονικό ότι και την περίοδο εκείνη δεν είχε συνειδητοποιηθεί στην Ελλάδα με τα υψηλά ελλείμματα και το ιλιγγιώδες χρέος η σοβαρότητα της κατάστασης και ο κίνδυνος να μετατραπεί η διεθνής τραπεζική κρίση σε κρίση χρέους. Αντίθετα, η διεθνής κρίση, που εξελισσόταν με καταιγιστικό ρυθμό σε όλο τον κόσμο, αντιμετωπίστηκε ως μακρινό φαινόμενο που δεν αφορούσε τη χώρα μας, όπως καταδεικνύεται από την υπενθύμιση του παραπάνω συνθήματος “Λεφτά Υπάρχουν”!

Έτσι, το 2009 ήταν ένα ιδιαίτερα κρίσιμο έτος, καθώς αναδύθηκαν με οξύτητα προβλήματα που, ενώ προϋπήρχαν, παραβλέπονταν μέσα στο κλίμα εφησυχασμού που κυριαρχούσε με τους ανύπαρκτους “μανδύες” του παραμυθιού! Με την έλευση, όμως, της παγκόσμιας κρίσης τα προβλήματα δεν ήταν δυνατόν πλέον να ελεγχθούν και η αντιμετώπισή τους απαιτούσε άμεσα έκτακτα μέτρα και συντονισμένες μακρόπνοες προσπάθειες, οι οποίες φαίνεται ότι ήταν δύσκολο, πολιτικά και κοινωνικά, να καταβληθούν.

Και η συνέχεια είναι γνωστή με τα εφιαλτικά Μνημόνια, τα οποία ούτε αυτά έγιναν μαθήματα… Απλώς, για την ιστορία και τους αναγνώστες του “Οικον ομικού ταχυδρόμου” παραθέτω ως “ανάθεμα” τους δύο πίνακες από τους οποίους προκύπτει πώς επί είκοσι χρόνια “φάγαμε” 1,6 τρισ. ευρώ από τα έσοδα που εισέρρευσαν την ίδια περίοδο στα δημόσια ταμεία από άμεσους και έμμεσους φόρους, από δάνεια, κοινοτικούς πόρους και ιδιωτικοποιήσεις…