Μπόρις Τζόνσον – το ερώτημα δεν είναι εάν θα φύγει αλλά πότε

Το Βρετανικό «βαθύ κράτος» έχει και επισήμως βάλει στο στόχαστρό του τον Βρετανό πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον. Όχι δεν πρόκειται ακριβώς για απόπειρα πραξικοπήματος. Άλλωστε, το βρετανικό πραγματικό «βαθύ κράτος» είναι η Civil Service, δηλαδή οι δημόσιοι υπάλληλοι, που υπάγονται στο Στέμμα και όχι στην κυβέρνηση και εξασφαλίζουν τη συνέχεια του Κράτους, ιδίως τα ανώτερα τμήματά τους που κατέχουν νευραλγικές θέσεις όπως αυτές των μονίμων γραμματέων στα υπουργεία.

Ένα κορυφαίο στέλεχος της Civil Service είναι η Σου Γκρέι, την οποία κάποτε το BBC χαρακτήρισε ως «το πιο ισχυρό πρόσωπο για το οποίο δεν έχετε ακούσει ποτέ», εφόσον η συγκεκριμένη δημόσια λειτουργός όπως και τα περισσότερα μέλη της Civil Service, είναι άγνωστα εκτός της υπηρεσίας τους.

Όμως, στους διαδρόμους του Whitehall είναι γνωστή ως αυτή που κάποτε είπε στον Ντέιβιντ Κάμερον, «όχι κ. πρωθυπουργέ αυτό δεν μπορείτε να το κάνετε». Αργότερα, η φήμη της εμπεδώθηκε κατά τη θητεία της από το 2012 έως το 2018 ως γενικής διευθύντριας ζητημάτων ηθικής και ορθότητας στο υπουργείο Συμβούλιο, θέση που σήμαινε ότι είχε αρμοδιότητα στο να κρίνει διάφορα ζητήματα από το εάν οι βουλευτές είχαν παραβιάσει κανόνες δεοντολογίας και το εάν τα απομνημονεύματα των υπουργών ήταν εντός της νομιμότητας ως προς τις πληροφορίες που δημοσιοποιούσαν έως τις αμοιβές για τους «ειδικούς συμβούλους». Στο παρελθόν οι έρευνές της οδήγησαν σε παραιτήσεις υπουργών και κοινοβουλευτικών εκπροσώπων.

Τώρα έχει αναλάβει να διεξάγει την έρευνα για το εάν σε ποια κλίμακα παραβιάστηκαν κανόνες και ποιοι είναι υπεύθυνοι για τα δύο πάρτι που έγιναν στον κήπο της πρωθυπουργικής κατοικίας στην αριθμό δέκα της Downing Street, τον Μάιο του 2020 και τον Απρίλιο του 2021, και τα δύο σε περιόδους όπου στη Βρετανία ίσχυαν πολύ αυστηροί κανόνες ως προς τον αριθμό των ανθρώπων που μπορούσαν να αποτελούν μέρος μιας κοινωνικής συνάθροισης. Η έρευνα ανατέθηκε στην Γκρέι όταν ο τρέχων γραμματέας του υπουργικού συμβουλίου Σάιμον Κέις, δηλαδή αυτός που κατέχει την ανώτερη θέση στη Civil Service, αυτοεξαιρέθηκε μια που πάρτι είχε γίνει και στον κήπο του δικού του γραφείου.

Πάρτι εν μέσω εθνικού πένθους

Το δεύτερο πάρτι έγινε την παραμονή της κηδείας του Φίλιππου, Δούκα του Εδιμβούργου και συζύγου της Βασίλισσας Ελισάβετ και ενώ η χώρα ήταν σε εθνικό πένθος. Αφορμή ήταν η αποχώρηση του Τζέιμς Σλακ, πρώην επικεφαλής επικοινωνίας (και φωτογράφου) του Μπόρις Τζόνσον. Ο ίδιος ο Τζόνσον δεν ήταν παρών, όμως το πάρτι στον κήπο κράτησε μέχρι αργά και περιλάμβανε και επίσκεψη σε τοπικό σούπερ μάρκετ για ανεφοδιασμό με ποτά (για την ακρίβεια μια βαλίτσα ποτά).

Η αντίστιξη ανάμεσα στην εικόνα της βασίλισσας να στέκεται μόνη στην εκκλησία εξαιτίας των υποχρεωτικών μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης και των πληροφοριών για το πάρτι στη Downing Street απλώς επέτειναν την κατακραυγή.

Το αποτέλεσμα ήταν μια επίσημη συγγνώμη από την πρωθυπουργία προς την Βασίλισσα, που όμως δεν φαίνεται να οδηγείς σε υποχώρηση των διαμαρτυριών και της κατακραυγής.

