Ηλίας Καρελλάς – «Ο Καραγκιόζης μπορεί να είναι ένα ποπ ή ροκ θέαμα»

Οπως είπε προσφάτως ο μεγάλος μελετητής του λαϊκού πολιτισμού και του Θεάτρου Σκιών Γιάννης Κιουρτσάκης στον Μιχάλη Αναστασίου («Ο λόγος της γραφής»), κάποτε ο Κώστας Βάρναλης ρώτησε τον μεγάλο καραγκιοζοπαίχτη Αντώνη Μόλλα, πώς γράφεται ο Καραγκιόζης. Και ο δεύτερος απάντησε πως «ο Καραγκιόζης δεν γράφεται, λέγεται». Είναι μια προφορική τέχνη δηλαδή. Βέβαια από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Το Θέατρο Σκιών έχει γίνει κτήμα της έρευνας. Και διδάσκεται ή αναφέρεται μέχρι και σε πανεπιστημιακά μαθήματα.

Μια νέα φρουρά καλλιτεχνών έχει μπει πίσω απ’ το σεντονάκι, γράφει νέα έργα, κάνει συμπράξεις με μουσικές μπάντες, ανανεώνει το είδος. Φτιάχνει μέχρι και πολιτικό Καραγκιόζη ή του καιρού μας με αναφορές σε όλα τα σύγχρονα ήθη. Βεβαίως για τους ήδη ψαγμένους η Τέχνη του Θεάτρου Σκιών ήταν πάντα ένα δυναμικό πεδίο που ανανεωνόταν ανά την εποχή.

Προσλάμβανε ή αφομοίωνε κάθε νέο κραδασμό. Και έτσι ίσως – και υπό μία έννοια – εξηγείται και η διάσωση του είδους. Από την άλλη και παράλληλα οι καλλιτέχνες του Θεάτρου Σκιών είναι και επαγγελματίες, εργαζόμενοι, παίρνουν τα ρίσκα τους. Εχουν τα δικά τους δικαιώματα, σωματείο, αλλά και προβληματισμούς στο πώς η πολιτεία θα ενθαρρύνει μια τέτοια τέχνη.

Ολα αυτά τα συζητούμε σήμερα με έναν εκ των καλύτερων του είδους, τον Ηλία Καρελλά. Πνεύμα ανήσυχο, ποτέ δεν κάθεται στάσιμος, συμβάλλει και αιμοδοτεί σήμερα το ελληνικό Θέατρο Σκιών με ιδέες, είδη, αλλά και συμπράξεις, καθιστώντας τον με την όλη παρουσία του εκ των κορυφαίων και μια μεγάλη ελπίδα της ειδικής αλλά και τόσο μαγικής αυτής τέχνης. Γνωριστήκαμε πριν από πολλά χρόνια όταν έκανα πολιτιστικό ρεπορτάζ. Ο Καρελλάς από τότε διήνυσε μια μεγάλη διαδρομή επιτυγχάνοντας δύο πράγματα: και τη λαϊκότητά του δεν έχασε, πράγμα δομικό για τον Καραγκιόζη, αλλά και προσέθεσε νέα στοιχεία στις παραγωγές του. Εφτασε σε μεγάλους χώρους, όπως πρόσφατα, στο Μέγαρο Μουσικής, και ανανέωσε το Θέατρο Σκιών ελπιδοφόρα.

Η «4η Εντολή» τού ανήκει σήμερα, και μας μιλάει εφ’ όλης της ύλης. Για τους δασκάλους του – όπως τον πάντα παρόντα Θανάση Σπυρόπουλο και παλαιότερο όλων σήμερα στη χώρα – αλλά φωτίζει και τη δική του οπτική για τον Καραγκιόζη, που φαίνεται ότι παρά τα προβλήματα της πανδημίας είναι εδώ και που με την άρση της συλλογικής μας περιπέτειας εκ νέου θα προσελκύσει μεγάλο και μικρό κοινό, επιτελώντας όλο του τον ψυχαγωγικό και παιδευτικό ρόλο. Πάμε ένα ταξίδι πίσω απ’ το σεντόνι και τη λάμπα με ξεναγό έναν σπουδαίο σύγχρονο καλλιτέχνη.

Εχει σημασία να πούμε πως ο Καρελλάς έχει ως επάγγελμά του την όλη ενασχόληση, κάνει κάθε χρόνο δύο νέες παραγωγές, ταξιδεύει ανά την Ελλάδα, έχει τον χώρο του.

