Ερντογάν – Σταθμίζει τους δεσμούς με την Μουσουλμανική Αδελφότητα

Μέσα στο φάσμα του Πολιτικού Ισλάμ, η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι το πιο κοντινό Ρεύμα προς το AKP, το κόμμα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Και αυτό παρότι το ιστορικό αυτό ισλαμικό πολιτικό ρεύμα δεν είχε δει με καλό μάτι το διαφορετικό δρόμο που είχαν ακολουθήσει τα νεαρότερα και πιο «πραγματιστικά» στελέχη γύρω από τον Ερντογάν που είχαν ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο από τον Νετμεντίν Ερμπακάν, τον πρώτο Τούρκο πρωθυπουργό (μέχρι την ανατροπή του από τον Στρατό το 1997), με σαφή ισλαμική αναφορά  και τον κατεξοχήν εκπρόσωπο τότε αυτής της αντίληψης.

Ο ίδιος ο Ερντογάν είχε θεωρήσει ότι η περίοδος της Αραβικής Άνοιξης, που είχε οδηγήσει στην μαζική επιστροφή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στο προσκήνιο, με κορυφαία στιγμή την εκλογή Μόρσι στην Αίγυπτο, έδινε ένα ακόμη επιχείρημα για την αναβάθμιση των σχέσεων με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, ιδίως όταν θεωρούσε ότι ήταν εφικτή ακόμη και η νίκη της αντιπολίτευσης και κατά συνέπεια η «αλλαγή καθεστώτος» στη Συρία.

Ουσιαστικά σε εκείνη τη φάση για τον Ερντογάν η Μουσουλμανική Αδελφότητα δεν εκπροσωπούσε απλώς ένα κοντινό ιδεολογικό ρεύμα αλλά και ένα μέσο για απόκτηση δεσμών και επιρροής σε μια ευρύτερη περιοχή. Για παράδειγμα ήταν μια σχέση που επέτρεπε και στην Τουρκία να διεκδικεί το ρόλο δύναμης που υποστηρίζει τους Παλαιστινίους, εφόσον είχε δεσμού με την συνδεδεμένη με την Αδελφότητα Χαμάς στη Γάζα. Την ίδια ώρα η προοπτική μιας κυβέρνησης της Αδελφότητας στην Αίγυπτο φάνταζε να είναι ο δρόμος για μια συνολικότερη – και ευνοϊκότερη – για την Τουρκία αναδιάταξη στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, ιδίως από τη στιγμή που και η Δύση φαινόταν να ευνοεί τις κυβερνήσεις που εκπροσωπούσαν το πνεύμα της «Αραβικής Άνοιξης».

Ας υποτιμάμε και την οικονομική διάσταση: το Κατάρ, η μόνη χώρα του Κόλπου που στηρίζει ανοιχτά τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, για χρόνια υπήρξε μια χώρα που κατεξοχήν υποστήριξε με επενδύσεις στην Τουρκία, το σχεδιασμό του Ερντογάν για αναμόρφωση της τουρκικής οικονομίας.

Ο Ερντογάν με τον Μοχάμεντ Μόρσι το 2012

Η αλλαγή συσχετισμού

Ωστόσο, αρκετά σύντομα η σχέση με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα άρχισε να είναι πρόβλημα για τον Ερντογάν. Ήδη από το 2013 η ανατροπή Μόρσι δημιούργησε μια ένταση στη σχέση με την Αίγυπτο, ιδίως από τη στιγμή που η Τουρκία υπήρξε βασικός προορισμός και καταφύγιο σημαντικού τμήματος του στελεχικού δυναμικού της Αδελφότητας, την ώρα που από την Τουρκία εκπέμπουν τηλεοπτικοί σταθμοί που αντιπροσωπεύουν τις απόψεις της αδελφότητας.

