Το κοσμικό, το μεταφυσικό και ο φιλελευθερισμός

Πολύ κουρνιαχτός σηκώθηκε σχετικά με την ανάρτηση του καθηγητή κ. Μόσιαλου και το σκίτσο του που χρησιμοποιούσε την πίστη στην «άμωμη σύλληψη» της Θεοτόκου για να σατιρίσει όλους όσοι αρνούνται την ύπαρξη της πανδημίας. Δυο μεγάλα «στρατόπεδα» δημιουργήθηκαν. Στο ένα, που δυστυχώς το υποδαύλισε και η ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου, κυριάρχησαν τα αναθέματα κατά του καθηγητή. Η ανάρτησή του χαρακτηρίστηκε μια ακόμα ύβρις του «δηλητηριώδους φιλελευθερισμού» που ως φίδι το μόνο που γνωρίζει είναι να δαγκώνει τους πιστούς, οι οποίοι μάλιστα ταυτίζονται με την Ορθοδοξία. Οι υβριστές του καθηγητή ταυτίζουν τον φιλελευθερισμό με την ανοικτή και απροκάλυπτη επίθεση προς τον κλήρο και την Εκκλησία. Ουσιαστικά όμως θρηνούν το ότι το κοσμικό φιλελεύθερο κράτος έχει απονομιμοποιήσει την επιβολή των εκκλησιαστικών δογμάτων στον τρόπο συγκρότησης των ευνομούμενων πολιτειών. Το ότι δηλαδή για θέματα όπως ο εμβολιασμός, η μετάγγιση αίματος, οι ταυτότητες, ο γάμος των ομοφυλόφιλων δεν αποφασίζουν οι αγιορείτες καλόγεροι και οι «πνευματικοί» αλλά η συντεταγμένη πολιτεία.

Κανείς σοβαρός δεν μπορεί να ισχυριστεί πως αυτό που ονομάζεται φιλελεύθερη δημοκρατία δεν αντλεί στοιχεία από τον χριστιανικό πολιτισμό. Αλήθεια, ποιος μπορεί να κατανοήσει έστω και ένα έργο των κλασικών του Διαφωτισμού χωρίς γνώση της Βίβλου; Ο θρησκευτικός αναλφαβητισμός εμποδίζει την ανάπτυξη μιας σύγχρονης θέασης του Πολιτικού. Ακόμη και ο Μαρξ στην ίδια παράγραφο που αναφερόταν στη θρησκεία ως όπιο του λαού, λίγο παρακάτω τη χαρακτήριζε «αναστεναγμό του καταπιεσμένου». Αλλά και κανείς πάλι σοβαρός δεν  μπορεί να υποστηρίξει πως μπορεί να υπάρξει ευνομούμενη πολιτεία στηριζόμενη σε υπερλογικές αξίες. Δυστυχώς όμως το στρατόπεδο των «φιλελεύθερων» υποστηρικτών της ανάρτησης πέφτει στα ίδια λάθη με τους φανατικούς της πίστης. Ταυτίζει την ελευθερία του λόγου με τον αντικληρικαλισμό. Και τα δυο αυτά «περιεκτικά» δόγματα από διαφορετικές αφετηρίες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα. Φιλελευθερισμός και θρησκεία εκλαμβάνονται ως δοχείο με λάδι και νερό. Μέγα λάθος.

Δεν θα επιχειρηματολογήσω εδώ παραθέτοντας φιλελεύθερους που ταυτοχρόνως ήταν και πολύ πιστοί. Ας αρκεστώ μόνο στον Λοκ και στον ιδρυτή του Διεθνούς Δικαίου Ούγκο Γκρότιους από τους κλασικούς. Ακόμη όμως και κανένας φιλελεύθερος να μην ήταν πιστός, πάλι ο φιλελευθερισμός δεν θα ήταν αθεϊσμός. Αντιθέτως, αυτός μαζί με την καταδίκη των αξιώσεων του όποιου Ιερατείου για  χειραγώγηση των συνταγματικών αρχών του κοσμικού κράτους αναδεικνύει και τη σημασία της χριστιανικής θρησκείας στην αναγνώριση των δικαιωμάτων του ατόμου που απολαμβάνει ο δυτικός άνθρωπος.