Επιμένετε εδώ και χρόνια σε ένα Θέατρο Σκιών με ανάμειξη και σύνδεση με τη ζωντανή μουσική, όπως προσφάτως στο Μέγαρο Μουσικής με τους String Demons. Συνεχίζετε μια παράδοση σε αυτό ή κάνετε απλώς μια ανανεωτική επιλογή;

Επιμένω εδώ και είκοσι πέντε χρόνια να εργάζομαι επαγγελματικά και να υπηρετώ με τον δικό μου τρόπο αυτή την τέχνη. Το ελληνικό Θέατρο Σκιών είναι για μένα ένα είδος θεάτρου σύγχρονο και ζωντανό, πατώντας με το ένα πόδι στο παρελθόν και με το άλλο κάνοντας ένα μεγάλο βήμα στο σήμερα. Η ζωντανή μουσική είναι για μένα ένα από τα βασικά συστατικά μιας παράστασης. Δεν είναι ανανεωτική επιλογή, μιας και ζωντανή μουσική και μεγάλες ορχήστρες συναντάμε στον Καραγκιόζη του παρελθόντος έτσι κι αλλιώς. Η δική μου οπτική και το μεγάλο στοίχημα είναι το πώς μπορεί κάποιος σήμερα να συνδέσει τον ήχο, την εικόνα και τον λόγο σε μια παράσταση Θεάτρου Σκιών που δεν ξεχνά την αρχετυπική σύμβαση, αλλά προτείνει μια νέα μορφή τέχνης που αφουγκράζεται το 2022 που μόλις ήρθε.

Πώς, αλήθεια, προσλαμβάνετε εσείς την Τέχνης σας; Ως μια μεικτή τέχνη που σηκώνει και πειραματισμούς ή ως ένα αμετακίνητο πεδίο;

Τόσο στο Θέατρο Σκιών όσο και στο θέατρο για παιδιά και νέους κινούμαι από την πρώτη μου παράσταση ως τώρα με γνώμονα τον επαγγελματικό πειραματισμό. Ειδικά ο Καραγκιόζης είναι ένα θέατρο που συνδυάζει όλες τις τέχνες μαζί. Σκηνοθεσία, σκηνογραφία, φωτισμός, ερμηνεία, τραγούδι, μουσική και πόσα άλλα συμπληρώνουν ένα μοναδικό μωσαϊκό ενός ιδιότυπου one man show. Μου αρέσει το καινούργιο και το διαφορετικό, συνήθως βρίσκω ατέλειες και λάθη στην προηγούμενη παράσταση, κάνω αυτοκριτική και πάω να στήσω την επόμενη προσπαθώντας να ανοίξω ακόμα παραπάνω τους ορίζοντές μου σε νέες ιδέες και πειραματισμό, με μια περίεργη εφηβική ορμή δημιουργίας.

Σήμερα, το Θέατρο Σκιών έχει λαϊκή αναφορά ή είναι μία ολίγον τι επιλογή για λίγους;

Το Θέατρο Σκιών σήμερα είναι παραδόξως ζωντανό. Μπορώ να μιλήσω σίγουρα για το μονοπάτι όπου πορεύομαι εγώ, κρατώντας απ’ το μακρύ του χέρι αυτόν τον λαϊκό ήρωα. Μια παράσταση που σέβεται τον εαυτό της και τον θεατή, που έχει να πει πράγματα στο σήμερα για παιδιά αλλά και ενηλίκους, που είναι φτιαγμένη με αλήθεια και μεράκι, δεν υπάρχει περίπτωση να μην αγγίξει το κοινό. Ο Καραγκιόζης είναι θέατρο λαϊκό, ζωντανό και επίκαιρο. Θέλω οι παραστάσεις μου να είναι για όλους, όχι για λίγους και εκλεκτούς. Προσπαθώ – με παράδοξο τρόπο – οι παραστάσεις μου να είναι σαν μια λαϊκή όπερα, μια καλή επιθεώρηση, ένα σύγχρονο είδος θεάτρου που εκτός όλων των άλλων να μιλά στην ψυχή του θεατή.

Ποιοι ήταν ή είναι οι δικοί σας δάσκαλοι και οι βασικές σας επιρροές και γιατί;

Δάσκαλός μου στην τέχνη του Θεάτρου Σκιών είναι ο σπουδαίος Θανάσης Σπυρόπουλος. Παράλληλα είχα τη χαρά να γνωρίσω και να συνεργαστώ με όλα τα ιερά τέρατα του Καραγκιόζη όπως ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο Μάνθος Αθηναίος, ο Γιάνναρος και πολλοί άλλοι.

