Ευρώπη (και Ελλάδα) στο περιθώριο

Ρωσία και Ηνωμένες Πολιτείες ξεκινούν αυτή την εβδομάδα τη διαδικασία διαπραγματεύσεων για τη νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης στη βάση δέσμης προτάσεων και σχεδίων νομικά δεσμευτικών συνθηκών που παρουσίασε πριν από λίγες μέρες η Μόσχα. Η διαπραγμάτευση αυτή μπορεί να αποδειχθεί η σημαντικότερη για την ασφάλεια της Ευρώπης μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και προϋπόθεση για να αποφευχθεί ενδεχομένως μια ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Στη διαπραγμάτευση αυτή συμπράττουν επίσης το ΝΑΤΟ και ο ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη). Ποιος δεν συμπράττει; Η Ευρωπαϊκή Ενωση. Για ένα θέμα υπαρξιακών διαστάσεων όπως η ασφάλειά της, η Ευρώπη με την κατ’ εξοχήν συλλογική έκφρασή της, την ΕΕ, είναι απούσα. Η Μόσχα κατάφερε (όπως γράφουν οι «Financial Times») και στο θέμα της ευρωπαϊκής άμυνας να περιθωριοποιήσει την Ευρωπαϊκή Ενωση, έναν θεσμό που ελάχιστα συμπαθεί και ακόμη λιγότερο καταλαβαίνει ή θέλει να καταλάβει. Μάλλον θα ήθελε να διαλύσει εάν μπορούσε.

Και τα κατάφερε πρωτίστως γιατί η Ενωση είναι διχασμένη τόσο πάνω στο γενικότερο ζήτημα της ευρωπαϊκής ασφάλειας όσο και για τον χειρισμό της Ρωσίας, παρά τις διάφορες ρητορικές διακηρύξεις. Με εξαίρεση τη Γαλλία ή μάλλον τον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος έχει μια συγκεκριμένη άποψη για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και την οργάνωσή της προωθώντας τη λογική της «στρατηγικής αυτονομίας» – ευρωπαϊκής κυριαρχίας, όλες οι άλλες χώρες μέλη… υπογράφουν απλώς διακηρύξεις, κείμενα και ανακοινώσεις τις οποίες αγνοούν πριν καλά καλά στεγνώσει το μελάνι της υπογραφής τους.

Ανάμεσά τους βέβαια και η Ελλάδα όπου το χάσμα ανάμεσα στη ρητορική και την πραγματικότητα σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή ασφάλεια/άμυνα είναι ορατό. Στη ρητορική η Ελλάδα πλειοδοτεί υπέρ της οικοδόμησης της ευρωπαϊκής ασφάλειας/άμυνας εδώ και χρόνια. Αλλά η ευνοϊκή αυτή ρητορική κάθε άλλο παρά μεταφράζεται σε συγκεκριμένες πράξεις πολύ λιγότερο σε πρωτοβουλίες, πέρα από τη συμμετοχή σε κάποια projects της PESCO (Διαρθρωμένης Συνεργασίας). Η αγορά των Rafalle και η ελληνογαλλική συμφωνία εταιρικής σχέσης είναι διμερείς πράξεις με έμμεση μόνο συμβολή στην ευρωπαϊκή άμυνα. Η Ελλάδα εμφανίζεται ως εάν να έχει εναποθέσει όλες τις άλλες πολλαπλές πτυχές της ασφάλειας/άμυνάς της στις ΗΠΑ, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και τη Σαουδική Αραβία. Εξοχος συνδυασμός χωρών. Και ενώ η Ευρωπαϊκή Ενωση θα έπρεπε (και θα μπορούσε) συλλογικά να είναι ενεργά παρούσα στην περιοχή με ισχυρή δύναμη έπειτα από ελληνική παρότρυνση βέβαια λάμπει με την απουσία της.

Κάτω απ’ όλες τις παραπάνω συνθήκες, Ρωσία και ΗΠΑ δεν αποκλείεται να καταλήξουν σε μια «νέα Γιάλτα» με νέες σφαίρες επιρροής (όσο κι αν την ιδέα εξορκίζει η Ουάσιγκτον) και η ΕΕ να είναι η τελευταία που θα το αντιληφθεί. Ενδέχεται δηλαδή να αποφασίσουν για την Ευρώπη χωρίς την Ευρώπη, με την ΕΕ στη θέση θεατή. Γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για την ενότητα και κυρίως συνέπεια ρητορικής και συγκεκριμένων ενεργειών από τα κράτη-μέλη της.

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του FEPS και του ΕΛΙΑΜΕΠ. Από τις εκδόσεις Θεμέλιο κυκλοφορεί το τελευταίο βιβλίο του «Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης»