Ο Ερντογάν επιμένει στην επαναπροσέγγιση με Ευρώπη και ΗΠΑ

Θα περίμενε κανείς ότι με την «ενταξιακή διαδικασία» να παραμένει ουσιαστικά παγωμένη εδώ και πολλά χρόνια και την ΕΕ να διατηρεί – διακηρυκτικά τουλάχιστον – ανοιχτό το ενδεχόμενο ακόμη και επιβολής κυρώσεων στην Τουρκία, ότι ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν θα είχε πολλούς λόγους να διακηρύξει ότι η ένταξη στην ΕΕ παραμένει ο μεγάλος στόχος του.

Ωστόσο, μιλώντας στους πρέσβεις της χωρών-μελών στην Άγκυρα την Πέμπτη 13 Ιανουαρίου, ο Ερντογάν επέμεινε ότι η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ παραμένει μια στρατηγική του προτεραιότητα και ότι παρ’ όλες τις αδικίες που έχει υποστεί η Τουρκία από τη μεριά της ΕΕ, ο ίδιος επιμένει η αναβάθμιση των διμερών σχέσεων και η επανεκκίνηση της ενταξιακής διαδικασίας θα είναι προς αμοιβαίο συμφέρον.

Βεβαίως, δεν παρέλειψε να κάνει κριτική στην ΕΕ για την καθυστέρηση που επιδεικνύει η ΕΕ στις συζητήσεις για τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης και για την απελευθέρωση του καθεστώτος βίζας για τους Τούρκους υπηκόους, ελπίζοντας ότι μέσα στο 2022 θα υπάρξει πρόοδος σε αυτά τα ζητήματα, ενώ, όπως ήταν αναμενόμενο, κατηγόρησε την Ελλάδα και την Κύπρο ότι προσπαθούν να σαμποτάρουν την επαναπροσέγγιση της Άγκυρας με τις Βρυξέλλες.

Η αναφορά του ότι «η ΕΕ δεν πρέπει να θυσιάσει τους δεσμούς της με την Τουρκία στο όνομα της αλληλεγγύης» ήρθε να υπογραμμίσει την πάγια θέση του ότι οι οικονομικοί και πολιτικοί δεσμοί της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα πρέπει να θυσιάζονται στο όνομα της αλληλεγγύης που ζητούν Ελλάδα και Κύπρος.

«Η ΕΕ να κάνει αυτοκριτική»

Σε σχέση με το Κυπριακό, ένα βασικό αγκάθι στις ευρωτουρκικές σχέσεις, ο Ερντογάν επέμεινε ότι η ΕΕ πρέπει να κάνει «ειλικρινή αυτοκριτική», γιατί δεν υλοποίησε τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει απέναντι στους Τουρκοκυπρίους το 2004, όταν η Τουρκοκυπριακή κοινότητα είχε δεχτεί τους όρους του «Σχεδίου Άναν», που όμως το απέρριψε η ελληνοκυπριακή πλευρά.

Ταυτόχρονα, ο Ερντογάν επέμεινε ότι η Τουρκία αποτελεί ουσιαστικά τμήμα της άμυνας της Ευρώπης και ανέφερε ότι η Τουρκία τελικά κάνει πράξη τα προγράμματα επανεγκατάστασης προσφύγων που δεν μπορεί να κάνει πράξη η ΕΕ. Υπογράμμισε μάλιστα ότι είναι η παρουσία της Τουρκίας στον θύλακα της Ιντλίμπ στη Συρία που εξασφαλίζει ότι δεν υπάρχουν νέα προσφυγικά κύματα προς την Ευρώπη. Δεν παρέλειψε βέβαια να ζητήσει από την ΕΕ να σταματήσει τις «απάνθρωπες και παράνομες επαναπροωθήσεις μεταναστών» που εφαρμόζει η Ελλάδα στο Αιγαίο.

Όλα αυτά προφανώς έχουν να κάνουν με την πίεση που πάντα ασκεί ο Ερντογάν προς την ΕΕ στο πλαίσιο της «Κοινής Δήλωσης» του 2016, την ιδιαίτερη σημασία που έχει για την Τουρκία, ιδίως σε μια προεκλογική περίοδο, το ζήτημα με τις βίζες όπως και αυτό της αναβάθμισης της Τελωνειακής Ένωσης, αλλά και μια πιο συστηματική προσπάθεια να προσεγγίσει η Τουρκία ξανά την ΕΕ και ευρύτερα τη Δύση.