Και πώς, αλήθεια, αρχίσατε να ασχολείστε με το Θέατρο αυτού του είδους και γιατί;

Αρχισα να παρακολουθώ παραστάσεις από τεσσάρων ετών στο ιστορικό θερινό θέατρο του Γιώργου Χαρίδημου στην Πλάκα. Ο πατέρας μου δικηγόρος, η μητέρα μου καθηγήτρια, οπότε το κλίμα στην οικογένεια τελείως διαφορετικό. Ομως στην παιδική και κυρίως εφηβική μου ηλικία αυτό το είδος θεάτρου με μάγεψε. Ηταν ένα καταπληκτικό παιχνίδι όπου μπορούσα να τα δημιουργώ όλα μόνος μου και να εκφράζομαι ανά πάσα στιγμή. Αυτό το παιχνίδι με τις σκιές έγινε τελικά η δουλειά μου και δεν μπορώ να φανταστώ ότι ο δρόμος αυτός θα ήταν ποτέ διαφορετικός.

Σήμερα το Θέατρο Σκιών στην Ελλάδα έχει προοπτική; Εννοώ από μεριάς στήριξης από την πολιτεία, αλλά και αν υπάρχουν εκείνες οι νέες δυνάμεις που θα το συνεχίσουν.

Θεωρώ ότι αν το Θέατρο Σκιών αποτελεί τόσο για τους ίδιους τους παίχτες, όσο και για την πολιτεία, ένα είδος θεάτρου σε ισότιμο διάλογο με τις υπόλοιπες τέχνες, που αντιμετωπίζεται με σεβασμό και καμιά προχειρότητα, δεν θα σβήσει ποτέ.

Το πολιτικώς ορθό θα μπορούσε να μεταβάλει την τόλμη των κειμένων προς το καλό ή το κακό;

Το ελληνικό Θέατρο Σκιών από τη γέννησή του είναι ένα θέατρο σατιρικό και επίκαιρο. Ο Καραγκιόζης καυτηριάζει τα πάντα, μιλά έξω απ’ τα δόντια, τιμώντας τον σκηνικό χώρο όπου δρα, δηλαδή την αντίθεση της παράγκας του και του παλατιού του εκάστοτε πασά. Ολα αυτά με τρόπο συμβολικό στις παραστάσεις για ενήλικο κοινό, σχολιάζονται από κειμένου με τα πιο γλυκά και γλαφυρά υπονοούμενα. Σε αντίθεση όμως με αυτόν τον χαρακτήρα του ο Καραγκιόζης στις παραστάσεις για οικογενειακό κοινό ή αποκλειστικά για παιδιά γίνεται όχημα για να ξεκλειδώνει η φαντασία, αποτελώντας ένα καταπληκτικό εργαλείο για την εκπαίδευση.

Τι κάνετε τώρα, τι σχέδια έχετε για το νέο έτος που ξεκίνησε;

Μόλις τελείωσαν οι παραστάσεις για τα Χριστούγεννα στο Μέγαρο. Τέλος Γενάρη έρχεται «Ο ήχος των σκιών», μια ολοκαίνουργια παράσταση στη Β’ παιδική σκηνή του Μεγάρου με μουσική συνοδοιπόρο την Αρετή Κετιμέ, ενώ αρχίζω δουλειά για δύο ακόμα παραγωγές που έρχονται το καλοκαίρι!

Γράφετε τα έργα μόνος σας; Παίζετε παλιότερα και τα διασκευάζετε; Πώς γράφετε ένα νέο έργο;

Στις παραστάσεις του Καραγκιόζη, συνήθως γράφω τα έργα μόνος μου. Η έμπνευση είναι από παλιά κείμενα που σώζονται και από την προφορική παράδοση των δασκάλων μου. Επίσης πολλές φορές έμπνευση παίρνω από θεατρικά έργα, διασκευάζοντας για Θέατρο Σκιών. Στο θέατρο για παιδιά και νέους, δηλαδή στις παραστάσεις μου με ηθοποιούς και σκιές χωρίς Καραγκιόζη, κυρίως ανεβάζω έργα γνωστών ελλήνων και ξένων δημιουργών.

