Μια σπουδαία συνέντευξη – Αλέκος Φασιανός και Βαγγέλης Χρόνης

Πριν από 2 χρόνια, το BHMAGAZINO δημοσίευσε μια πολύ σημαντική συνέντευξη δύο σπουδαίων ανθρώπων. Του εκλιπόντος Αλέκου Φασιανού και του φίλου του, Βαγγέλη Χρόνη, με αφορμή μια έκθεση στους χώρους του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη.

Ο ζωγράφος συναντά τον ποιητή και ο ποιητής συναντά τον ζωγράφο. Στην πραγµατικότητα η πρώτη συνάντηση είχε γίνει εδώ και πολλά χρόνια και ήταν ιδιωτική. Ωστόσο ούτε ο Αλέκος Φασιανός, γιατί αυτός είναι ο ζωγράφος της ιστορίας µας, ούτε ο Βαγγέλης Χρόνης, ο ποιητής µας, φίλοι εδώ και δεκαετίες, είχαν σκεφθεί πως η τακτική και εγκάρδια επικοινωνία τους, η «ανταλλαγή» λέξεων και εικόνων, θα µπορούσε κάποια στιγµή να εµπνεύσει µια έκθεση.

Η «µυστική συνοµιλία» των δύο ανδρών παρουσιάστηκε στο κοινό: «Αλέκος Φασιανός – Βαγγέλης Χρόνης, 30 χρόνια φιλίας. Ζωγραφική και ποίηση» ήταν ο τίτλος έκθεσης  στο Ιδρυµα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη. Τα πώς και τα γιατί το εξηγούσαν οι δύο δηµιουργοί:

Πώς αποφασίσατε να παρουσιάσετε τη µεταξύ σας καλλιτεχνική συνοµιλία;

Αλέκος Φασιανός: «Η ιδέα και η πρόταση της έκθεσης προήλθαν από το Ιδρυµα Θεοχαράκη. Αποδέχθηκα την πρόσκληση».

Βαγγέλης Χρόνης: «Πράγµατι, η πρόταση προέκυψε από το ίδιο το Ιδρυµα, όπως είπε και ο Αλέκος, στο πλαίσιο των αφιερωµατικών του εκθέσεων στους Κωνσταντίνο Καβάφη, Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη. Είχα τη χαρά να επισκεφθώ και τις τρεις εκθέσεις που επιµελήθηκε ο Τάκης Μαυρωτάς και τις οποίες βρήκα συναρπαστικές. Η πρόσκληση ήταν οπωσδήποτε προκλητική και ενδιαφέρουσα, δεν µας άφησε µεγάλα περιθώρια σκέψης για να µην την αποδεχθούµε. Κάποιοι µικροί ενδοιασµοί ξεπεράστηκαν πολύ γρήγορα. Οπως γνωρίζετε, στην Ελλάδα όχι µόνο δεν έχουµε συνηθίσει να βλέπουµε εκθέσεις συνεργασίας ζωγράφων µε ποιητές αλλά και αν αυτό συνέβαινε θα ήταν µετά θάνατον. Γι’ αυτό και θεωρώ τον εαυτό µου τυχερό που µου δίδεται η ευκαιρία να ζήσω την εµπειρία αυτής της συνήθιστης έκθεσης-συνεργασίας όσο ζω. Οσες χαρές προστίθενται στη µικρή και δύσκολη ζωή µας τόσο το καλύτερο, έτσι δεν είναι; Με τον Αλέκο Φασιανό γνωριζόµαστε καλά, έχουµε πολλά κοινά ενδιαφέροντα και έτσι αποφασίσαµε αυτή τη συνεργασία µας και φιλία να την παρουσιάσουµε µε αυτόν τον εξωστρεφή τρόπο».