Η σημασία του τηλεφωνήματος Καλίν – Σάλιβαν

Σε αυτό το φόντο αποκτά ξεχωριστή σημασία η τηλεφωνική επικοινωνία που είχαν στις 10 Ιανουαρίου ο σύμβουλος του Ερντογάν Ιμπραχίμ Καλίν με τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας του αμερικανού προέδρου Τζέικ Σάλιβαν.

Σύμφωνα με την επίσημη αμερικανική ανακοίνωση, Καλίν και Σάλιβαν «συζήτησαν τις συνεχιζόμενες προσπάθειες σε συντονισμό με Συμμάχους και εταίρους για να αποφύγουν περαιτέρω ρωσική επιθετικότητα στη Ουκρανία και να από-κλιμακώσουν τις εντάσεις μέσα από τη διπλωματία. Αντάλλαξαν απόψεις πάνω σε ένα φάσμα από περιφερειακά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της κατάστασης στο Καζακστάν. Συμφώνησαν στη σημασία της διατήρησης της σταθερότητας και της ενότητας στη Βοσνία Ερζεγοβίνη και στο να εργαστούν προς την αποκλιμάκωση και την εξομάλυνση στον Καύκασο. Ο κ. Σάλιβαν επίσης σημείωσε την επιτακτική ανάγκη να υποστηριχτούν προσπάθειες για να τερματιστεί η σύγκρουση στην Αιθιοπία».

Η ανακοίνωση αυτή παραπέμπει ακριβώς στα σημεία πάνω στα οποία η Άγκυρα αναζητά εκ νέου προσέγγιση με τις ΗΠΑ. Παρά την αναγκαστική συνεργασία με τη Ρωσία στη Συρία (που εξασφαλίζει ότι οι κυβερνητικές κυβερνητικές δυνάμεις δεν κλιμακώνουν περαιτέρω την πίεση στις τουρκικές δυνάμεις και στις φιλοτουρκικές ένοπλες οργανώσεις στην Ιντλίμπ), η Τουρκία δεν έχει συνταχθεί με τις ρωσικές θέσεις για την Κριμαία και διατηρεί συνεργασία με την ουκρανική κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης και της πώλησης μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones). Προφανώς η υποσημείωση για την ανάγκη διπλωματικής λύσης αποτυπώνει μια οριοθέτηση έναντι των πιο «πολεμοχαρών» φωνών, όμως έχει σημασία η παραδοχή μιας ρωσικής επιθετικότητας. Αντίστοιχα, έχει ενδιαφέρον η αναφορά ότι συζητήθηκε το θέμα του Καζακστάν, όπως και το θέμα της κατάστασης στον Καύκασο, μια περιοχή που επίσης η Ρωσία θεωρεί τμήμα της δικής της «ζώνης ευθύνης» και στην οποία, επίσης, η Τουρκία έχει επιλέξει έναν πιο «αυτόνομο» ρόλο, αρχικά υποστηρίζοντας το Αζερμπαϊτζάν (και σε εξοπλιστικό επίπεδο) και στη συνέχεια (σε μια προσπάθεια «εξισορρόπησης») με την προσπάθεια εκ νέου προσέγγισης με την Αρμενία.

Άλλωστε, και η τουρκική ανακοίνωση για την ίδια συνάντηση αναφέρει επιπλέον ότι ο Καλί μετέφερε στον Σάλιβαν την τουρκική θέση ότι η κρίση στην Ουκρανία πρέπει να επιλυθεί με διάλογο και συνεργασία και ότι υπογράμμισε τη σημασία της προστασίας της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας.

Με το βλέμμα στραμμένο στην Ουκρανία

Είναι προφανές ότι η Τουρκία έχει το βλέμμα της στραμμένο στη σύγκρουση ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία, γύρω από την Ουκρανία. Όντως ταυτόχρονα μια χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ αλλά και χώρα που έχει επικοινωνία και σε ορισμένα πεδία συνεργασία με τη Ρωσία, η Τουρκία πιστεύει ότι έχει να παίξει έναν αναβαθμισμένο ρόλο και να βγει κερδισμένη.