Θυμηθείτε μερικές συνεργασίες και συμπράξεις σας, που σας κάνουν υπερήφανο…

Ολες οι συνεργασίες μου ως τώρα ήταν ξεχωριστές και με κάνουν περήφανο. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιες αρκετά ετερόκλητες μουσικά. Ημισκούμπρια, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Χρήστος Θηβαίος, Burger Project, Κατερίνα Στανίση, String Demons, Πάνος Μουζουράκης…

Υπάρχει μια συζήτηση για την ιστορική μήτρα-καταβολή του Θεάτρου Σκιών (Τουρκία, Ελλάδα). Ποια είναι η δική σας γνώμη πάνω στο θέμα;

Το Θέατρο Σκιών με ρίζες στην Ανατολή, φτάνει κάποια στιγμή και στην Ελλάδα. Είναι σαφές ότι ο Καρα-γκιοζ προϋπήρχε στην Τουρκία. Ομως οι έλληνες παίχτες με πρώτο τον Πατρινό Μίμαρο (Δημήτρης Σαρδούνης) αντιμετώπισαν τον Καραγκιόζη σαν ένα νέο θέατρο με έμπνευση από τον ελληνικό πολιτισμό. Ετσι λίγο αργότερα το ελληνικό Θέατρο Σκιών είναι γεγονός. Απαλλαγμένο από βωμολοχίες και το έντονο χοντροκομμένο χιούμορ και στυλιζάρισμα στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης συναντά τη μυθολογία, την επανάσταση, τη μουσική και τα τραγούδια μας, τις ντοπιολαλιές, ήθη και έθιμα των Ελλήνων. Παρ’ όλα αυτά κανείς δεν απαντά με βεβαιότητα για την πατρότητα του Καραγκιόζη. Η σκιά χρησιμοποιείται από αρχαιοτάτων χρόνων σε θρησκευτικές τελετές και στο θέατρο. Εγώ ποτέ δεν μπήκα στη συζήτηση αναζήτησης και πιστοποίησης της εθνικής ταυτότητας του Καραγκιόζη. Βρήκα και τίμησα ένα υπέροχο είδος θεάτρου, από τους προγόνους μου, χωρίς ποτέ να με ενδιαφέρει αν ο Καραγκιόζης είναι Τούρκος, Ελληνας ή Αιγύπτιος. Το Θέατρο Σκιών απλά πρέπει να παίζεται σωστά, σε μια εποχή που τρέχει πιο γρήγορα από τη σκιά της δεν έχει σημασία ο Καραγκιόζης να χαρακτηριστεί προϊόν ΠΟΠ, σαφώς προτιμότερο να γίνεται ποπ ή ροκ θέαμα στη σκηνή!

Θα μπορούσε η πολιτεία – ή θα έπρεπε – να συγκροτήσει ένα Μουσείο Θεάτρου Σκιών ή ένα Εθνικό Αρχείο και γιατί;

Κατά καιρούς η πολιτεία μέσω διαφόρων φορέων έχει στηρίξει το ελληνικό Θέατρο Σκιών, άλλες φορές πάλι χωρίς τίποτα οργανωμένο συναντάμε υπέροχες προσπάθειες καθαρά ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Για παράδειγμα, αναφέρω το Σπαθάρειο Μουσείο στον Δήμο Αμαρουσίου. Φυσικά δεν θα μπορούσα να παραλείψω την ιδιότυπη κοιτίδα Θεάτρου Σκιών τα τελευταία δέκα χρόνια εντός του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, με σταθερούς χώρους παραστάσεων όπως Το Σπίτι του Καραγκιόζη, εργαστήρια κατασκευής φιγούρας για παιδιά, εκθέσεις και φυσικά τον κύκλο των χριστουγεννιάτικων παραστάσεων.

Ως σωματείο… Ανήκετε και είστε μέλος του κατ’ αρχάς; Επίσης, ποια είναι τα βασικά αιτήματα ή διευκολύνσεις που θα θέλατε σε μια δύσκολη εποχή για εσάς;

Κατά καιρούς υπήρξα στο Διοικητικό Συμβούλιο του πανελλήνιου σωματείου Θεάτρου Σκιών, καθώς και στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή. Δυστυχώς ο χρόνος μου είναι περιορισμένος για να ασχοληθώ επί τις ουσίας με όλα αυτά. Ετσι τα τελευταία χρόνια υπηρετώ την τέχνη αυτή καθαρά μέσα από τη δική μου οπτική και προσπάθεια, δηλώνοντας μια ξεχωριστή ταυτότητα Θεάτρου Σκιών αλλά και παιδικού θεάματος εν γένει.