Τι συναισθήµατα δηµιουργεί η παρουσίαση έργων που πιθανώς δεν έγιναν για να τα δει το κοινό, αλλά ως παιχνίδι, ως ανταλλαγή σκέψεων, ιδεών, ερεθισµάτων ανάµεσα σε φίλους;

Β.Χ.: «Προφανώς για το κοινό θα είναι µια έκπληξη η παρουσίαση των εκθεµάτων αυτών. Κάποτε τα προσωπικά γίνονται ασυναίσθητα κοινά. Τα συναισθήµατα που δηµιουργούνται είναι πολλά και ιδιαίτερα ευχάριστα, θα έλεγα. Είναι το αίσθηµα µιας βαθιάς νοσταλγίας που σε ωθεί να σκάψεις και να φέρεις στην επιφάνεια όλα εκείνα που είχαν παραµείνει στα συρτάρια ή στους φακέλους των αρχείων. Ενα µικρό σηµείωµα, µια φωτογραφία, µια αφιέρωση σε ένα ζωγραφικό έργο, ένα αναµνηστικό, ένας στίχος, µια σελίδα αλληλογραφίας, δυο λέξεις ενθάρρυνσης, όλα ξαφνικά εµφανίζονται και σου δίνουν την εντύπωση πως έχουν γίνει σήµερα. Παράλληλα µε τη χαρά που σου δίνουν σου φέρνουν και µια µικρή µελαγχολία γιατί σου θυµίζουν τα χρόνια που έφυγαν. Οταν όµως σκέπτεσαι πως αυτές οι στιγµές υπήρξαν όµορφες και δηµιουργικές τότε ένα συναίσθηµα ευγνωµοσύνης εµφανίζεται, το οποίο γλυκαίνει την ατµόσφαιρα, που ίσως και να υµνεί την τύχη της ύπαρξης. Μαζί υµνείται και η φιλία. Σπουδαία υπόθεση η φιλία».

Α.Φ: «Ας δεχτεί λοιπόν και το κοινό αυτά τα έργα ως ένα παιχνίδι».

Κύριε Χρόνη, µιλήστε µας λίγο για τη φιλία σας µε τον Αλέκο Φασιανό. Πότε ξεκίνησε; Δεδοµένου ότι η φιλία είναι µια σχέση αλληλεπίδρασης, τι θεωρείτε πως έχετε µάθει από αυτόν; Και ποια είναι η δική σας συνεισφορά;

Β.Χ.: «Με τον Αλέκο γνωριστήκαµε πριν από περίπου τρεις δεκαετίες. Μας είχε συστήσει ο Μάνος Ελευθερίου σε µια γκαλερί στην πλατεία Κολωνακίου. Ο Γιώργος Μανιώτης συνδεόταν µε φιλία µε τον Αλέκο Φασιανό και συνεργαζόταν την περίοδο εκείνη στο Θέατρο Καισαριανής. Στην έκθεση θα δείτε και µια τεράστια ωραιότατη αφίσα που φιλοτέχνησε ο Αλέκος. Ετσι, Ελευθερίου και Μανιώτης υπήρξαν η αφετηρία για τη φιλία µας. Και τι δεν έχω µάθει από τον Φασιανό! Είναι αυτός που µε επιχειρήµατα µου έµαθε να ανακαλύπτω ποίηση στη ζωγραφική και ζωγραφική στην ποίηση. Οι γνώσεις του στη µυθολογία και στην Ιστορία είναι τεράστιες και µε τον ιδιαίτερο τρόπο του µε βοήθησε να διεισδύω στην αρχαία ελληνική τέχνη, για την οποία τρέφω και ιδιαίτερη αδυναµία. Μου έµαθε πως τα πολύτιµα δεν χρειάζεται να τα ψάχνεις γιατί υπάρχουν δίπλα µας. Απέδειξε το νόηµα και τη σπουδαιότητα της φιλίας. Μα πιο πολύ απ’ όλα µε οδήγησε στο µονοπάτι της αλήθειας. Για τη δική µου συνεισφορά δεν µπορώ να µιλήσω. Ας το κάνει εκείνος».

Α.Φ.: «Δώσαµε πολλά µεταξύ µας, είναι µια φιλία πολλών χρόνων».