Ο φιλελευθερισμός, όχι σε τελική ανάλυση αλλά και με κάθε ανάλυση, είναι ανεξιθρησκεία και όχι αντικληρικαλισμός και αθεΐα. Ο φιλελεύθερος πλουραλισμός και η αρχή της ελευθερίας της γνώμης αφορά τους τρόπους και τους τόπους γύρω και εντός των οποίων κτίζεται ο αμοιβαίος σεβασμός μεταξύ ανθρώπων που κατά τον Ρολς πιστεύουν σε διαφορετικά «περιεκτικά» (μεταφυσικά δηλαδή) δόγματα στη βάση όμως της συναίνεσής τους σε ορισμένα «εύλογα» (κοσμικά δηλαδή) δόγματα. Η ανεξιθρησκεία όπως και ο σεβασμός των μύχιων πόθων και πίστεων των ανθρώπων αποτελούν εύλογα δόγματα, η προσβολή τους περιεκτικά. Κατά τον Τζον Ρολς καταστατική αρχή του φιλελευθερισμού είναι ο αποκλεισμός των «περιεκτικών» δογμάτων – αυτών δηλαδή των αντιλήψεων που διχάζουν τις φιλελεύθερες δημοκρατίες – από τη συνταγματική θέσμιση των κοινωνιών. Η αναφορά στον σεβασμό στις μεταφυσικές ανάγκες των ανθρώπων δεν σημαίνει πως ο φιλελεύθερος δεν δικαιούται να τις υποβάλλει σε κριτική. Θα κάνω ένα βήμα παρακάτω. Δεν σημαίνει πως δεν έχει ακόμη και το δικαίωμα να σατιρίζει την πίστη α λα «Charlie Hebdo» ή κατά τον απαράδεκτο «πάτερ Παστίτσιο». Αυτό όμως το δικαίωμα δεν αναιρεί μια άλλη φιλελεύθερη αρχή, η οποία σύμφωνα με τον Φρίντριχ Χάγεκ ανάγεται στην «ανοχή ως ουσιώδες χαρακτηριστικό» του φιλελεύθερου ανθρώπου («Γιατί δεν είμαι συντηρητικός«, μετάφραση Ξενοφών Μπαμιατζόγλου, Εκδόσεις Φιλελεύθερος, σ. 120). Ανοχή και προσθέτω σεβασμός κάθε μη βίαιης πίστης είναι χαρακτηριστικά στοιχεία της φιλελεύθερης σκέψης. Για τον φιλελεύθερο όσο μεταφυσική είναι η πίστη σε μια ανώτερη δύναμη τόσο μεταφυσική είναι και η άρνηση ύπαρξης μιας τέτοιας δύναμης. Τα συντάγματα όμως δεν μπορούν να υποκύπτουν στις προσταγές των Εκκλησιών, ούτε όμως να τις απαξιώνουν. Δεν μπορούν και δεν πρέπει να είναι ούτε προοδευτικά ούτε συντηρητικά, ούτε ένθεα ούτε αγνωστικιστικά ή άθεα. Οι πολιτικοί και συνταγματικοί θεσμοί δεν νομιμοποιούνται ούτε από θρησκευτικές ούτε από αθεϊστικές επικλήσεις και αναφορές. Είναι ανεξίθρησκοι. Ούτε καν φιλελεύθεροι.

Η προσβολή της ανάγκης και της λαχτάρας του άλλου να έχει μεταφυσικές αγωνίες για την «άμωμη σύλληψη» και για τη μεταθανάτια ζωή προσβάλλει κυρίως τον φιλελευθερισμό ως ιδεολογία ανοχής και όχι την Εκκλησία. Είναι άλλο το ζήτημα ότι καμία πίστη δεν μπορεί να αποτελεί πεδίο της Πολιτικής. Δεν μπορεί δηλαδή να αποτελεί συνταγματική επιταγή, όπως συμβαίνει στα ελληνικά συντάγματα. Ο φιλελεύθερος υποβάλλει σε κριτική τη βασιμότητα ή μη του ενός ή του άλλου «περιεκτικού» μεταφυσικού δόγματος, αλλά τα όρια αυτής της στάσης του βρίσκονται στη μη προσβολή οιασδήποτε πίστης. Τα όρια εδώ δεν τα θέτει το κράτος στον φιλελεύθερο, αλλά ο φιλελεύθερος στον εαυτό του. Δυστυχώς και σε αυτό το θέμα στην Ελλάδα επικράτησε η «οπαδοποίηση» και όχι η φιλελευθεροποίηση του διαλόγου.

Ο κ. Γιώργος Σιακαντάρης είναι δρ Κοινωνιολογίας.