Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Γ’)

Ένας τρίτος δυνητικά επικίνδυνος περιορισμός (πέραν των δύο που αναφέρθηκαν στο άρθρο της 27ης Δεκεμβρίου 2021) που υποκρύπτεται στη διαδικασία συλλογής πληροφοριών σχετικά με τον υλικό πολιτισμό των Ινδοευρωπαίων μέσω του ινδοευρωπαϊκού λεξιλογίου είναι εκείνος που αφορά τις αλλαγές νοήματος που παρατηρούνται σε διάφορες γλώσσες συνεπεία εκτεταμένων πολιτισμικών αλλαγών. Ο κίνδυνος συνίσταται στο ότι οι αλλαγές αυτές ενδέχεται να δώσουν την εντύπωση πως η νέα σημασία είναι κληρονομημένη από την κοινή προγονική γλώσσα των Ινδοευρωπαίων.

Παραδείγματος χάριν, σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες που μιλιούνται σήμερα ο όρος που χρησιμοποιείται προκειμένου να αποδοθεί η έννοια «οδηγώ αυτοκίνητο» είναι ο ίδιος ακριβώς με εκείνον που χρησιμοποιούνταν για την οδήγηση ιππήλατων οχημάτων: οδηγώ. Η υιοθέτηση του ίδιου αυτού όρου έλαβε ασφαλώς χώρα μετά την εμφάνιση των μηχανοκίνητων μεταφορικών μέσων, και εφόσον είναι γνωστό μετά βεβαιότητας το πότε εφευρέθηκε από τον άνθρωπο το αυτοκίνητο, αποκλείεται να κάνει κάποιος το λάθος να ισχυριστεί ότι πριν από πέντε αιώνες, λόγου χάριν, υπήρχε μια λέξη που σήμαινε «οδηγώ αυτοκίνητο».

Όμως, το λάθος αυτό είναι πολύ δυσκολότερο να αποφευχθεί όταν το υπό εξέταση ζήτημα αφορά το απώτατο παρελθόν, την προϊστορία. Ενδεικτική περίπτωση είναι η ινδοευρωπαϊκή ρίζα (η μορφολογική μονάδα που αποτελεί το κοινό τμήμα διαφόρων λέξεων και είναι φορέας της κύριας κοινής σημασίας τους) που χρησιμοποιείται για την περιγραφή του μεταφορικού μέσου που σύρουν άλογα ή βόδια (παράγωγα της εν λόγω ρίζας είναι η ελληνική λέξη όχος, δηλαδή όχημα, και η λατινική vehiculum). Μολονότι η ρίζα αυτή χρησιμοποιείται για να αποδοθεί σημασιολογικά το ιππήλατο όχημα, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε εάν οι ίδιοι οι Ινδοευρωπαίοι χρησιμοποιούσαν άλογα.

Δεδομένου μάλιστα ότι η μετακίνηση με βοήλατα οχήματα προηγείται βάσει των αρχαιολογικών ευρημάτων εκείνης με ιππήλατα οχήματα, θα ήταν πιθανώς αναχρονισμός να προβούμε στην αποκατάσταση μιας ινδοευρωπαϊκής λέξης για την έννοια της ιππήλατης άμαξας. Εξάλλου, ακόμα κι αν τα αρχαιολογικά δεδομένα μάς επέτρεπαν να γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία της εμφάνισης του ιππήλατου οχήματος, δε θα ήμασταν βέβαιοι για το αν αυτό ήταν γνωστό στους Ινδοευρωπαίους, μια και το ζήτημα της χρονολόγησης του ινδοευρωπαϊκού πολιτισμού παραμένει γριφώδες.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Β’)