Πόσο εύκολο είναι να είσαι ειλικρινής την ώρα της δηµιουργίας; Είναι τελικά η αλήθεια το ζητούµενο όταν κάνεις τέχνη; Ο καλλιτέχνης αποκαλύπτεται ή κρύβεται πίσω από τα έργα του;

Α.Φ.: «Αυτό είναι η αλήθεια! Να είσαι αληθινός κατά τη διάρκεια της δηµιουργίας. Είναι δύσκολο µεν αλλά πρέπει να είσαι ειλικρινής, αλλιώς δεν είσαι καλλιτέχνης. Πάντα η αλήθεια είναι το ζητούµενο. Ο δηµιουργός ούτως ή άλλως αποκαλύπτεται».

Β.Χ.: «Βεβαίως και δεν είναι εύκολο να είσαι ειλικρινής, αν και µπορεί η ειλικρίνεια να λογαριαστεί το υπ’ αριθµόν ένα στοιχείο. Η ειλικρίνεια είναι συνώνυµο της αλήθειας. Μόνο η αλήθεια είναι εκείνη που σε αναγκάζει να ψάχνεσαι και να δηµιουργείς και, αν θέλετε, να ανοίγεις και δρόµους σε µονοπάτια που δίχως καθαρότητα δεν θα µπορούσες να διαβείς. Το ποίηµα είναι δηµιούργηµα του ποιητή και δεν έχει λόγους ο ποιητής να κρύβεται από πίσω. Ο ποιητής οφείλει να είναι αληθής όχι τόσο για τους τρίτους αλλά για τον ίδιο του τον εαυτό. Η κάθε λέξη πρέπει να είναι µετρηµένη και αληθινή. Το ψέµα είναι και αυτό ένα κοµµάτι απαραίτητο για ανακούφιση αλλά και αυτό ακόµη πρέπει να στηρίζεται σε αλήθειες. Ο Γκάτσος το περιγράφει χαρακτηριστικά: “Χόρεψε αγαπούλα µου, παραµύθια πούλα µου”. Για αυτού του είδους τα ψέµατα µιλάω. Για να είµαι πιο σαφής στο ερώτηµά σας, θα έλεγα πως ναι, για εµένα η αλήθεια πρέπει να είναι το ζητούµενο».

Τι έχει αλλάξει στον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζετε την τέχνη και τη ζωή µεγαλώνοντας;

Α.Φ.: «Μεγαλώνοντας πιστεύεις σε άλλα πράγµατα για τη ζωή και για την τέχνη. Βλέπεις τα πράγµατα όπως είναι. Γίνεσαι πραγµατιστής».

Β.Χ.: «Οι εµπειρίες µε τις οποίες µάς φορτώνει ο χρόνος είναι ένα σηµαντικό κοµµάτι της ζωής µας και µας βοηθά να αγγίζουµε την πραγµατικότητα µε µεγαλύτερη ευκολία. Προσπαθώντας να αγγίξουµε την αλήθεια συνήθως σκοντάφτουµε σε ένα ψέµα. Η ανάγνωση αυτού του ψέµατος καθίσταται πιο εύκολα ορατή. Η αφαίρεση είναι ένα άλλο στοιχείο. Εννοώ πως σχεδόν ασυναίσθητα τις περισσότερες φορές απορρίπτουµε την περιττή λεπτοµέρεια και την εύκολη κατανάλωση του εαυτού µας. Μεγαλώνοντας αρχίζουµε και αισθανόµαστε επίσης ηµιµαθείς, γιατί δεν έχουµε προλάβει και ούτε πρόκειται να προλάβουµε να µάθουµε ή και να δούµε αυτά που επιθυµούµε. Πολύτιµη αναµφισβήτητα η ζωή µας µέσα στη µοναδικότητά της και µέσα στο τεράστιο Σύµπαν που µας περιβάλλει, αλλά πολύ µικρή, ελάχιστα µικρή. Τι να πρωτοπρολάβουµε. Η τέχνη και η ζωή θα εξακολουθούν να υπάρχουν, εκτός και αν υπάρξει µια τελειωτική έκρηξη».