Παράλληλα, σε μια σειρά από χώρες όπως  η Αίγυπτος, η Συρία, οι αρκετές χώρες του Κόλπου η Αδελφότητα χαρακτηρίστηκε τρομοκρατική οργάνωση, ενώ ούτως ή άλλως η Χαμάς ήταν στο στόχαστρο.

Για ένα διάστημα η Τουρκία θεωρούσε ότι μπορούσε να διατηρεί τους αναβαθμισμένους δεσμούς με την Αδελφότητα, εφόσον αντίστοιχα μπορούσε να διεκδικεί διαφορετική τοποθέτηση σε σχέση με άλλες χώρες ακόμη και σε σύγκρουση με αυτές, την ώρα που από τη Συρία μέχρι τη Λιβύη η σχέση με την Αδελφότητα της έδινε δυνατότητες παρέμβασης και διεκδίκησης επιρροής.

Όμως,  ο συσχετισμός άρχισε να γίνεται πιο αρνητικός. Το τελευταίο διάστημα, η Τουρκία προσπαθεί να κάνει επαναπροσέγγιση με τις χώρες του Κόλπου, την Αίγυπτο και το Ισραήλ (αλλά και εμμέσως και με τη «Δύση»). Σε αρκετές από αυτές τις προσπάθειες επαναπροσέγγισης η σχέση της με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα αποτελεί ένα αγκάθι, είτε αυτό αφορά το άσυλο σε εξόριστα στελέχη είτε την υποστήριξη στη Χαμάς.

Αντίστοιχα, η ίδια η Αδελφότητα είχε μια υποχώρηση στην Τυνησία και το Μαρόκο, όπου κόμματα που αντιπροσώπευαν και τις δικές της θέσης και είχαν αναδυθεί στην περίοδο της «Αραβικής Άνοιξης» εμφάνισαν εκλογική υποχώρηση σημαντική.

Η προσπάθεια αποσύνδεσης και τα όρια

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι γεγονός ότι η τουρκική κυβέρνηση έχει προσπαθήσει να κάνει κάποια βήματα που παραπέμπουν σε μια σχετική αποσύνδεσή της από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι την περασμένη άνοιξη υπήρξαν αρκετές αναφορές στο ότι η τουρκική κυβέρνηση είχε απαιτήσει από τα κανάλια της Αδελφότητας με έδρα την Τουρκία να μην κάνουν κριτική στην αιγυπτιακή κυβέρνηση, στο πλαίσιο της απόπειρας επαναπροσέγγισης με το Κάιρο. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία είχε ανακοινώσει ότι θα εξέταζε το ερώτημα για την έκδοση ορισμένων προσώπων που κατηγορούνταν για συμμετοχή σε τρομοκρατικές ενέργειες.

Βεβαίως την ίδια στιγμή, η αποσύνδεση αυτή δεν είναι εύκολη. Οι ιδεολογικοί δεσμοί ως προς την εκδοχή Πολιτικού Ισλάμ που και ο Ερντογάν αντιπροσωπεύει είναι πραγματικοί, το ρεύμα της Αδελφότητας έχει πραγματική γείωση στην τουρκική κοινωνία και εκπροσωπείται και από ΜΚΟ και η υπεράσπιση στον αγώνα των Παλαιστινίων μέσω Χαμάς δεν είναι κάτι που εύκολα θα εγκατέλειπε το AKP, την ώρα που η Αδελφότητα προσφέρει ένα άνοιγμα στο υπαρκτό τμήμα των αραβικών κοινωνιών που εκπροσωπεί, άνοιγμα υπαρκτό και όχι δυνητικό.

Πάντως προς το παρόν οι νέοι συνομιλητές του Ερντογάν, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δεν του βάζουν όρους για άμεση αποκήρυξη της Αδελφότητας. Όμως, αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι σε σχετικά βραχύ βάθος χρόνου η τουρκική κυβέρνηση και ο Ερντογάν όντως θα κληθούν να διαλέξουν με ποιους θα πάνε και ποιους θα αφήσουν.