Το σίγουρο είναι ότι μέσα σε αυτή τη συγκυρία δύσκολα οι ΗΠΑ θα ήθελαν να έχουν με περαιτέρω επιδείνωση των σχέσεων με την Τουρκία, μια που αυτό θα τροποποιούσε το συνολικό συσχετισμό. Πιο πιθανό είναι να θελήσουν ως ένα βαθμό να στηρίξουν αυτή την κατεύθυνση επαναπροσέγγισης, ιδίως από τη στιγμή που αυτό στα δικά τους μάτια εξασφαλίζει ότι η Τουρκία δεν θα προσεγγίσει ακόμη περισσότερο τη Ρωσία.

Μάλιστα, φαίνεται ως εάν η Τουρκική κυβέρνηση να εκτιμά ότι σε αυτή τη φάση όντως η Ουάσιγκτον επιθυμεί να «επισκευάσει» κάπως τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Αυτό δείχνει και ο τρόπος που η Άγκυρα εισέπραξε το αμερικανικό non-paper για τον αγωγό EastMed, που σε αντίθεση με προηγούμενες τοποθετήσεις, τώρα χαρακτηρίζεται και από την αμερικανική πλευρά ως μη βιώσιμος.

Ο Ιμπραχίμ Καλίν

Η συνεχής διαπραγμάτευση ανάμεσα σε ΗΠΑ και Τουρκία

Όλα αυτά παραπέμπουν σε μια συνεχιζόμενη διαπραγμάτευση ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Τουρκία. Άλλωστε, είναι αρκετά τα ζητήματα που παραμένουν ανοιχτά: το θέμα των συστοιχιών S-400 και αντίστοιχα του αποκλεισμού της Τουρκίας από το πρόγραμμα για τα F-35, το πάντα φλέγον για την Τουρκία ζήτημα της αμερικανικής υποστήριξης στις κουρδικές πολιτοφυλακές στη Συρία, το ζήτημα της αμερικανικής άρνησης να εκδώσουν στην Τουρκία τον Φετουλάχ Γκιουλέν. αλλά και τη γενικότερη αμερικανική επιφύλαξη για τον τρόπο που η Τουρκία πυροδοτεί εντάσεις στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Ωστόσο φαίνεται ότι ο Ερντογάν εκτιμά ότι παρότι εξακολουθεί να υπάρχει αρκετά αρνητικό κλίμα στην Ουάσιγκτον απέναντι στην Τουρκία, εντούτοις μπορεί να υπάρξει ένας βαθμός συνεννόησης με την κυβέρνηση Μπάιντεν στην προσπάθεια της τελευταίας να περιορίσει τα «ανοιχτά μέτωπα» της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και να διαμορφώσει ισχυρό συσχετισμό απέναντι στην Ρωσία και κατ’ επέκταση την Κίνα. Αυτό μπορεί να εξηγήσει τον διπλωματικό αγώνα δρόμου των τελευταίων μηνών, συμπεριλαμβανομένων και ανάλογων κινήσεων του Τούρκου ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου για να μπορέσει η Τουρκία να βελτιώσει τη σχέση της με τις ΗΠΑ αλλά και κινήσεις όπως η επιστολή προς την αμερικανική κυβέρνηση για τη δημιουργία ενός «κοινού στρατηγικού μηχανισμού» για τη συζήτηση όλων αυτών των διμερών προβλημάτων,

Όλα αυτά έχουν να κάνουν και με το γεγονός ότι η Τουρκία μπαίνει ουσιαστικά σε προεκλογική τροχιά και ο Ερντογάν θέλει ταυτόχρονα να υπογραμμίσει ότι κατάφερε να κάνει την Τουρκία μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη αλλά και να δώσει την εξασφάλιση ότι η χώρα αντιμετωπίζεται με σεβασμό από όλους. Ας μην παραβλέπουμε και την οικονομική διάσταση: προηγούμενες μεγάλες στιγμές ρήξης με την Δύση είχαν διαβάζονταν από τις προηγούμενες αγορές ως επιπλέον επισφάλεια και σε σχέση με την κατάσταση της τουρκικής οικονομίας.