Παρακολουθείτε τη σύγχρονη καλλιτεχνική δηµιουργία; Θεωρείτε πως εξακολουθούν να γίνονται µεγάλα εικαστικά έργα, κύριε Φασιανέ, και να γράφονται µεγάλα ποιήµατα, κύριε Χρόνη;

Α.Φ.: «Παρακολουθώ αρκετά τη σύγχρονη δηµιουργία, αλλά ασχολούµαι µε τις δικές µου δηµιουργίες. Κατά τα άλλα, πάντα θα γίνονται έργα που, και µικρά να είναι, µπορεί να είναι σπουδαία».

Β.Χ.: «Ναι, βεβαίως και την παρακολουθώ, όσο µπορώ βεβαίως. Θεωρώ πως εξακολουθούν να γράφονται µεγάλα ποιήµατα, όπως και θα εξακολουθήσουν να γράφονται όσο υπάρχουµε. Οι ποιητές, όσο και αν παρεξηγούνται συχνά µέσα στον χρόνο, εξακολουθούν πάντα να υπάρχουν. Κρίµα που δεν διαβάζονται όσο θα έπρεπε. Σήµερα έχουµε άλλωστε µεγάλους ποιητές που θα µπορούσαν να διεκδικήσουν το βραβείο Νοµπέλ».

Η χώρα συνεχίζει µια δύσκολη πορεία µέσα σε µια κρίση που µοιάζει να µην έχει τέλος. Σας έχει προβληµατίσει ο ρόλος σας σε αυτή τη δύσκολη περίοδο; Θεωρείτε πως ένας καλλιτέχνης, ένας δηµιουργός, µπορεί και πρέπει να παρέµβει µε το έργο του;

Β.Χ.: «Πράγµατι, η κρίση δεν µοιάζει να έχει τέλος. Πάντοτε όµως είχαµε κρίσεις, άλλοτε φανερές και άλλοτε υποβόσκουσες. Κάποιες καταστροφικές και κάποιες άλλες λιγότερο επώδυνες. Εχουµε µάθει πλέον σαν λαός να τις ξεπερνάµε, αν και εµείς είµαστε εκείνοι που τις δηµιουργούµε. Ο ποιητής γράφει πιστεύοντας πως µπορεί να κάνει τον κόσµο καλύτερο και όχι για να τον σώσει. Πόσοι στην εποχή µας διαβάζουν ποίηση; Αν ρωτήσετε κάποιον που αναφέρεται σε στίχο γνωστού ποιητή αν γνωρίζει και άλλο ποίηµα κάποιου άλλου θα συνειδητοποιήσετε πως µόνο αυτόν τον στίχο γνωρίζει και αυτό γιατί του το έχουν υποδείξει για να φανεί δήθεν σηµαντικότερος. Υπάρχουν βεβαίως και οι εξαιρέσεις».

Α.Φ.: «Είναι ασήµαντες οι αλλαγές που µπορεί να επιφέρει ένας καλλιτέχνης… Ο,τι και να λες, ό,τι και να κάνεις, µπορεί τελικά να µη γίνεται τίποτα».

Ποια είναι η γνώµη σας για τη στρατευµένη τέχνη; Στη σηµερινή συγκυρία θα υποστηρίζατε µε το έργο σας ένα κόµµα;

Α.Φ.: «Σε καµία περίπτωση».

Β.Χ.: «Είµαι αντίθετος µε τη στρατευµένη τέχνη εν γένει. Για να δηµιουργήσεις, θα πρέπει να είσαι ελεύθερος. Οι δεσµεύσεις σε οποιαδήποτε περίπτωση οδηγούν στη µονοµέρεια. Οχι, σαν ποιητής δεν θα µπορούσα να υποστηρίξω ένα κόµµα µε την ποίησή µου όπως το εννοείτε. Αν όµως κάποιο κόµµα βρει µια αλήθεια σε έναν στίχο που µπορεί να χρησιµοποιήσει τότε αυτό αφορά το κόµµα και όχι εµένα».