Το τέλος της ανοχής

Ο Μπόρις Τζόνσον πολλές φορές χρησιμοποίησε ως στοιχείο της πολιτικής του καριέρας το γεγονός ότι δεν τηρούσε τους κανόνες στην πολιτική. Αυτό σαν στάση του έδινε μια αντισυμβατικότητα που σε κάποιες περιπτώσεις τον έκανε συμπαθή στους ψηφοφόρους.

Όμως, σε άλλες περιπτώσεις απλώς έκανε τα πράγματα αρκετά χειρότερα. Οριακή περίπτωση το γεγονός ότι προχώρησε στην αναστολή λειτουργίας του κοινοβουλίου, μια κίνηση πρωτοφανής στα βρετανικά δεδομένα (πολλοί είχαν μιλήσει για ένα είδος πραξικοπήματος) επειδή δεν τον διευκόλυνε σε σχέση με τη διαδικασία του Brexit. Αλλά και σε επόμενες στιγμή πάντα έδειχνε έτοιμος να παραβεί κανόνες ή να τους αλλάξει προς διευκόλυνσή του.

Τώρα, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η χώρα έχει κουραστεί από την πανδημία, στην οποία η βρετανική κυβέρνηση είχε αρνητικό απολογισμό, ιδίως στο πρώτο κύμα. Επιπλέον τα πράγματα δεν πάνε καλά. Η αύξηση του πληθωρισμού μεταφράζεται σε ολοένα και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια για τη μεγάλη αύξηση του κόστους ζωής. Πολλοί ανησυχούν ότι οι τοπικές εκλογές του Μαΐου θα σηματοδοτήσουν μια μεγάλη πολιτική ήττα για τον Τζόνσον, η δημοτικότητα του οποίου είναι σε μεγάλη υποχώρηση. Ο Κιρ Στάρμερ, ηγέτης των Εργατικών έχει διατελέσει επικεφαλής της Εισαγγελίας του Στέμματος και σίγουρα θα σφυροκοπήσει τον Τζόνσον σε σχέση με όσες παρατυπίες έγιναν.

Το τέλος του δρόμου

Όπως έχει γραφτεί πολλές φορές το Brexit ήταν μια πρόταση που κατατέθηκε από ένα τμήμα της βρετανικής ελίτ που θεωρούσε ότι η Ευρώπη περιόριζε τις φιλοδοξίες της Βρετανίας. Το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού, οικονομικού και δημοσιογραφικού κατεστημένου ήταν από επιφυλακτικό έως εχθρικό στην ιδέα της ρήξης. Τον συσχετισμό του δημοψηφίσματος δεν έκρινε τόσο η παραδοσιακά ευρωσκεπτικιστική κοινωνική βάση των Συντηρητικών όσο ένα σημαντικό μέρος της εργατικής βάσης των Εργατικών σε περιοχές που έχουν θιγεί από τον αποβιομηχάνιση και το οποίο είδε στην Ευρώπη την μετωνυμία για τις πολιτικές σε βάρος του.

Η διαχείριση του Brexit όπως φάνηκε από τη διακυβέρνηση της Τερέζα Μέι αρχικά έγινε από ένα πολιτικό προσωπικό που δεν το είχε υποστηρίξει εξαρχής, την ώρα που καθεαυτό ήταν μια τεράστια και δύσκολη πολιτική και θεσμική πρόκληση.

Ο Τζόνσον ήταν από αυτούς που είχαν υποστηρίξει εξαρχής το Brexit. Σε αυτή τη βάση ενορχήστρωσε ουσιαστικά την πτώση της Μέι που προσπάθησε για μια συμφωνία αποχώρησης με τους μικρότερους κραδασμούς, για να μπορέσει να προωθήσει τη δική του γραμμή.

Είναι αλήθεια ότι ο Μπορίς Τζόνσον όντως επέμεινε στην υποστήριξη μιας παραλλαγής «σκληρού» Brexit με μια διαπραγματευτική γραμμή που έφερε συχνά τις διαπραγματεύσεις σε οριακό σημείο, στην προσπάθειά του να ισορροπήσει τα συμφέροντα που πίεζαν για διατήρηση αναβαθμισμένων σχέσεων με την ΕΕ ως αγορά και προφανώς την ανάγκη να αποφύγει τις απαιτήσεις της ΕΕ που έρχονταν σε σύγκρουση με το πώς έβλεπε το Brexit ο σκληρός πυρήνας της εκλογικής του βάσης.

