Εγκλημα χωρίς τιμωρία

Τον παλιό καλό καιρό, όταν ακόμη ταξιδεύαμε, έτυχε να βρεθώ κατά λάθος σ’ ένα πανευρωπαϊκό λογοτεχνικό συμπόσιο. Ηταν ένα από τα ομορφότερα λάθη της ζωής μου και, αν μου δινόταν η ευκαιρία, δεν θα κουραζόμουν να το επαναλαμβάνω στο μέλλον. Να βρεθείς κατά λάθος το 1983 στην Κοπεγχάγη, φιλοξενούμενος για μια βδομάδα, με όλα τα έξοδα πληρωμένα, δεν το λες λάθος, το λες ευλογία. Το συμπόσιο είχε τίτλο «The Youth in Literature and the Literature of the Youth», το δικό μας υπουργείο Πολιτισμού μετέφρασε τον τίτλο κυριολεκτικά – «Η Νεότητα στη Λογοτεχνία και η Λογοτεχνία της Νεότητας» – κι έστειλε ως εκπρόσωπο των ελληνικών χρωμάτων έναν πεζογράφο 23 χρόνων με δύο βιβλία του έως τότε στην αγορά. Φαντάζεστε την έκπληξή μου μόλις διαπίστωσα επιτόπου ότι πρόκειται για ένα συμπόσιο παιδικής κι εφηβικής λογοτεχνίας. Ευγενέστατοι οι δανοί οικοδεσπότες, όχι μονάχα δεν με φόρτωσαν κακήν κακώς στο πρώτο αεροπλάνο για την Αθήνα, αλλά μου επέτρεψαν και να παρακολουθήσω τις εκδηλώσεις του συμποσίου, χωρίς το δικαίωμα ωστόσο να διαβάσω τη δική μου εισήγηση (εκείνη που είχα ετοιμάσει, ως παντελώς εκτός θέματος, την πέταξα στα σκουπίδια). Μπορούσα ωστόσο να κάνω διευκρινιστικές ερωτήσεις ή παρατηρήσεις στο τέλος κάθε εκδήλωσης, όπως και ο καθένας από το ακροατήριο.

Σε μία από τις παράλληλες εκδηλώσεις του συμποσίου προβλήθηκε μια δανέζικη ταινία με αγγλικούς υπότιτλους, βασισμένη σε ένα δανέζικο εφηβικό μυθιστόρημα. Δεν ανακαλώ πια τον τίτλο της, αλλά θυμάμαι πολύ καθαρά ότι διαδραματιζόταν στη σύγχρονη Κοπεγχάγη και, στο φινάλε της ταινίας, ένας έφηβος σκότωνε έναν άλλο έφηβο, για λόγους αισθηματικούς, οικονομικούς ή πολιτικούς, θα σας γελάσω. Θυμάμαι επίσης ότι μετά την προβολή σηκώθηκε ο σοβιετικός εκπρόσωπος, ένας συμπαθητικός σαραντάχρονος συγγραφέας παιδικών βιβλίων από την Αρμενία, και ρώτησε με αφοπλιστική αθωότητα: «Is it a typical case?». Ο δανός συντονιστής της συζήτησης δεν μπόρεσε να συγκρατήσει ένα ειρωνικό μειδίαμα κι επέστρεψε την ερώτηση με τη σειρά του: «Τι εννοείτε «τυπική περίπτωση»; Ρωτάτε αν οι μισοί δανοί έφηβοι δολοφονούν τους άλλους μισούς;». Στη γενική θυμηδία που ακολούθησε θεώρησα σκόπιμο να συμβάλω κι εγώ, με όλη την έπαρση της ηλικίας μου. «Οχι», είπα, «πρέπει να απαντήσουμε στον αρμένιο φίλο μας. Τον καιρό του Ντοστογιέφσκι, όπως απερίφραστα διατυπώνεται στο «Εγκλημα και Τιμωρία», ο μέσος ρώσος φοιτητής τσεκούρωνε τη μέση ρωσίδα σπιτονοικοκυρά του». Μη σας τα πολυλογώ. Ο καημένος ο Αρμένιος ήθελε ν’ ανοίξει η γη και να τον καταπιεί.

Εκ πρώτης όψεως, τα τρικάκια που σκόρπισε πρόσφατα η νεολαία του ΣΥΡΙΖΑ, με αφορμή την επώνυμη καταγγελία της 24χρονης Γεωργίας για ομαδικό βιασμό της σε ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης, διαπνέονται από ανάλογη αντίληψη: «Πλούσιοι, νέοι, ωραίοι, σεξιστές / δεν μας κάνει εντύπωση που είστε βιαστές» – «Τέλος στην ασυδοσία / των ελίτ / είμαστε μαζί με κάθε Γεωργία». Εάν προσπεράσουμε την ψυχαναγκαστική ανάγκη κάθε νεολαίας να έχουν τα συνθήματά της ομοιοκαταληξία, προκειμένου να τα απομνημονεύουμε ευκολότερα (νεολαίοι είναι αυτοί, αλήθεια, ή ρεπλίκες του Μπέντζαμιν Μπάτον;), κάτι που αναπόφευκτα οδηγεί κάπου ανάμεσα σε βαριεστημένο Παλαμά και αναποφάσιστο Κάλβο, το… μαρξιστικό μήνυμα είναι προφανέστερο και από μανιχαϊστικό σύνθημα σε σταλινική αφίσα του Μεσοπολέμου: οι πλούσιοι είναι νέοι, ωραίοι και σεξιστές, όταν δεν είναι χοντροί, άσχημοι και άπληστοι. Τόσο στην πρώτη συνομοταξία πλουσίων, ωστόσο, όσο και στη δεύτερη, η αφελής γενίκευση μια χαρά κάνει τη δουλειά της: οι πλούσιοι έχουν τη δικαιοσύνη στο τσεπάκι τους· όποιος τα βάζει μαζί τους είναι εκ των προτέρων χαμένος.