Τι θα συµβουλεύατε έναν ταλαντούχο νέο που ξεκινάει τώρα και φιλοδοξεί να σταδιοδροµήσει ως ποιητής;

Α.Φ.: «Θα τον συµβούλευα να προσπαθήσει να βρει τον εαυτό του».

Β.Χ.: «Ο,τι αγαπά ο καθένας µας πρέπει να το κυνηγά και να το διευρύνει. Η χαρά που απολαµβάνει ο ποιητής µετά τη δηµιουργία του δεν µετριέται µε τίποτε άλλο. Στις µέρες µας ένας νέος ποιητής δεν θα πρέπει να απογοητεύεται από τις συνθήκες που επικρατούν. Θα πρέπει να συνεχίσει να γράφει κυρίως για τη σωτηρία της ψυχής του αλλά και για να είναι σίγουρος ας φροντίσει να κάνει και κάποια άλλη δουλειά, γιατί η ποίηση δεν καταφέρνει να συντηρεί τους ποιητές. Είναι υπόθεση της ψυχής και του νου».

Τελικά, κύριοι, τι είναι πιο σηµαντικό, το ταλέντο ή η σκληρή προσπάθεια και δουλειά;

Β.Χ.: «Πραγµατικά δεν µπορώ να τα βάλω σε σειρά προτεραιότητας. Τι να το κάνεις το ταλέντο όταν δεν προσπαθείς να το εξελίξεις; Και τι να σου κάνει η σκληρή δουλειά όταν δεν έχεις µεράκι για κάτι δηµιουργικό;».

Α.Φ.: «Το ταλέντο είναι πιο σηµαντικό, γιατί και να δουλεύεις για ώρες, αν δεν έχεις ταλέντο… δεν γίνεται τίποτα».

Η ποίηση συναντά τις εικαστικές τέχνες

Ο επιµελητής της έκθεσης, Τάκης Μαυρωτάς, εξηγούσε το σκεπτικό του και μίλησε για την αλληλεπίδραση λόγου και πλαστικών τεχνών: «Η σχέση της ποίησης µε τις εικαστικές τέχνες µε απασχολεί από τα µέσα της δεκαετίας του ’80, όταν εργαζόµουν κοντά στον αείµνηστο καθηγητή Γ. Π. Σαββίδη. Ο σοφός αυτός δάσκαλος µε οδήγησε στους µυστικούς δρόµους της ποίησης και της ουσιαστικής επίδρασής της στη ζωγραφική. Οι αξεπέραστες εικονογραφήσεις των ποιηµάτων του Σεφέρη από τον Μόραλη, του Καβάφη από τον Γκίκα και του Ελύτη από τον Φασιανό αποκαλύπτουν την τοµή των δύο αυτών µορφών έκφρασης. Πριν από τέσσερα χρόνια, στο Ιδρυµα Θεοχαράκη, επιµελήθηκα την έκθεση “Πάµπλο Πικάσο – Ζαν Κοκτό”, ερευνώντας την πολυετή πορεία που συνέδεσε έναν αιρετικό ποιητή µε τον µεγαλύτερο ανανεωτή της τέχνης του 20ού αιώνα. Η έκθεση “Φασιανός – Χρόνης” δίνει συνέχεια στην έρευνά µου ως προς τη δύναµη της ποίησης σε ό,τι αφορά τις πλαστικές τέχνες, τη ζωγραφική και τη χαρακτική. Πρόκειται για τριάντα χρόνια µιας αδιάλειπτης φιλίας και εµπνευσµένης αναζήτησης. Η ποίηση έχει τη δική της διακριτή θέση ως αφορµή που προσφέρεται στον καλλιτέχνη, ο οποίος αναπτύσσει τη δική του οπτική πάνω σε οικουµενικά θέµατα