Η Βρετανία δεν κατέρρευσε μετά το Brexit διαψεύδοντας διάφορες Κασσάνδρες, όμως ούτε και απογειώθηκε. Επιπλέον, ο τρόπος που η βρετανική οικονομία είχε διαμορφωθεί στη βάση μιας διαρκούς ροής μεταναστών από την Ευρώπη, που τώρα αντιστράφηκε, οδήγησε σε φαινόμενα όπως η έλλειψη οδηγών φορτηγών. Ζητήματα όπως το «ιρλανδικό σύνορο» διαρκώς ενέχουν τον κίνδυνο νέων κρίσεων. Το ίδιο το θέμα του προσανατολισμού της Βρετανίας και τη θέσης στον κόσμο, πέραν της εκ νέου έμφασης στην «ειδική σχέση» (και την Αυστραλία) παραμένει ανοιχτό ερώτημα.

Τώρα η βρετανική κοινωνία είναι δυσαρεστημένη. Η πανδημία είχε μεγάλο κόστος σε ζωές. Ο πληθωρισμός ήδη τον Νοέμβριο ξεπέρασε το 5% και η τάση παραμένει αυξητική. Οι όποιες αυξήσεις στους μισθούς δεν καλύπτουν την απώλεια πραγματικού εισοδήματος. Μόνο ο λογαριασμός για ενέργεια των νοικοκυριών αναμένεται να αυξηθεί κατά 50%. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS) είναι στο όριο του. Η πανδημία σήμαινε ότι πλήθος ιατρικών πράξεων που δεν είχαν σχέση με την πανδημία αναβλήθηκαν. Αυτή τη στιγμή 6 εκατομμύρια Βρετανοί είναι σε κάποια λίστα αναμονής. Το 2024, τη χρονιά των επόμενων εκλογών, έχουν φτάσει τα 13 εκατομμύρια. Η αύξηση στη φορολογία υπέρ του συστήματος υγείας δεν αναμένεται να λύσει το πρόβλημα.

Η έξοδος δεν είναι απαραίτητο να γίνει σύντομα

Το 2019 ο Μπόρις Τζόνσον κέρδισε 43,6% στις εκλογές, το καλύτερο ποσοστό των συντηρητικών από την εποχή τα Μάργκαρετ Θάτσερ. Σήμερα, έχει εξαντλήσει το πολιτικό του κεφάλαιο. Ακόμη και εάν η έκθεση της Σου Γκρέι δεν είναι ιδιαίτερα καταδικαστική, η βρετανική κοινωνία δείχνει να έχει σχηματίσει την ετυμηγορία του. Ακόμη και ο συντηρητικός Spectator πήρε ανοιχτά καταδικαστική θέση.

Γιατί όσο κυνική και εάν είναι παραδοσιακά η βρετανική ελίτ (αποικιακή χώρα άλλωστε) η δημόσια επίδειξη κυνισμού και η προσβολή των θυσιών της κοινωνίας σε καιρό κρίσης είναι μια κόκκινη γραμμή που δεν παραβιάζεται εύκολα. Ιδίως όταν η ωμή επίδειξη ότι υπάρχουν «δύο μέτρα και δύο σταθμά» εν μέσω μιας υγειονομικής και κοινωνικής κρίσης, απειλεί να οδηγήσει σε μια συνολικότερη κρίση νομιμοποίησης.

Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι ο Μπόρις Τζόνσον θα εγκαταλείψει γρήγορα τη Downing Street. Αυτό προϋποθέτει ότι θα υπάρξει κάποιος που θα θέλει να «σηκώσει το γάντι» και να διεκδικήσει την ηγεσία. Άλλωστε, και η ίδια η διαδικασία αμφισβήτησης της ηγεσίας και εκλογής νέου ηγέτη δεν είναι τόσο απλή. Και βεβαίως χρειάζεται να αναδειχθεί και σαφής διάδοχος και μια συνεκτική στρατηγική για ένα κόμμα που εξακολουθεί να οριοθετήσει το πολιτικό του μέλλον.

Άλλωστε, για τους βουλευτές το να είναι στην εξουσία ένας αδύναμος πολιτικά πρωθυπουργός είναι ενίοτε και μια καλύτερη συνθήκη, γιατί σημαίνει ότι μπορούν πιο εύκολα να πιέσουν για ευνοϊκές ρυθμίσεις για το ιδιαίτερο εκλογικό ακροατήριό τους.

Η Τερέζα Μέι έμεινε σημαντικό διάστημα στην εξουσία ακόμη και όταν είχαν φανεί τα προβλήματα στη διακυβέρνησή της. Με αυτή την έννοια το πότε θα γίνει η αποπομπή του Τζόνσον δεν είναι δεδομένο. Όμως, το σίγουρο είναι ότι η πολιτική του διαδρομή, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, φτάνει σε ένα τέλος. Και η βασική αιτία είναι ο τρόπος που θεώρησε ότι μπορούσε να ορίζει  ο ίδιος τους κανόνες του παιχνιδιού και μετά να τους παραβιάζει κατά το δοκούν.